DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI “Şaqqulunun xeyir işi”ndə Şaqqulu məşuqəsini birinci dəfə
görməklə aşiq olur. Mühitin qanunlarına tabe olmur. Sona qədər
də öz eşqinə sadiq qalır. Halbuki “əqilli” ola da bilərdi. “Ölülər”də
İsgəndərin məşuqəsi maarifçilikdir - millətinin maariflənməsi.
Əğyarı cəhalət, nadanlıq. Onun da mühitdən aldığı damğa
“məcnunluqdur”. Cavidin qəhrəmanı aşiq Şeyx Sənan gürcü qızı
Xumara olan eşqindən onun atasının çobanı olur. Donuzlarını
otarır. Köpək dişi qurda aşiq olmasaydı, sahibinin sürüsünü ona
yem etməzdi. Cəzasını əli-ayağı bağlı üzüaşağı ağacdan asılmaq-
la çəkməzdi (Nizami Gəncəvi. “Yeddi gözəl”) və s. (Bu aşiqlərin
aldıqları nəfəs də eşq fəryadları ilə doludur). Bu eşq müxtəlifliyi
Yunus İmrədə ilahi varlığın yaratdıqlarına Yer üzündə hər nə var-
sa onadır.
“İnsan sevməyi bacardığı anda özünü dərk edib və barbarlı-
ğın daşını ataraq mədəniyyətin təməlini qoyub. O, başqa canlılar-
dan seçildiyini, yüksəkliyini, kamilliyini, aşiqliyini ilk olaraq eşq
atəşinə tutulması ilə anlayıb” (R.Qafarlı. “Şərqdə eşq fəlsəfəsi və
Nizami”. «Leyla” nəşriyyatı, Sankt-Peterburq, 1997, s. 4.).
Nizami Gəncəvi məhəbbət mövzusunda yazdığı “Xosrov və
Şirin” poemasında eşqin aliliyini təsvir edir. Məhəbbətin təsiri
ilə insanın dəyişməsini, kamilləşməsini göstərir. Şirinin yolun-
da Fərhad Bisütun dağını külüglə çapır. Hər dəfə Bisütun dağına
onun vurduğu külüngdən qopan səslər Fərhadın eşq nəğmələridir.
Məşuqəsinə qovuşmaq, vüsala çatmaq üçün bu nəğmələr eşq
fəryadlarıyla doludur. Yunus İmrə də aşiqləri Fərhada bənzədir
Yüz bin Fərhad külüng alıp qazar tağlar bünyadını Qayalar küsüb yol edər abi-həyat aqıtmağa. Fərhadtək deyil, yüz minlərlə onun kimi aşiq var ki, külünglə
qayaları çapır. Qayalar aşiqlərin göz yaşlarından yaranan bu-