FATMA QƏDRİ (14.4.1907-29.2.1968)
Milli səhnəmizin ilk peşəkar aktrisalarından olan, yüksək səhnə mədəniyyəti örnək sayılan,
zəngin dünyagörüşlü, geniş mütaliəli ziyalı, ciddi xarakterlərin misilsiz ifaçısı Fatma xanım Qədir
qızı 14 aprel 1907-ci ildə Qədri Rusiyanın Odessa şəhərində doğulub. Rusca təhsil alıb və yeniyetmə
yaşlarında ailəsi Bakıya köçən Fatma xanım Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu bitirib. Həmçinin
Azərbaycan Teatr Texnikumunun ilk buraxılışında aktyor diplomu alıb (1923-1926). Bakı Türk İşçi
Teatrının məktub-tələbnaməsinə əsasən həmin kollektivə təyinat alıb.
1933-ci ilin yanvarında Türk İşçi Teatrı ədalətsiz qərarla Gəncə şəhərinə köçürülüb. Fatma
Qədri bir müddət burada ışləyib və 1935-ci ilin yayında onu Milli Dram Teatrına dəvət ediblər.
Həmin ilin payızından Fatma Qədri ömrünün sonunadək bu kollektivdə işləyib. Klassik və çağdaş
milli dramaturgiya nümunələrində yaratdığı obrazlar onun yaradıcılığında necə layiqli yer tutursa,
tərcümə əsərlərində ifa etdiyi səhnə surətləri bir o qədər dəyərlidir.
Aktrisa Səməd Vurğunun "Vaqif" (Xuraman), "Fərhad və Şirin" (Şirin və Məryəm), "İnsan"
(Amaliya), Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri cadu" (Hafizə), "Köhnə dudman" (Baş hərəm),
Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Solmaz), "Aydın" (Gültəkin), Mirzə Fətəli Axundzadənin "Lənkəran
xanının vəziri" (Şölə xanım), Sabit Rəhmanın "Xoşbəxtlər" (Reyhan), Mirzə İbrahimovun "Kəndçi
qızı" (Reyhan xanım), "Məhəbbət" (Məhəbbət), Mehdi Hüseynin "Cavanşir" (Zübeydə xatun),
Abdulla Şaiqin "Nüşabə" (Nüşabə), Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Həcər), Vilyam Şekspirin
"Otello" (Emiliya), "Romeo və Cülyetta" (Cülyetta), "Kral Lir" (Reqana), Fridrix Şillerin "Orlean
qızı" (İzabella), "Məkr və məhəbbət" (Luiza), Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (Katerina), "Cehizsiz
qız" (Larisa), Aleksandr Puşkinin "Dubrovski" (Maşa), Mixail Lermontovun "İki qardaş" (Vera
Liqovskaya), Tsao Yuyun "Tayfun" ("Tufan". Lu Şi Pin), Lev Şeyninin "Gizli döyüş" ("Təkbətək
döyüş". Osenina), Onore de Balzakin "Ögey ana" (Polina), Aleksandr Şteynin "Şəxsi iş"
(Aleksandra Xlebnikova), Anatoli Boryanovun "O tayda" (Valya), Viktor Rozovun "Şadlıq
sorağında" (Ana), Lev Slavinin "İntervensiya" (Janna Berbye), Pyer Bomarşenin "Fiqaronun toyu"
(Suzanna), Arno D'Nyusso və Ceyms Qounun "Dərin köklər" (Alisa Lenqdon), Maksim Qorkinin
"Vassa Jeleznova" (Raşel), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qızı" (kira Karlovna), Boris Çirskovun
"Qaliblər" (Liza), Lope de Veqanın "Rəqs müəllimi" (Felisiana) dramlarının quruluşlarında iştirak
edib.
Fatma xanım 1933-cü ildə Gəncədən Bakıya qayıtdıqdan sonra teatr texnikumunda, 1946-cı
ildən isə teatr institutunda aktyor sənətindən dərs deyib. Pedaqoji fəaliyyəti dövründə onun rəhbərlik
etdiyi sinifləri onlarca istedadlı gənc bitirib.
Fatma Qədri öz oyununda emosionallığı, ləyaqətli səhnə ədəb-ərkanı, xanımyana davranışı,
kübar görkəmi, ifadə vasitələrinin "xəsisliyindəki" dəqiqliyi, fikir dərinliyi, xarakter tapıntılarının
təravəti və gözəlliyi ilə seçilirdi. Rus və Avropa xalqlarının mədəniyyətini dərindən bildiyinə görə
müxtəlif əsrlərdə baş vermiş hadisələri tərənnüm edən tamaşalarda dövrün həm kübar, həm aşağı
təbəqə davranış qaydalarına böyük məharətlə, yüksək estetik gözəlliklə nail ola bilirdi. Obrazların
ifasında psixoloji rəngarəngliyə, emosional cazibədarlığa can atır, pauzaları məharətlə oynayır,
səsinin dramatik ölçülərini həssaslıqla tənzimləyirdi. Daxili enerjisini və aktyor ehtirasını obrazın
dramatik daxili inkişaf xəttinin xarakterinə əsasən qururdu. Bununla da onun ifasında ən romantik
obraz da real, təbii, çağdaş qəhrəman təsiri bağışlayırdı.
Fatma Qədri aktyorluq nailiyyətlərinə görə 1 fevral 1936-cı ildə Azərbaycan Respublikasının
əməkdar artisti, 17 iyun 1943-cü ildə isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.
Ömrünün sonuna qədər səhnədən ayrılmayan aktrisa 29 fevral 1968-ci ildə Bakıda vəfat
edib. Fəxri xiyabanda dəfn olunub.
Dostları ilə paylaş: |