D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə98/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
sabitləşmiş vəziyyətdə olduğu, həm də intensiv şəkildə işləndiyi 
qeyd  olunur:  börklü,  hünərli,  ərdəmli  ...  “Kitab”da  “ayğırlıq” 
sözündə  işlənən  –lıq  şəkilçisi  isə    bu  morfemin  müvaziliyini, 
daha dəqiqi, tam  diferensiasiyaya uğramamış vəziyyətdə oldu-
ğunu təsdiqləyir: -lıq//-lı
4
.
Keçi başlu Keçər ayğır. “Kitab”da iki dəfə işlənmişdir. Ba-
yındır xanın tövləsindən Dədə Qorquda verilmiş iki atdan biri-
nin adıdır. “Keçi başlu Keçər ayğır” zoonimik modelindəki “keçi 
başlu”  ifadəsini  təsadüfi  hesab  etmək  olmaz.  Çünki  at  başının 
keçi, qoyun, maral, dovşan kimi heyvanların başına bənzədilməsi 
qədim  türk  tarixi  və  etnoqrafiyası  baxımından  səciyyəvidir  (bu 
cəhət bir sıra mənbələrdə aydın şəkildə göstərilir). Digər tərəfdən, 
“keçi başlu” söz birləşməsinin semantik tutumu “Kitab”dakı sin-
taktik bütövlər müstəvisində də öz həllini tapır: “...Altundağı alaca 
atuŋ nə ögərsən? Ala başlu keçimcə gəlməz maŋa!” Bu misralar-
da “ala başlu keçinin” kafirin “alaca” atından güclü olması aydın 
şəkildə ifadə edilir. “Kitab”dakı başqa mətnə diqqət yetirək: Dədə 
Qorqud göstəki üzdi. Turmadı, qaçdı. Dəli Qarçar ardına düşdi. 
Toqlı başlu Turı ayqır yoruldı. Dədə Qorqud Keçi başlu Keçər ay-
ğıra sıçradı, bindi. Burada yorulan atın “toqlı başlı...”, güclü atın 
isə “keçi başlu...” olduğu birbaşa ifadə edilir. Bu da təsadüfi deyil. 
Belə ki, “keçi başlu” atda keçinin,  “toğlu başlu” atda isə toğlunun 
gücü,  daha  dəqiqi,  səciyyəvi  cəhətləri  metaforikləşdirilmişdir: 
keçi  sıldırım  qayalarda  sıçraya-sıçraya  gəzir,  sürünün  qabağın-
da gedir, toğluda isə bu xüsusiyyətlərin heç biri yoxdur. Deməli, 
“keçi başlu...” və “toqlı başlu” vahidlərindəki məcazilik birbaşa 
reallığa, konkret desək, real hərəkətə söykənir.
“Keçi başlu Keçər ayğır” zoonimik modeli mürəkkəb quru-
luşlu söz birləşməsi formasındadır, daha dəqiqi, burada iki söz 
birləşməsinin sintezi müşahidə olunur: təyini söz birləşmələrinə 
daxil olmayan ismi birləşmə (keçi başlu), birinci növ təyini söz 


103

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin