D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya


Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə97/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   290
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
kəhərdi, ayaqları da incə, gözləri isə Belanın gözlərindən heç də 
əskik deyildi; bu atda nə qədər güc vardı!.. M.Lermontovun yarat-
dığı Qaragöz obrazı (at adı nəzərdə tutulur) formaca “Kitab”dakı 
Qaragöz  adı  ilə  səsləşirsə,  məzmunca  Beyrəyin  Boz  ayğırı  ilə 
eyni xətdə birləşir. 
Boz  ayğır.  Beyrəyin  atının  adıdır.  Birinci  növ  təyini  söz 
birləşməsi modelində olan bu zoonimik vahidin hər iki kompo-
nenti türk mənşəlidir: boz (sifət), ayğır (isim). “Kitab”da “Boz 
ayğır”  şəklində  işlənmə  formasına  dörd  dəfə  təsadüf  edilir: 
Boz  ayğır  dəxi  Beyrəgi  görüb  tayandı...  Boz  ayğır  zooniminin 
Beyrəyin ləqəbi funksiyasında çıxış etməsinə rast gəlinir ki, bu da 
qəhrəmanla atının eyni səviyyədə tutulmasını, qəhrəmanın həm 
də  atı  ilə  tanınmasını  şərtləndirir.  Bamsı  Beyrək  antroponimik 
modelində “b” səsinin alliterasiyasının  bütövlükdə “boy”un poe-
tik strukturunu əhatə etməsini geniş şəkildə izah etmişik. Burada 
bəzi detalları xatırlatmaqla kifayətlənirik: Beyrək–Baybörə (ata-
sı), Beyrək-Banıçiçək (nişanlısı), Beyrək-Boz ayğır (atı) ... (Bax: 
Əzizxan Tanrıverdi. Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs ad-
ları. Bakı, 2009).
“Kitab”da Boz ayğır zoonimi Beyrəklə bağlı olan antroponi-
mik modellərdə üç dəfə Boz ayğırlu (Boz ayğurlu Beyrək çapar 
yetdi...),  bir  dəfə  Boz  ayğırlıq  şəklində  verilmişdir:  Sən  oğlıŋı 
Bamsam  deyü  oxşarsan;  bunıŋ  adı  Boz  ayğırlıq  Bamsı  Beyrək 
olsun! Heç şübhəsiz ki, “ayğırlıq” sözündəki –lıq şəkilçisi sifət 
düzəldən  –lı
4
  şəkilçisinin  qədim  forması  olub,  Orxon-Yenisey 
abidələrindəki  –lig  şəkilçisi  ilə  eyni  xətdə  birləşir:  Orxon-Ye-
nisey abidələrində - biliglik (bilikli), küçlüg (güclü); “Kitab”da 
– ayğırlıq (ayğırlı). Bu fakt xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Birin-
cisi,  “Kitab”ın  üzünün  daha  qədim  əlyazmadan  köçürüldüyü-
nü  təsdiqləyir.  İkincisi,  dil  tariximiz  üçün  tutarlı  faktdır.  Belə 
ki, türkologiyada sifət düzəldən –lı
4
 şəkilçisinin “Kitab”da tam 


102

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin