D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya


Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə127/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   290
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
mühafizə  olunmuşdur.  Belə  ki,  Osmanlı  türklərində  Bilgə  qız 
adı kimi bu gün də işlənməkdədir. Bu antroponimin tərkibində 
işlənmiş katun leksemi, qədim türk antroponimlərinin tərkibində 
işlənmiş qadınlara aid ilk tituldur. Çox güman ki, hökmdarların 
yalnız  baş  hərəmi  katun  titulunu  daşıya  bilirdi.Digər  xanımla-
rı  isə  kunçuy  titulunu  daşıyırdılar.Bu  titulun  apelaytivi  müasir 
Azərbaycan və Türkiyə türkcəsində qadın/kadın şəklində işlənir. 
KTş 25-də rast gəlinən “ögim katun” birləşməsinin  “Altun yaruk” 
və  “Kitabi–Dədə  Qorqud”  abidələrindəki  anası  katun  və  qadın 
ana ifadəsinin qədim qarşılığı olması türk mədəniyyəti tarixində 
katun  apelyativinin  matriarxat,  anaxaqanlıq  dövrünün  izləri  sa-
yıla bilər. S.Əliyarlının bu barədəki fikirləri maraq doğurur: “...
qadın  ana”  tərkibi  işləndikdə  ilk  növbədə  ananın  cəmiyyətdəki 
nəsil  havadarı,  nəsil  başbiləni,  xaqan  ailəsi  sistemində  nəslin 
mücəssiməsi olması nəzərdə tutulurdu. Belə bir yüksək şərafətlə 
o,  xaqan  ata  ilə  yanaşı  qoyulur,  demək  olar  ki,  sonuncu  qədər 
sonsuz ehtiram və pərəstiş edilən ulu bir şəxsiyyət mərtəbəsinə 
yüksəlirdi”(55,  s. 187).
Bəzi tədqiqatçılar qədim türk  dilində rast  gəldiyimiz katun 
titulunun  İran  dillərindən  olan  soğd  dilindən  alınmış  olduğunu 
iddia edirlər (34, s. 67; 42, s. 77). Lakin yuxarıdakı sitatdan gö-
ründüyü kimi, bu söz, titul bildirən leksem türk mənşəlidir və türk 
dillərində qədim bir inkişaf tarixinə malikdir.
İni il kağan. II Göytürk hökmdarı Kapağan xaqanın ikinci 
oğlunun adıdır. Kapağan xaqanın iki oğlu olmuşdur. Birinci oğlu 
Çin qaynaqlarında adı Tuung-o Te-le şəklində qeyd edilən Toŋa 
tigindir.  O,  714-cü  ildə  Beşbalıkda  öldürülmüşdür.  Onun  dəfni 
haqqında Bilgə kağan belə məlumat verir: Anta Toŋra yılpağutı 
bir uğuşuğ Tona tigin yoğınta edirə tokıdım. “Orada tonqra boyu 
alplarından bir qrupu Tonqa tiginin cənazə mərasimində mühasirə 
edib  qırdım”  (BXş31).  Toŋa  antroponiminin  apelyativi  “bəbir, 


130

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin