D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya


Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə125/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   290
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
də  II  uyğur  xaqanı  Teᶇride  bolmış  il  etmiş  bilgə  kağan  (ŞU1) 
və s.buna misal göstərmək olar. Adın II komponenti isə qədim 
türk dillərindəki ter//tir (bir yerə toplamaq, yığmaq) felindən və 
-ış,-iş şəkilçisindən  ibarətdir. Qeyd edək ki, tir felinə Orxon-Ye-
nisey  yazılı  abidələrində  müstəqil  mənalı  fel  kimi  rast  gəlinir. 
Məs.; İlgerü, kuriğaru sülep tirmiş. ”Şərqə, qərbə qoşunla yürüş 
etmiş, toplamış ...?! (KTş12). Maraqlıdır ki, tir felinin Yenisey 
abidələrində ter variantına da (Y 42) təsadüf etmək olur. Bu da 
həmin felin VII-VIII əsrlərdə bu abidələrdə iki fonetik variantda 
(İlteriş  və  İltiriş  şəklində)  işlənməsinə  səbəb  olmuşdur.  İlteriş//
İltiriş antroponimindəki –ış ünsürü feldən ad düzəldən morfem-
dir  və  felin  qarşılıqlı–müştərək  növünün  şəkilçisinə  omonim-
dir. Teriş  sözünə  M.Kaşğarinin  “Divanü  lüğat-it  türk”  əsərində 
də rast gəlinir. Ol manga yemiş terişdi.O mənə meyvə yığmağa 
kömək etdi.Ə.Rəcəbli İlteriş//İltiriş antroponimik vahidinin kök 
və şəkilçi morfemlərini tarixi-linqvistik müstəvidə geniş şəkildə 
izah  edir  və  V.Radlova  istinad  edərək  yazır:  ,,...İltəris  //İltəriş 
xüsusi şəxs adını Azərbaycan dilinə tərcümə etsək, El üçün qa-
nun qoyan, El üçün qanun yaradan, Xalq üçün milli dövlət ya-
radan, Elin qanununu özündə təcəssüm etdirən ifadəsi alınır.Bu 
ad keçmiş qəbilə başçısı Kutluğ xanın yeni mövqeyini, ictimai 
vəziyyətini tam ifadə edirdi (17, s. 99).
İlteriş //Elteriş antroponimi ilə bağlı abidədə olan bir cümləyə 
nəzər yetirək: «...kağan inisi (El)çor tigin kelip,ulayu tört tigin 
kelip işbara bilgə Kül iç çorığ yoğlatı» - (Bilgə) xaqanın kiçik 
qardaşı El çor tigin və digər dörd tigin gəlib İşbara Bilgə Kül iç 
çoru dəfn etdilər (KÇ 24). Bu cümlədəki El çor Tigin şəxs adı-
dır. Qeyd edək ki,E.Trıyarski abidəni yenidən oxuyub və tədqiq 
edərkən  (1962)  və  Klausonla  birlikdə  onun  tərcüməsini  nəşr 
edərkən (1971) bu abidədə Bilgə kağanın kiçik qardaşı El çor ti-
ginin adının işləndiyini müəyyən etmişlər.


128

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin