Dərslikdən Biznes və reklam sahəsində Menecmentin məqsəd və vəzifələri

Cədvəl 1.3. 
 
36 

---

Reklamın tətbiq sahəsi çoxsaylıdır. Ondan təşkilatın uzunmüddətli 
sürətinin yaradılması üçün nüfuz reklamı, konkret markalı əmtəənin uzun 
müddətli  fərqləndirilməsi  üçün  markanın  reklamı,  satış  xidmət  və  ya 
hadisə  haqqında  informasiyanın  yayılması  üçün  rubrika  reklamı, 
ucuzlaşmış  qiymətlərlə  satışın  elan  olunması  üçün  satış  reklamı  və 
konkret ideyanın müdafiə olunması üçün, izahat-təbliğat reklamlarından 
istifadə edilir. 
Reklamın kökləri qədim dövrə gedib çıxır. Onun əsas istifadəçiləri 
sosialist  ölkələrində  tətbiq  olunurdu,  istər  “koka-  kola”  markasına, 
ümümdünya  miqyasında  üstünlük  verilməsinin  yaradılması,  istər 
istehlakçılarda  süd  içməyə  qarşı  meylin  formalaşdırılması,  istərsə  də 
doğumun  məhdudlaşdırılması  metodlarmdan  istifadə  olsun-reklam 
müraciətlərinin yayılmasının ən səmərəli üsuludur. 
Təşkilatlar reklamın yerinə yetirilməsinə müxtəlif tərzdə yanaşırlar. 
Xırda  firmalarda  reklamla  adətən  satış  şöbəsinin  reklam  agentliyi  ilə 
vaxtaşırı əlaqəyə girən işçilərdən biri məşğul olur. İri firmalar özlərində 
reklam  şöbələri  təsis  edirlər.  Bu  şöbənin  müdiri  marketinq  üzrə 
vitse-prezidentə  tabe  olur.  Reklam  funksiyalarına  reklam  üçün  ümumi 
büdcənin  işlənib  hazırlanması,  agentliyin  təqdim  etdiyi  elan 
kampaniyalarının  təsdiqi,  poçt  vasitəsilə  birbaşa  reklam  tədbirlərinin 
yerinə yetirilməsi, reklamın tərtibatı və reklam agentlərinin formalarının 
həyata  keçirilməsi  daxildir.  Firmaların  əksəriyyəti  kənar  reklam 
agentlərinin xidmətlərindən istifadə edirlər. 
Reklam sahəsinin əsası olan qərarı və ya yuxarıda göstərilən reklam 
fəaliyyəti proqramını işləyib hazırlayarkən, marketinq xidməti rəhbərləri 
prinsipial əhəmiyyəti olan beş qərar qəbul etmişlər. Bu qərarir yuxarıdakı 
cədvəldə öz əksini tapmışdır. Aralıq dənizi ölkələri ərazisində qazıntılar 
zamanı arxeoloqlar müxtəlif hadisələr və təkliflər haqqında xəbər verən 
lövhəciklər tapmışlar. Romalılar divarlarda döyüşlər haqqında elanların 
şəklini çəkir. Müxtəlif təntənəli yürüşlərin marşrutlarındakı qayalarda öz 
mallarını tərifləyən yazılar təsvir edirdilər. Bunlar müasir xarici reklamın 
əcdadları idi. Pompeydəki divar 
37 

---

yazılarından  biri  siyasi  xadimi  tərifləyir  və  adamlarına  səs  verməyə 
çağırırdı. 
Reklamın  ilk  növlərindən  birini  şəhər  başçısı  təcəssüm  etdirirdi. 
Qədim  Yunanıstanın  qızıl  əsri  Afinanın  küçələrini  dolaşıb,  qulların, 
mal-qaranın  satışı  haqqında  elan  edən  carcıları  görmüşdü.  Afinanın 
qədim  sakini  üçün  nəzərdə  tutulmuş  reklam  nəğməsi  belə  səslənirdi:
 
