Milli Kitabxana
287
qayanın döşündəki əski imarətə baxır. Bir qədər baxdıqdan sonra üzünü mənə tərəf
çevirib azərbaycanca soruşdu:
- Bu əski imarətin tarixini bilirsinizmi? Kim tərəfindən bina olmuş? Oraya
getməyə yol varmı?
Mən onun tarixini söylədim və səyyahı oraya apardım. Mənimlə dost oldu.
Ömrümün çoxunu Şərq aləminin səyahətində keçirmişmiş. Mənə çox şeylər
söylədi. Onu da hər şeydən artıq heyrət və dəhşətə salan Şərq qadının cəhalət
zülmətində boğularaq, bəşər hüququndan məhrum qalması idi.
Səyahətçi deyirdi:
- Gənc dostum, bütün millətlər öz tarixində cəhalət dövrünü sürmüş. İndi də
vəhşi halında yaşayan bir çox tayfalar var, lakin heç bir millət öz qadınını islam
qadını kimi torbaya salıb günəşin işığından məhrum etməmişdir. Məncə hürr
yaranmış Şərq qadınını bu haldan xilas etməyə yeni bir peyğəmbər zühuru
lazımdır.
İndi, əzizim, eşitdin ki, bu mənim hiyləm deyil, alman aliminin fikridir.
Bu söhbətdən sonra evlənmək məsələsinin nə qədər çətin olduğu yenə də
aralığa gəldi. Mən dedim:
- Nümunə üçün özündən başla, bir cavan qız al, tərbiyə ver, çadrasını at, özünlə
açıq gəzdir. Bilirəm, çox çətinliklərə düçar olacaqsan, lakin davam etmək lazımdır.
Bəşir bir qədər fikirdən sonra dedi:
- Məsləhətin bəd deyil, ağlıma yatır, anam da məni rahat qoymur.
Qoy sən deyən olsun, görək axırı nə göstərər.
Bu halda Sona xala gəldi. Suallı nəzərlə üzümə baxdı. Mən dedim:
- Sona xala, oğlunu yola gətirmişəm. De görüm, mənə nə xələt verəcəksən?
- Hər nə istəsən, oğlum, qorxuram Bəşir sözündən qaça.
- Heç vaxt qaça bilməz, burada ikilikdə qət etmişik. Sənə söz verirəm ki, bu yay
Bəşirin toyunu etməmiş buradan getməyim. Arxayın ol. Bəşir, bu işə razısanmı?
- Razıyam.
- Sona xala, daha uzağa qoymaq lazım deyil. Sabahdan qız axtarmağa
başlarsan.
- Nə çoxdur qız; hansı bir bəyin, dövlətli tacirin qapısına getsəm, çox şadlıqla
məni qəbul edəcəklər.
Milli Kitabxana
288
Bəşir dedi:
- Ana, mənim də şərtim var, mənə nə bəy və nə də dövlətli tacir qızı lazım
deyil, arayıb bir kasıb qızı taparsan. Arxasız olsa, daha münasibdir, çünki fikrim
onu oxudub, tərbiyə verib, açıq gəzdirməkdir. Hərgah bu fikrə mənimlə şəriksənsə,
işə başla, yoxsa, heç kəsin qapısına getmə.
Sonaxala dedi:
- Bu əmrini çox şadlıqla qəbul edirəm, oğlum, mənə dövlət lazım deyil.
Arvadını açıq saxlayacaqsan, ona da bir sözüm ola bilməz.
Sonra üzünü mənə tutub dedi:
- Mənim bu şadlığıma səbəb sən oldun, oğlum, ölənə kimi yadımdan
çıxartmaram.
* * *
Həmin yay Sona xala arzusuna çatdı. On səkkiz yaşlı, həlim təbiətli gözəl bir
gəlin qayınanası oldu. Bəşir də gənc arvadını özü oxutmağa və tərbiyə verməyə
məşğul olaraq, yeni arvadının oxumağa olan həvəsindən, səyindən, zəkasından, hər
şeyi tez görüb götürməsindən söylərdi və atəşli deyərdi:
- Milyonlarca belə zəkaları dörd divar içərisinə salaraq, hənuz
açılmamış
qönçə kimi saralıb-soldurub qəbrə göndərən insanlara lənət və nifrət etməyə haqlı
deyilmiyəm? Bax, keçən cümə Sürəyyanı şəhərin erməni hissəsinə gəzməyə
aparmışdım. Zavallı qadın burada doğulub, on yeddi il yaşadığı halda şəhərin bu
hissəsini indiyə qədər görmədiyini mənə söylədi.
* * *
Avqustun axırında bu bəxtiyar ailə ilə əlvida edərək, Bakıya qayıtdım. Hər on-
on iki gündən bir Bəşirdən məktub alırdım. O, gənc arvadının dərslərində hər anda
irəliləməsindən, gələn il onun gözlərini açıb məlumatını artırmaq üçün səyahətə
aparmaq fikrindən, özünün və anasının Sürəyyadan artıqca razı olmalarından
yazırdı. Ara-sıra arvadını açıq gəzdirmək səbəbinə avam camaat tərəfindən onlara
edilən əziyyəti də qeyd edirdi. Get-gedə Bəşirin məktubları bir şikayətnaməyə
dönürdü. Avam camaat tərəfindən onların uzərinə açılan mübarizəyə bir daha
davam etməyəcəyini və artıq dərəcədə əsəbiləşdiyini məlum edirdi. Son
məktubunda:
|