Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova

Monitor. 
Fərdi kompüterə daxil edilən və oradan 
oxunan informasiyanı  əks etdirmək üçün monitordan 
(displeydən-“displey”  əksetdirmə deməkdir) istifadə edilir. 
Monitorların idarə olunması  fərdi kompüterlərin daxilində 
formalaşan rəqəmli videosiqnallarının vasitəsilə baş verir. 
Qeyd edək ki, monitorda lazımi informasiyanı  əks etdirmək 
üçün kompüterə daxil olan məlumatları videosiqnal şəklində 

---

 
32
formatlaşdırmaq lazımdır. Bunun üçün istifadə edilən elektron 
sxemlərini videokontrollerlər adlandırırlar. Videokontrollerlər 
əsasən xüsusi elektron lövhə formasında hazırlanır.  Əksər 
hallarda isə kompüterin daxilində yerləşən ana lövhənin 
tərkibinə daxil olurlar. IBM tipli kompüterlərdə istifadə olunan 
videokontrollerlər iki-mətn və qrafiki rejimdə işləyirlər. 
Elektron şüa borulu ( CRT – Cathode Ray Tube ), maye 
kristallı (Liquid Crystal Display) monitorlardan istifadə olunur. 
CRT monitorların  əsas elementi elektron şüa borusudur. 
Borunun içərisi lyuminofor adlanan materialla örtülüb və 
içərisində elektron dəstələri vardır. Lyuminofor qatı 
triadalardan təşkili olunub. Triadalar 3 nöqtədən ibarət 
elementlərdir. Bu üç nöqtə  qırmızı (Red) , yaşıl (Green) və 
mavi (Blue) rəngi əks edən elementlərdir. Borunun dar ucunda 
elektron topu (elektronlar mənbəyi) yerləşir. Bunlar şüalar 
buraxır. Həmin  şüalar triadaların üzərinə lazımi intensivlikdə 
düşərək lazımı  rəngi verir. Məsələn, ağ  rəngi vermək üçün 
RGB (255,255,255) olmalıdır, yəni qırmızı, yaşıl və mavi 
elementlər maksimum intensivliyə malik olur və ağ rəngi verir. 
Qara rəng üçün RGB(0,0,0)-dir. Beləliklə, hər pikselə bir triada 
uyğun gəlir və pikselin rəngi triadanın elementlərinə düşən 
intensivlikdən asılıdır. 
Funksional təyinatına görə CRT monitorları hərf-rəqəm 
və qrafik rejimdə  işləyən monitorlara ayrılırlar. Hərf-rəqəm 
monitorları  hərf-rəqəm tipli informasiyanı  əks etdirmək 
üçündür. Belə monitorun ekranında hər birinin uzunluğu 80 
simvol olan 24-25 sətir yerləşdirmək mümkündür. Başqa sözlə, 
hərf-rəqəm monitorlarının ekranında təxminən 2000 simvolu 
təsvir etmək olur. İndiki zamanda mətn rejimində  işləyən 
monitorlardan demək olar ki, istifadə olunmur.  
Monitorun  əsas göstəriciləri ekranın ölçüsü, ekranda 
təsvir olunan nöqtələrin sayı, təsvirin  əks olunmasının 
maksimal tezliyi və ekranın müdafiə dərəcəsidir. 

---

   
33
Monitorda təsvirin yenidən  əks olunması bir saniyə 
ərzində 
təsvirin tamamilə ekranda təzələnməsi ilə 
səciyyələndirilir.  Əksər hallarda bu parametri kadrların tezliyi 
də adlandırırlar. Parametr monitorun və videoadapterin 
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişə bilər. 
Əks olunma tezliyi herslərlə ölçülür. Tezlik artdıqca 
ekranda təsvir bir o qədər də təmiz alınır. Müasir monitorlarda 
tezlik 75-100 hers arasında dəyişir. 
Ekranın müdafiə  dərəcəsi ümumdünya standartlarına 
(məsələn, MPR-II, TCO, TCO-95 və s.) uyğun təyin edilir. 
İstifadə olunma sahələrinə görə monitorlar müxtəlif 
tənzimedici qurğular ilə təmin edilirlər. 
Monitorda  əsas göstəricilərdən biri ekranda təsvir 
olunan nöqtələrin sayıdır. Müxtəlif monitorlarda nöqtələrin 
sayı müxtəlif olur. Məsələn, adi monitorlarda üfiqi və  şaquli 
istiqamət üzrə nöqtələrin sayı-640x480=307200-ə  qədər, 
professional monitorlarda isə 1600x1280=2048000-ə  qədər 
olur. Rəqəmlərin sayından görünür ki, monitorlarda nöqtələrin 
sayı milyondan çoxdur. Aydın məsələdir ki, monitorlarda 
istənilən təsvirin dəqiqliyini artırmaq üçün nöqtələrin sayını 
tənzimləmək lazımdır. Həmçinin ekranda əks olunan təsvirlərin 
rənglərinin sayını da tənzimləmək olar, bu rənglər 16-16,8 
milyon intervalında ola bilər. 
Müasir dövrdə daha çox maye kristal monitorlardan 
isifadə olunur. Bu tipli monitorların ekranları adi elektron 
saatlar, mobil telefonlar və s. olan ekranlarla eynidir. Bu ekran 
iki təbəqədən ibarətdir. Həmin təbəqələrin arasında milşəkilli 
molekullar yəni maye kristallı qarışıqlar vardır. Kristallar işığı 
polyarizatorlardan keçirirlər. Elektrik cərəyanı mayedən 
keçəndə kristalları bir istiqamətdə yönəldir. Kristallar işığı 
polyarlaşdıran müstəvi qatlarını döndərir. Nəticədə  işıq 
buradan keçə bilmir və həmin hissə tünd rəngə boyanır. 

---

 
34
LCD ekranlarda CRT monitordan fərqli olaraq cəmi 64 
rəng çaları yaratmaq mümkündür
1
. Hər pikseldə 3 element 
qırmızı, yaşıl, mavi (RGB) olmaqla hər element 64 rəng çaları 
yarada bilər. Bununla da  64*64*64=262 144 sayda rənglərdən 
alınan kombinasiyadan birini almaq olar. CRT ekranlarda isə 
bu kombinasiya 256*256*256= 16 777 216 sayda olur. LCD 
ekranlarda “təsviri” insan gözünün rahat görməsi üçün 
parlaqlığı artırmaq üçün elementlər (backlight) yerləşdirirlər.