Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

metaləritmə və metalişləmə kürələri, dulus çarxı, cəhrə, əl iyi, mütəhərrik toxucu dəzgahları və 
s. kimi mühüm texniki ixtiraların ilk vətənini, onları icad edənlərin mənsubiyyətini dəqiq 
müəyyənləşdirmək olduqca çətindir. Bu gün, antik dövrün mədəni nailiyyətlərindən nəyin yerli, 
nəyin gəlmə  və ya əxzetmə olduğunu söyləmək çətin olsa da, danılmaz bir həqiqət bundan 
ibarətdir ki, adları  çəkilən maddi mədəniyyət nümunələrinin, demək olar ki, hamısının 
Azərbaycanda yerli istehsal məhsulları olduğunu təsbit edən külli miqdarda arxeoloji faktlar 
aşkar olunmuşdur. 
Antik dövrdən etibarən Azərbaycanın maddi mədəniyyətinin inkişafı daha çox şəhər həyatı 
ilə bağlı olmuşdur. Çünki bu dövrdə  sənət istehsalı  və  sənət məhsulları,  əsasən,  şəhərlərdə 

---

 
 
12
cəmləşmişdi. Azərbaycanda antik şəhərlərin yaranması ölkənin ümumi mədəni-iqtisadi həyatına, 
o cümlədən, onun maddi mədəniyyətinin tərəqqisinə əsaslı təsir göstərmişdir. Siyasi-inzibati və 
mədəni- ticarət mərkəzlərinə çevrilmiş İzirtu, Ziviyə, Mərlik, Sulduz, Qəluraz, Qazaka, Qəbələ, 
Şamaxı, Dərbənd və başqa  şəhərlər sənət məhsulları istehsalı sahəsində yüksək səviyyəyə 
çatmışdılar. Təkcə belə bir faktı xatırlatmaq kifayətdir ki, antik mənbələrdə 30-dan çox alban 
şəhərinin adı çəkilir.
27
 
Erkən dəmir dövrünün şəhər-qalaları  əsasında təşəkkül tapmış antik şəhərlər (Qəbələ, 
Şamaxı,  Şəki, Xunan, Dərbənd, Paytakaran və s.) ətraf mahalların mədəni həyatına ciddi təsir 
göstərirdilər. Həsənli və  Mərlikdən tapılmış  zəngin dulus məmulatı, qızıl və gümüş  işləməli 
soyuq silahlar, dəbilqə, qiymətli metallardan düzəldilmiş müxtəlif növ zinət  əşyaları, bəzəkli 
parça hissələrinin qalıqları Azərbaycanın o zamankı maddi mədəniyyətinin yüksək 
səviyyəsindən soraq verirdi. Antik dövr abidələrindən aşkar olunmuş arxeoloji materiallar 
arasında Azərbaycanın  ətraf ölkələrlə iqtisadi-ticarət  əlaqələrini  əks etdirən xeyli gətirilmə 
(idxal) məmulatı nümunələrinə də təsadüf olunmuşdur. Onların tipoloji oxşarlarının yerli istehsal 
qalıqları diqqəti cəlb edir.