Sədi Şirazi GÜLÜstan

 
14. Hekayət 
 
Keçmiş hökmdarlardan biri ölkəni idarə etmək işində bacarıqsız 
olub, qoşuna yaxşı fikir vermirdi. Gunlərin birində ölkəyə güclü bir 
düşmən basqın etdi. Əsgərlər hökmdardan üz döndərib, düşmənə 
qarşı vuruşmaqdan boyun qaçırdılar. 
 
Beyt 
 
Əsgərə xəzinə qıymasa sultan,  
O da əl qılınca atmaz heç zaman. 
 
Hökmdara sədaqətskzlik göstərənlərdən birisi mənimlə dost idi. 
Onu danlayıb dedim: 
–İllər boyu xidmət etdiyin və nemətindən faydalandığın  şəxsin 
vəziyyəti azacıq dəyişəndə ondan üz çevirmək – sədaqətsizlik, nan-

 
44
korluq və alçaqlıqdır. 
Dostum dedi; 
–İnsaf etsən, üzrümü qəbul edərsən, çünki atım arpasızlıqdan 
buxovda, çulu isə qonşu yanında girovda idi. Bir də ki, döyüşçüyə 
pulunu əsirgəyön hökmdara canı fəda etmək olmaz! 
 
Beyt 
 
Sən əsgərə qızıl versən, o düşmənə meydan açar,  
Son qızılı əsirgəsən, baş götürüb uzaq qaçar. 
 
Beyt 
 
Əgər qarnı tox olarsa, hücum edər pəhlivan,  
Əgər qarnı boş olarsa, geri qaçar durmadan. 
 
15. Hekayət 
 
Bir vəzir işdən çıxarılıb, saraydan qovuldu. O, tərkidünya olub, 
dərvişlərə qoşuldu. Az keçmədi ki, dərvişlərin söhbəti ona təsir etdi. 
O da hər cür qayğını unutdu, 
Bir gün hökmdar yenidən ona mərhəmət göstərib, xidmətə çağır-
dı. O isə hökmdarın çağırışını rədd edib dedi: 
–Ağıllı adamların  əqidəsincə, səhrada qul olmaq, saraya qulluq 
etməkdən yaxşıdır. 
 
Şer 
 
Qənaət güncündə oturan kəslər,  
Naəhlin və itin dilini kəsər.  
Qələmi sındırıb kağız cıranlar,  
Qeybətçi kəslərdən yaxa qurtarar. 
 
Hökmdar israr etdi: 
–Ölkənin işlərini layiqancə yerinə yetirmək üçün bizə ağıllı, iste-
dadlı adam lazımdır. 
Vəzir dedi: 
–Ey hökmdar, ağıllılığın elə  əsl  əlaməti olur ki, bu kimi işləri 
 
45
öhdənə götürməyəsən. 
 
Beyt 
 
Şərəflidir hüma quşu bütun quşlardan əlbət,  
Sümük yeyir, çünki vermir bir canlıya əziyyət. 
 
Zərbülməsəl. 
 
Çölpişiyinə dedilər: 
–Nə üçun həmişə şirin dalınca gəzirsən? Cavab verdi: 
–Ovladığı şikarın tör–toküntüsünü yeyib, ac qarnımı doyurur və 
onun heybəti sayəsində özümü düşməndən qoruyuram. 
Soruşdular:  
 
–İndi ki, kölgəsində dolanır, nemətinə şükür edirsən, bəs nə üçün 
çox yaxınlaşmırsan ki, onun sədaqətli xadimləri sırasına gecəsən? 
Dedi: 
–Axı qəzəbindən də arxayın deyiləm. 
 
Beyt 
 
Yüz il atəşpərəst tonqal yandırar,  
İçinə bir dəfə düşən tək yanar. 
 
Saray xadimi bəzən qızıl alarsa, bəzən də baş verər. 
Filosoflar demişlər: 
–Hökmdarların daima dəyişilən xasiyyətlərindən qorxmaq la-
zımdır, çünki bəzən salamdan hiddətlənər, bəzən söyüşdən xoşlanıb 
xələt verərlər. 
Bir də deyiblər ki, həddən artıq zarafat etmək nədimlər üçün 
hünər, alimlər üçün qüsurdur. 
 
Beyt 
 
Öz qədrini sən yaxşı bil, vüqarını vurma yerə,  
Qoy mənasız zarafatlar qismət olsun nədimlərə. 
 