gözlərin parıldaması üçün, qız 
gözəlliyinin  saxlanılması  üçün,  ağıllı  qadın  kosmetikam  münasib 
qiymətlərlə dükanlardan alacaqdır. 
Reklamın ilk növlərindən biri də sənətkarlann-dulucçuluqla məşğul 
olanların  məmulatlara  (mallara)  vurduqları  damğa  olmuşdur. 
Sənətkarların  bacarığı  haqqında  şayiələr  yayıldıqca,  alıcılar  onun 
damğası olan malları axtarmağa başlayırdılar. Bu gün həmin məqsədlər 
üçün əmtəə nişanlarından və marka adlarından istifadə edirlər. 
Qutenberqin çap dəzgahını icad etdiyi 1450-ci il reklam tarixində 
dönüş nöqtəsinə çevrildi. İngilis dilində ilk elan 1478-ci ildə meydana 
çıxdı. 1622-ci ildə ingilis dilində buraxılan ilk qəzet reklamın inkişafına 
böyük  təkan  verdi.  Sonradan  isə  Edison  və  Stil  reklamın  sadiq 
mübarizələrinə çevrilərək ‘Tetlər” qəzetini buraxmağa başladılar, Edison 
reklam tərtibatçılarını öz tövsiyələrini və məsləhətlərini daim qəzetlərdə 
işıqlandırmağa  çağırırdı.  “Tetlerin”  1710-cu  il  14  sentyabr  tarixli 
nömrəsində ülgüclərin itilənməsi üçün qayışların, patentləşdirilmiş tibbi 
prepatlarının və s. geniş istehlak mallarının reklamı dünyaya yayıldı. 
Birləşmiş  ştatlarda  reklam  ən  yüksək  səviyyəyə  çatmışdır. 
Bencamin Franklini Amerika reklamının atası sayırdılar. Onun 1729-cu 
ildə meydana çıxan qəzeti Amerikanın bütün qəzetləri arasında ən böyük 
tiraja malik idi və ən böyük reklam nəşrləri içərisində böyük uğurlar əldə 
etmişdi.  Amerikanın  reklam  beşiyinə  çevrilməsinə  bir  neçə  amil  təsir 
göstərmişdir. Birincisi, Amerika sənayesi istehsalın mexanikləşdirilməsi 
prosesində liderlik edirdi və bunun nəticəsində əmtəə artıqlığı yarandı və 
istehlakçıların daha çox mallar almağa həvəsləri, maraqları artdı. 
38 

---

ikincisi,  su  yollarının,  Şosse  və  adi  yollar  şəbəkəsinin  yaradılması 
əmtəələrin  və  reklam  vasitələrinin  kənd  rayonlarına  çatdırılmasını 
reallığa  çevirdi.  Üçüncüsü  1813-cü  ildə  məcburi  ibtidai  təhsilin  tətbiqi 
savadlılıq  səviyyəsini  yüksəltdi,  qəzet  və  jurnallarının  artmasına  şərait 
yaratdı. Radionun və televiziyanın yaranması reklamın daha da inkişafına 
böyük şərait yaratdı, qəzet və Jurnalların artmasına şərait yaratdı. 
ABŞ, Medison - avenu amerikalıların əksəriyyətinə tanış olan bu söz 
birləşməsi  Nyu-Yorkun  mərkəzində,  bir  sıra  iri  Reklam  agentlərinin 
qərargahları  yerləşən,  küçəyə  aiddir.  Bu  qərargahlarda  30  minə  yaxın 
adam  çalışır.  Ölkədə  olan  6000  reklam  agentlərinin  əksər  hissəsi  isə 
Nyu-Yorkun  hüdudlarından  kənarda  yerləşir.  1988-ci  ildə  dünya 
miqyasında dövriyyə göstəricisinə görə ABŞ-ın ən böyük yeddi reklam 
agentlikləri  siyahısına:  Nolfer  Tompson,  Makkann-Erikson,  yanq  end 
Rubikam, Oqilvi end Meyter, BBDO Ted.Beyts və leo Bernut daxil idi. 
Dünyada ən böyük reklam agentliyi Yaponiyadadır və Dent su adlanır. 
Özlərinin  güclü  reklam  şöbələri  olan  firmalar  belə,  reklam 
agentlərinin xidmətlərinə müraciət edirlər. Agentlikdə yaradıcı və texniki 
mütəxəssislər  çalışır  və  çox  vaxt  onlar  reklam  funksiyalarını  firmanın 
ştatında  olan  əməkdaşlardan  daha  yaxşı  və  səmərəli  yerinə  yetirlər. 
Bundan başqa agentlər firma qarşısında duran problemlərə heç də biganə 
qalmırlar, müxtəlif müştərilərlə işin aparılmasına daim qayğı göstərirlər. 
Reklam  agentlərinin  xidmətləri  reklam  vəsaitlərindən  əldə  edilən 
komissiya  güzəştləri  hesabına  ödənilir  və  buna  görə  də  bu  reklamlar, 
firmalar  üçün  ucuz  başa  gəlir.  Firmaların  istənilən  anda  müqaviləni 
pozmaq hüququnun olması isə, agentlərin səmərəli işləməsi üçün güclü 
həvəs yaradır. 
Reklam agentliyinin əsasını adətən dörd şöbə təşkil edir: elanların 
işlənib  hazırlanması  və  istehsalı  ilə  məşğul  olan  yaradıcı  şöbə;  reklam 
vasitələrinin  seçilməsinə  və  elanların  yerləşdiril-  məsinə  cavab  olan 
reklam  vasitələri  şöbəsi;  auditoriyanın  xüsusiyyətlərini  və  ehtiyaclarını 
öyrənən tədqiqatlar şöbəsi və 
39 

