Kızgınlık ifadesi (Äußerung der Empörung): [Đstemek, bir de istiyor, bir de
istiyorsunuz] vb.
Sollen kiplik fiilinin öznel anlam kategorileri ve Türkçe karşılıkları:
1) Konuşanın kuşku, şüphe ve zannı (Skepsis, Zweifel, Vermutung des
Sprechers): [-EbĐl], olabilir mi?, -mış mı?, -mış olması mümkün mü?, olası mı?,
muhtemel mi?], [güya, sözüm ona -müşmüş] vb. 2) Söylenti (Gerücht):[-mXş],
[olacakmış,olacağı söyleniyor, rivayet ediliyor, bildiriliyor]vb. 3) Olasılığın
belirtilmesi (Einräumung einer Möglichkeit): [-EcEk olursa]: [-EcEk, -sE]: [-EcEk]
Gelecek zaman biçimbirimi, [-sE] Dilek-şart biçimbirimi.
Müssen kiplik fiilinin öznel anlam kategorileri ve Türkçe karşılıkları:
1) Mantıksal zorunluluk (Logische Notwendigkeit); Durumu dikkate alarak
sonuç çıkarma (vorsichtige Schlußfolgerung nach Berücksichtigung der Umstände):
[-mElĐ], [olmalı, gibi, gibi görünüyor] vb. 2) Gerçek dışı istek (irrealer Wunsch): [-
mElĐyDĐ] Gerekliliğin hikâyesi, [olmalı!,olsa!, olabilse!, olsun!] vb. 3) Kuvvetli
tahmin, çok yüksek bir olasılık (Eine hohe Vermutung, Wahrscheinlichkeit): [-mXş
olmalı]: [-mXş], [olmuş olmalı/ olmuş olması (kesin)/ kesinlikle böyle olmuştur/ böyle
olmuştur] vb. 4) Dikkatlice öneride bulunma (Zurückhaltend geäußerte Empfehlung):
[-mAlI], [-mAlIyDI]: Gereklilik kipi hikâyesi biçimbirimi, [-malısın/ -malıydın/ -sEn/
-sEn iyi olurdu/ herhalde …. EcEk] vb.
323
Bu çalışma sonucunda ayrıca şunlar önerilebilir:
1) Dilek kipi I ve II (Konjunktiv I ve Konjunktiv II) olarak edebi metinlerde
kullanılan kiplik fiillerin bir gerçek dışılık, emin olmama, belirsizlik, kuşku, yanlış
zan vb. ifade edebileceği göz önüne alınarak, bağlamsal anlam Türkçeye doğru
ş
ekilde aktarılmalıdır.
2) Dilek kipindeki kiplik fiillerin çoğu öznel anlamdadır. Bunlar, farklı
düzeylerde olasılık (Wahrscheinlichkeit), zan, tahmin (Vermutung) içerir. Örn. müssen
çok yüksek bir olasılık, dürfen güçlü bir olasılık, können orta düzey bir olasılık ve
mögen düşük bir olasılığı belirtir. Çok yüksek bir olasılıkla (höchstwahrscheinlich)
müssen için; yüksek bir olasılıkla (hochwahrscheinlich) dürfen için; belki: (vielleicht),
tahminen: (vermutlich), können için; belki: (vielleicht), pek olası değil, zayıf bir
olasılıkla: (schwerlich), muhtemelen (wohl) mögen için kulanılabilir.
3) Dilek kipi I, belirsizlik, bir başkasının haberinin doğruluğundan kuşku
duyma, emir ve emin olmama içerir. Ya da dolaylı anlatım ifade eder. Dilek kipinin
bu işlevlerine dikkat edilmelidir.
4) Kiplik fiillerin anlamsal ulamları, Ortak Avrupa Referans Çerçevesi’nde
(Gemeinsames Europäisches Referenzrahmen) A1 ve A2 düzeylerindeki Yabancı Dil
Olarak Almanca derslerinde öğrencilerin bilişsel öğrenmelerinin sağlanması için
vurgulanmalıdır. Örn. können:imkân, yetenek, iyi derecede bilgi, kavramak, vd.;
dürfen: izin ve yasak, vd.; müssen: Zorunlu olmak (kişisel, yasal, doğa ile ilgili
zorunluluklar, vd. Eğitimdeki 1. Basitten karmaşığa, 2. Kolaydan zora 3. Genelden
özele ve 4. Somuttan soyuta
öğrenme ilkeleri dikkate alınarak, ilk önce kiplik
fiillerin nesnel (objektiv) anlamları verilmelidir.
324
5) B düzeyinde kiplik fiillerin öğretiminde nesnel ve öznel anlam ulamları
SCHULZ-GRIESBACH’ın (1982b:83-88) belirttiği gibi ayrı bir biçimde ele alınmalı,
kiplik fiillerin dilek kipinde kullanım ve anlamsal ulamları dilek kipi (Konjunktiv)
konusu ile birlikte verilmelidir. Özellikle öznel anlamın, konuşana özgü olarak emin
olmama, zan, tahmin, iddia, kuşku vb. içerdiği açıklanmalıdır.
6) Kiplik fiillerin yalnızca sözlüksel anlamlarıyla yetinilmemeli, anlamlar
metinsel bağlam içinde etüd edilmeli, örneksel çalışmalar yapılmalı ve
pekiştirilmelidir. Örn. wollen sözlüksel anlamda istemek, arzu etmek, talep etmek
iken, metinsel bağlam içinde iddia etmek, bitmek (bilmemek) anlamını
içerebilmektedir. Müssen bir istem anlatabilmektedir. Können, başarmak ve anlamak
anlamını ifade edebilmektedir.
|