Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova

Kompüter şini və ya sistem şini
 – prosessorla yaddaş 
arasında və ya giriş-çıxış qurğularının kontrollerləri (idarə 
sxemləri) arasında verilənlərin və idarə siqnallarının 
ötürülməsini təmin edən naqillər yığımından ibarətdir. 
Kompüterin bütün hissələri bir-biri ilə sistem şini vasitəsilə 
birləşmişdir.  
Bütün kontrollerlər kompüterin daxilində yerləşdirilmiş 
mikroprosessorlar ilə magistral sistemi vasitəsilə əlaqə yaradır 
ki, buna da verilənlər  şini deyirlər. Verilənlər  şini prosessorla 
yaddaş arasında və ya giriş-çıxış qurğularının kontrollerləri 
(idarə sxemləri) arasında verilənlərin və idarə siqnallarının 
ötürülməsini təmin edən naqillər yığımından ibarətdir. 
İnformasiya mikroprosessora verilənlər  şini vasitəsilə 
ötürülür.  Əgər verilənlər  şini 8 siqnal ötürən naqildən ibarət 
olarsa, onda paralel olaraq 8 bit, 16 naqildən ibarət olarsa, 16 
bit informasiya göndərmək olar və s.  
Prosessorun daxilində  və  fərdi kompüterin ana lövhə-
sində verilənlər  şini və ünvan şini mövcuddur. Verilənlər  şini 
ötürücü və yardımçı elementlər sistemi olub, informasiyanın 
mikroprosessora verilməsi və ondan alınması prosesini həyata 
keçirir. Verilənlər  şini müxtəlif dərəcəliliyə malik olur. Şinin 
dərəcəliliyinin informasiyanın ötürülmə sürətinə  təsir etməsi 
nəticəsində kompüterin işləmə sürəti də dəyişir.  
Ünvan  şini də ötürücü və yardımçı elementlər sistemi 
olub, fərdi kompüterin yaddaşında saxlanılacaq və yazılacaq 
informasiyanın tutduğu sahənin yerini təyin edr. Ünvan şini də 
dərəcəliliyə malikdir. Ünvan şininin dərəcəliliyi mikropro-
sessorun müraciət etdiyi yaddaşın tutumuna təsir edir. 
İstehsal olunan fərdi kompüterlərdə iki, bəzi hallarda isə 
üç verilənlər  şinindən istifadə olunur. Kompüterdə  aşağıdakı 
şinlər istifadə olunur: 

---

 
30
•
 
IBM tipli fərdi kompüterlər üçün xüsusi olaraq 
yaradılmış ISA  (Industry Standardt Architecture) şini.  Şinin 
müsbət cəhəti sadə  və çox ucuz qiymətə, mənfi cəhəti isə 
informasiya ötürməsinin aşağı sürətdə olmasıdır. 
•
 
Yüksək sürətli qlobal EISA (Extended Industry Stan-
dard Architecture) şini.  Şinin müsbət cəhəti yüksək sürətlə 
buraxma qabiliyyəti, mənfi cəhəti isə qiymətinin yüksək 
olmasıdır.  
•
 
Yüksək sürətli və ucuz qiymətli PCI (Peripheral Com-
ponent Interconnect bus) lokal şini.  
Son zamanlar xüsusi olaraq qrafik materialların ekrana 
çıxarılmasını sürətləndirmək və  mərkəzi mikroprosessoru iş 
prosesində yükdən azad etmək üçün PCI ilə müştərək funksiya 
yerinə yetirən AGP lokal şini də istifadəyə buraxılmışdır. 
Fərdi kompüterə  əlavə qurğuların (sican, klaviatura, 
rəqəmli kamera və s.) qoşulmasını sadələşdirmək məqsədilə 
istifadəçilər USB lokal şinindən də geniş istifadə edirlər.