---

agentliyin fəaliyyətinin kommersiya tərəfi ilə məşğul olan kommersiya 
şöbəsi.  Hər  bir  müştərinin  sifarişləri  ilə  məsul  icraçı  məşğul  olur, 
ixtisaslaşdırılmış  şöbələrin  əməkdaşlarına  isə  bir  və  ya  bir  neçə 
müştərinin  sifarişlərinə  xidmət  göstərilməsi  tapşırılır.  Çox  zaman 
agentlər  öz  nüfuzları  sayəsində  özlərinə  yeni  müştərilər  cəlb  edirlər. 
Amma bir qayda olaraq, müştəri bir neçə agentliyə müsabiqə təqdimatı 
keçirməyi  təklif  edir  və  bunun  nəticələrindən  asılı  olaraq  seçimlər 
aparılır. 
Reklam agentlikləri komissiya mükafatı və bəzən qonorar şəklində 
kompensasiya  alırlar.  Adətən  agentliyin  aldığı  reklam  vasitələri 
dəyərindən  15%  güzəştlə  satılır.  Həm  reklam  vericiləri,  həm  də 
agentliklər  komissiya  güzəştləri  sistemindən  narazılıqlarım  bildirirlər. 
Böyük reklam vericiləri sadəcə olaraq, kiçik reklam vericilərindən daha 
çox  reklam  verdiklərinə  görə,  eyni  xidmətlərə  görə,  xeyli  artıq  haqq 
ödədiklərindən  şikayətlənirdilər.  Reklam  veiriciləri  hesab  edirlər  ki, 
komissiya güzəştləri, ucuz reklam vasitələrindən və qısa müddətli reklam 
kampaniyalarından agentliklərin diqqətini yayındırır. Agentliklər heç bir 
mükafat  almadan  müştəriyə  əlavə  xidmətlər  göstərdiklərindən 
gileylənirlər.  Bu  gün  kompensasiya  sisteminə,  birbaşa  qonorarlara  və 
yaxud da komissiya haqqı ilə qonorarların birləşməsi olan sistemə daha 
çox  meyl  göstərirlər.  Tam  xidmət  silsiləsi  olan  agentliklər,  reklam 
vasitələrinin  alınması,  reklam  mətnlərinin  yaradılması,  reklam 
materillarmın  istehsalı  üzrə  ixtisaslaşmış  məhdud  xidmət  silsiləli 
agentliklər  tərəfindən  artan  rəqabətə  məruz  qalırlar.  Kommersiya 
müdirləri,  reklam  agentliklərindən  daha  çox  hakimiyyət  qazanır  və 
yaradıcı  heyətdən  mənfəət  əldə  edilməsinə  yönəlmələrini  təkidlə  tələb 
edirlər. Bəzi reklam vericiləri fırmadaxili reklam agentliklərini açaraq, 
özlərinin  əvvəlki  reklam  agentləri  ilə  olan  uzunmüddətli  əlaqələrini 
qırırlar. Nəhayət federal ticarət komissiyası istəyir ki, reklam agentləri, 
yalan reklama görə müştərilərlə bərabər məsuliyyət daşısınlar. Göstərilən 
meyllər  bu  faəliyyət  sahəsində  dəyişdiklərə  səbəb  olacaqdır,  lakin,  öz 
işini layiqincə yerinə yetirən agentliklər salamat qalacaqdır. 
40 

---