TEATRŞÜNASLIĞIN ELMİ
PEŞƏKARLIQ DÖVRÜ
Otən əsrin əvvəlinci illərindən mətbuatda onların imzaları daha çox görünsə də, artıq Cəfər
Cəfərov kimi nüfuzlu teatrşünas yetişmişdi. Onun "Azərbaycan Dram Teatrı" kitabı (Azərnəşr,
1959) fundamental teatrşünaslığımızın sanballı elmi nailiyyəti idi. Sonralar bu elmi irsi alimin
"Mirzə Fətəli Axundzadə və teatr", "Hüseyn Cavid və teatrı" kimi dərin elmi-nəzəri tədqiqatları,
Tofiq Kazımov, İsmayıl Hidayətzadə haqqında monoqrafiyaları, teatra aid yüzlərlə məqalə və
resenziyaları daha da zənginləşdirdi.
Məhz Cəfər Cəfərovun rəhbərliyi ilə illər keçdikcə sırf teatrşünasların elmi fəaliyyətləri
genişləndi. Onun sıraları İnqilab Kərimov, Ədilə Əliyeva, Adil Babayev, Adilə İsmayılova, Adilə
İsgəndərova, Rahib Hüseynov, Mahmud Allahverdiyev, Tamilla Yusifbəyli, Veta Nadirova, Adilə
Səfərova, Rafiq Sadıqov, Elmira Əliyeva, Cəlil Vəzirov (Naxçıvan) Atababa Hacıbabayev, Novruz
Təhməzov, Məryəm Əlizadə, İlham Rəhimli, Kəmalə Cəfərzadə, İsrafil İsrafilov, Aydın Talıbov,
Nərminə Ağayeva, Xuraman Novruzova, Yaqub Əlioğlu kimi teatrşünasların hesabına zənginləşdi.
Rejissorlar Mehdi Məmmədov, Soltan Dadaşov, Tofiq Kazımov, Ağakişi Kazımov və
rəssam Elçin Aslanov teatrşünaslıq zəminində bir sıra maraqlı tədqiqatlar çap etdirmişlər.
Tədqiqatçı Qulam Məmmədlinin ikicildlik "Azərbaycan teatr salnaməsi" (Bakı, Azərnəşr,
1975 və Bam, Yazıçı, 1985), İnqilab Kərimovun "Azərbaycan teatrının təşəkkülü və inkişafı. XIX
əsrin sonu, XX əsrin əvvəli" (Bam, Elm, 1991), "Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və teatr" (Bakı, Elm,
1975), Mahmud Allahverdiyevin "Azərbaycan xalq teatrı tarixi" (Bakı, Maarif, 1978), Ədilə
Əliyevanın "Hüseyn Ərəblinski" (Bakı, Elm, 1981), Rahib Hüseynovun dramaturq Cəfər
Cabbarlının əsərlərinin səhnə təcəssümünə aid silsilə kitabları, Adilə Səfərovanın "Teatr və zaman"
(Bakı, Elm, 1971), Adilə İsmayılovanın "Azərbaycan qadınları səhnədə" (Bakı, İşıq, 1977), Tamilla
Yusifbəylinin "Şekspir Azərbaycan səhnəsində" (Bakı, AEA-nm nəşri, 1964), Tamilla Təhmasibin
"Hüseyn Cavid və teatr" (Bakı, İşıq, 1988), Məryəm Əlizadənin "Teatr: seyr və sehr" (Bakı, Elm,
1998), İsrafil İsrafilovun "Azərbaycan milli rejissor sənətinin poetikası" (Bakı, Elm və "İsmayıl",
2001), İlham Rəhimlinin "Dramaturgiya və teatr" (Bakı, İşıq, 1984), iki kitabdan ibarət "Akademik
Milli Dram Teatrı" (Bakı, Qapp-Poliqraf, 2002), "Xalq oyun-tamaşaları" (Bara, Qapp-Poliqraf,
2002) kitabları milli teatrşünaslığımızın fundamental araşdırma istiqamətində dəyərli elmi
nailiyyətlərdir.
Bugünkü teatrşünaslıq elmimizin əsas yaradıcılıq səciyyələrini estetik baxımdan aşağıdakı
kimi xarakterizə etmək olar.
Teatrşünaslar milli teatrın özünün, onun rejissura sənətinin, xalq oyunlarının poetikasını
fundamental şəkildə tədqiq edir, elmi əsərlərin çapına nail olurlar;
ayrı-ayrı teatrların yaradıcılıq yollarını təcəssüm etdirən elmi araşdırmalar aparılır (məsələn,
Gəncə, Naxçıvan, Tiflis, Aşqabad, İrəvan... teatrları barədə);
milli teatrımızın Dünya teatr prosesi ilə genetik və nəzəri bağlılığının konseptual prinsipləri
araşdırılır;
səhnəmizin qüdrətli xadimləri haqqında monoqrafiyaların işlənməsi tam olmasa da, müəyyən
mənada sistemli şəkil alır;
teatrşünaslıq operativ şəkildə teatrın canlı, çağdaş dövrünün sənət mənzərəsmi daima diqqət
mərkəzində saxlayır. Resenziya janrının yeni-yeni formalarında müxtəlif teatrların tamaşaları
tənqid-təhlil süzgəcindən keçirilir;
ən nəhayətdə, artıq teatrşünaslıq kəzində durur.
* * *
|