ZabiTƏ teymurlu

Azərbaycan dilinin dialekt leksikası 

 
13
 

 
lənmir.  Lakin  türk dilinin  ağızlarında  bu sözlərə təsadüf olunur: 
bildir sözünə  “keçən  il”  mənasında  Afyon  ağzında;  Bolu  ağzında; 
Qars ağzında; Adana ağzında (120); sancaq sözünə isə “başa sanc-
maq üçün adi və ya qiymətli metaldan düzələn müxtəlif  ölçülü  və 
formalı qadın bəzəyi” mənasında Qars ağzında  təsadüf olunur: İki 
üç sancah al, başıma sancajam (125). A.B.Ercilasun   Qars   bölgəsi  
ağızlarını  həm etnik, həm də dialektik baxımdan Azərbaycanı Tür-
kiyəyə bağlayan halqa adlandırır. Bu halqanın bir ucunun Ərzurum, 
Çoruh və Orta Anadoluya, digər ucunun Bakı, Naxçıvan, İrəvan, Ağ-
baba, Axılkələk, Tibilisi, Qazax, Borçalı və Axısqaya qədər uzandı-
ğını qeyd edir (76, 145). 
Azərbaycan  dili  dialektlərini tədqiq etdiyimiz zaman dilimiz-
də mövcud olan türk mənşəli və alınma sözlərin bəzilərinə müasir 
türk ədəbi dilində gördüyümüz kimi eyni və ya fərqli mənalarda bu 
gün də təsadüf olunur. Ortaq türkcə sözlərə isə ümumi kontekstdən 
yanaşmaq daha məqsədə uyğundur. Fikrimizcə, oğuz-səlcuq mən-
şəli bu sözləri Azərbaycan və ya türk dillərinə xas sözlər adlandıra 
bilmərik. Necə ki, K.M.Musayev qeyd edir: “Əsl türk dialekt leksika-
sında, ümumxalq və ədəbi dildə olmayan sözlərin bir qismi mənşə 
etibarı ilə milli söz ehtiyatlarından təşkil olunur, bunlar da ya leksi-
kanın qədim qatlarına aiddir, ya dialektin özündə müstəqil şəkildə 
əmələ gəlmiş, ya da qonşu-qohum dillərin alınmalarından ibarətdir” 
(113, 39). Müəllifin fikrincə, belə sözlərin ayırd edilməsi müəyyən 
çətinliklər yaradır. Belə ki, bu dialekt leksikasının digər hissəsini bir 
qayda  olaraq  alınmalar  təşkil  edir.  Bu  sözlər  ya  qohum  olmayan 
qonşu dillər, ya da qonşu olan qohum dillər vasitəsi ilə bu dilə keç-
mişdir (113, 39). Müəllif daha sonra qeyd edir ki, bir çox hallarda 
türk  dillərinin  qarşılıqlı  təsir  imkanlarının müəyyən  edilməsində 
dialekt daşıyıcılarının bir-birilə əlaqələndirilməsinin  konkret tari-
xi faktlarını təsbit etmək çox çətindir (və ya mümkün deyildir). Bu 
da mövcud  əlaqələrin xronoloji sərhədlərini müəyyənləşdirməyə 
və əlaqəyə girmiş dillərin qarşılıqlı təsir prosesini təqib etməyə im-
kan vermir. Bu  səbəbdən  mütəxəssislər  tarixən  bir-birlərilə qar-
şılıqlı əlaqədə olan dillərdə yalnız ortaq elementlərin mövcudluğu 
faktlarını təsdiq etmək məcburiyyətində qalırlar (113, 40). 

---