D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə126/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
İltiriş//Ilteris  antroponiminin  sonundakı  ş  və  s  variantları, 
qədim  türk  yazılı  abidələrinin  dil  materiallarından  göründüyü 
kimi eyni mənşəli olmuş və bu dövrdə hələ tam şəkildə differen-
siallaşmamışdı. Elə buna görə də,müasir dilimizdəki –mış nəqli 
keçmiş zaman şəkilçisi bu abidələrdə həm mış // miş, həm də mıs 
// mis şəklində çıxış etmişdir.
Maraqlıdır  ki,  İlteriş  kağan  titul  kimi  formalaşsa  da,  şəxs 
adı  funksiyasında  işlənmişdir.  Bu  fikri  Terxin  abidəsindən 
gətirdiyimiz aşağıdakı cümlə də təsdiq edir: «...kara bodun turı....
kağan atadı, teŋridə bolmış el etmiş bilgə kağan atadı, el bilgə 
katun atadı”. “...xalq (beləcə) ayağa qalxaraq (məni) kağan adlan-
dırdı, elan etdi, Tanrıdan olmuş Eletmiş bilgə kağan adlandırdı, 
(xanımımı da) Elbilgə xatun adlandırdı” (Terx.c. 3).
Bu  mətndə  uyğur  xaqanının  taxta  çıxarkən  Eletmiş  bilgə 
kağan,  xanımının  isə  Elbilgə  katun  adını  alması  göstərilir. 
Məlumdur ki, İlteriş kağanın xanımı, Bilgə xaqan və Kül teginin 
anası da İlbilgə katun // Elbilgə katun adını, titulunu daşıyırdı: 
Üzə türk teŋrisi, türk ıduk yiri....türk bodun yok bolmazın tiyin, 
bodun bolçun tiyin kaŋım İlteris kağanığ, ögim İlbilgə katunığ 
teŋri töpəsintə tutıp yögerü kötürmis erinç. “Üstdə türk tanrısı, 
türk müqəddəs yeri...türk xalqı yox olmasın deyə atam İlteris xa-
qanı, anam İlbilgə xatunu tanrı təpəsində tutub yuxarı qaldırmış” 
(KTş11).
İlbilgə katun. Bu antroponimin I komponenti İlteris kağan 
antroponimində  olduğu kimi el//il leksemindən təşkil olunmuş-
dur. Bu komponentin apelyativi “dövlət”, “el”, “xalq”anlayışını 
ifadə edir. Antroponimin II komponenti bilgə ünsürü isə bilmək 
felindən və  sifət düzəldən –gə şəkilçisindən yaranmış düzəltmə 
sifətdən ibarətdir. Bilgə sözü “bilici” “müdrik” mənasını bildirir. 
Bu leksem (Bilgə) başqa qədim türk antroponimlərinin tərkibində 
də işlənmişdir. Bilgə şəxs adı müasir türk antroponimikasında da 


129

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin