D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə124/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
adı çəkilən Tay şeŋün (BX s. 11) antroponimi də Çin mənşəlidir 
(54, s. 165). Burada tay Çin dilində “böyük”mənasındadır. Altun 
Tay saŋun (Th SIV) antroponimi haqqında da eyni sözləri demək 
olar.
Göründüyü kimi, Orxon-Yenisey abidələrinin dilində işlən-
miş  antroponimlərin  çox  az  hissəsi  başqa  dildən  alınmadır. 
Abidədə daha çox Çin dilindən, tək-tək hallarda isə soğd dilindən 
alınmış antroponimlər müşahidə olunur.
Abidələrin dilində işlənmiş antroponimlərin böyük bir qismi-
ni isə əsl türk mənşəli antroponimlər təşkil edir.
1.  Rütbə  və  titul  bildirən  leksemlər  əsasında  yaranan 
antroponimlər.
İltiriş kağan. II türk xaqanlığının və ya Göytürk dövlətinin 
qurucusu və hökmdarı İltiriş kağanın doğum ili bəlli deyil. Bilgə 
kağan və Kül tiginin atası olan bu hökmdar 682-ci ildə Göytürk 
dövlətini qurmuş, 692-ci ildə vəfat etmişdir.
Bu  antroponim  s  və  ş  səs  əvəzlənməsi  ilə  bəzən  İlteris 
şəklində  yazılır.  Eyni  zamanda  qədim  türk  dilində  i  və  e  səs 
dəyişməsi olduğuna görə burada İltiriş yerinə Elteriş//Elteris for-
masi da nəzərə çarpır. Hökmdar Aşina soyundan çıxdığına görə 
onun ailə adı Aşina şəklində tanınırdı. Onun adı Çin mənbələrində 
Aşina  Ku-to-lu (Ku-du-lu) şəklində qeyd olunmuşdur (türkcəsi 
Aşina  kutluğ).  İlteriş  kağan  irsən  Todun  çor  titulunu,  bundan 
sonra 682-ci ilədək Kutluğ şad, 683-687-ci illər arasında Kutluğ 
kağan, 687-692-ci illər arasında isə İltiriş kağan titulunu və ya 
adını  daşımışdır  (54,  s.94)  İlteriş/İlteris/Elteriş  antroponiminin 
tərkibi iki leksemdən ibarətdir. Bu antroponimik vahidin I kom-
ponenti  olan  il//el  Orxon-Yenisey  abidələrində  “dövlət”,  “el”, 
“xalq”  anlayışını  ifadə  edir  və  qədim  türk  dövlət  adamlarının 
adlarında  bu  komponentə  yer  verilir.  Orxon  abidələrindən  olan 
Ongin abidəsində təsadüf etdiyimiz Eletmiş yabğu (Oö 4), eləcə 


127

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin