__________________Milli Kitabxana__________________ 42
yatı qoruyub saxlayır. Biosferdəki sərbəst oksigen ancaq biokimyəvi
yolla əmələ gəlir. Yerdə həyat məhv olsa, bu cür sərbəst oksigen də
olmaz. Ozon təbəqəsi atmosferin 20-40 km yüksəkliklərində yaranır.
Yer səthi yaxınlığında ozonu əmələ gətirən səbəb atmosferdəki
elektrik hadisələri, qığılcım boşalmalarıdır. Ozonun olduğu atmosfer
qatında hava çox seyrəkdir. Ozon molekulları çox dayanıqsızdır və
asanlıqla parçalanaraq adi oksigen molekulları əmələ gətirir. Buna
baxmayaraq ozonun atmosferdəki miqdarı demək olar ki, heç
dəyişmir. Bunun səbəbi atmosferdə yaranan dinamik tarazlıqdır.
Atmosferin yuxarı qatlarında bir-birinin əks istiqamətində gedən iki
proses baş verir. Bir tərəfdən, Günəş şüalarının təsiri altında fasiləsiz
olaraq ozon molekulları əmələ gəlir, digər tərəfdən də onlar
parçalanır. Gündüzlər ozonlaşma, keçələr isə ozon molekullarının
dissosiasiyası üstünlük təşkil edir. Nəticədə orta hesabla, ozonun
konsentrasiyası demək olar ki, dəyişmir.
Texnikanın son dövrdəki inkişafı nəticəsində atmosferin yuxarı
qatları da çirklənməyə başlamışdır. Hər bir güclü ballistik raket,
kosmik gəmi və ya reaktiv təyyarə uçuş zamanı havaya külli miqdarda
yanma məhsulları buraxır, bunlar atmosferin yuxarı qatlarının
tərkibini və fiziki təbiətini kökündən dəyişir. Raket texnikası və
kosmonavtikanın sonrakı inkişaf mərhələsində bu daha çox nəzərə
çarpacaqdır. Məhz həmin yuxarı qatlar atmosferdəki sirkulyasiya
proseslərində, iqlim şəraitinin təyin edilməsində mühüm rol oynayır.
Atmosferin yuxarı qatlarında vaxtilə aparılan atom partlayışları da
təhlükəli çirklənmənin güclənməsinə səbəb olmuşdur.
İnsan özü də təbiətin bir hissəsidir. Lakin o öz fəaliyyəti ilə
təbiətdəki müvazinəti poza bilər, beləliklə, özünü və gələcək nəsilləri
həyat üçün zəruri olan bir çox şeylərdən məhrum edə bilər. Təbiətə
düşünülmüş müdaxilə etmək üçün isə onu dərindən öyrənmək, indiki
hadisələrin 15-20 il bundan sonra verə biləcəyi nəticələr haqqında bu
başdan fikirləşmək lazımdır. Bu cəhətdən də məktəb kursunun təbiət
fənlərinin qarşılıqlı əlaqədə öyrənilməsi təbiət hadisələri haqqında tam
təsəvvür əldə etmək üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hadisələrin
qarşılıqlı əlaqəsi və