 
46
16. Hekayət 
 
Bir gün dostlarımdan biri yanıma gəlib həyatının uğursuzluğun-
dan şikayətlənərək dedi: 
– Ailəm çox, gəlirim yox, yoxsulluq dərdinə  də tab gətirə bil-
mirəm. Dəfərlərə bu fikrə düşmüşəm ki, baş götürüb özgə vilayətə 
gedim, orada necə yaşasam, nə yaxşımı bilən olar, nə pisimi. 
 
Beyt 
 
Çox ac yatmış, lakin onu bilməmişdir bir insan,  
Çox ölənin başı üstə tapılmamış ağlayan. 
 
Yenə düşmənin tənəsindən qorxub düşünmüşəm ki, məni dalda 
lağa qoyarlar, ailəm haqqında göstərdiyim səyi namərdlik hesab edib 
deyərlər: 
 
Şer 
 
Bircə sən o nanəcibə nəzər sal,  
Gülməyəcək bəxti onun üzünə,  
Tək özünə asudəlik düşünür,  
Ailəni salır çölün düzünə. 
 
Sənə məlumdur ki, mühasibat elmindən azacıq başım çıxır. Əgər 
sənin hörmətin xatirinə  mənə bir iş versələr, ürəyim rahat olar, nə 
qədər ömrüm var sənə minnətdar olaram. 
Dedim: 
– Qardaşım, şah sarayında xidmət etqməyin iki başı var: ümid və 
qorxu, yəni bir tərəfdən çörək, digər tərəfdən can qorxusu. 
Çörək ümidilə canı qorxuya salmaq isə ağıllı adamdarın işi deyil. 
 
Şer 
 
Heç bir şeyi olmayana deməzlər, 
«Torpaq və bağ vergisi ver darğaya»  
Ya qüssəyə, qəmə, dərdə razı ol,  
Ya da pay ver cigərini qarğaya. 
 
47
 
Dostum israr etdi: 
– Sözlərin istəyimə müvafiq, sualıma mütabiq olmadı. Yalnız 
xəyanətkarlar sorğu–sualdan qorxar. 
 
Beyt 
 
Düzlüyü çox sevər talei yazan,  
Görmədim düz yolda yolunu azan. 
 
Filosoflar demişlər: «Dörd adamın dörd adamdan xoşu gəlməz: 
quldurun – sultandan, oğrunun – qarovulçudan, əyyaşın – xəbərçidən 
və fahişənin – darğadan. Haqq–hesabı düz olanın hesab verməkdən 
nə qorxusu!». 
 
Şer 
 
Düşməni sən aciz etmək istəsən,  
İşində heç israf eləmə zinhar.  
Sən təmiz həyat sür, kimsədən qorxma,  
Ki, daşa çırpılar natəmiz paltar. 
 
Dedim: 
–Sənin hekayətin tülkünün əhvalatına oxşayır. Bir gün gördülər 
ki, tülkü özünü itirmiş halda qaçır, özünü ora–bura vurur, gan yıxılır, 
gan durur. Bir nəfər soruşdu: «Nə olub ki, belə qorxuya düşübsən?» 
Tülkü dedi: 
– Eşitmişəm ki, dəvəni biyara aparırlar. 
Soruşan dedi: 
–Ay axmaq, dəvə ilə sənin nə əlaqən, heç sən dəvəyə oxşayırsan-
mı? 
Dedi: 
–Sus,  əgər paxıllar qərəzlə desələr ki, dəvədir, məni də tutub 
apararlar. Onda kim dərdimə qalıb, can yandıracaq və mənim tülkü-
lüyümü sübut edəcək? Eşitməmişsən ki, deyiblər: «Tülkü tülkülüyün 
sübut edincə, dərisini boğazından çıxardarlar?!» 
–Sən ağıllı, düz və etibarlı adamsan. Lakin paxıllar pusquda, 
düşmənlər isə küncdə gizlənmişlər. Onlar gözləyirlər ki, imkan tap-

 
48
caq sənin yaxşı sifətlərini  şahın qarşısında pis qələmə versinlər və 
onun sənə  qəzəbi tutsun. Belə bir hal baş verərsə, kimin danışmağa 
cürəti çatar ki, səni müdafiə etsin? Məsləhət görürəm ki, aza qənaət 
edib rəislik fikrindən daşınasan. 
 
Beyt 
 
Dənizdən çox xeyir olsa da hasil,  
Şübhəsiz yaxşıdır yenə də sahil. 
 
Dostum bu sözləri eşitcək hirsləndi, üzünü çevirib ağır sözlər 
deməyə başladı və dedi: 
–Sən nə danışırsan, ağıllı, düşüncəli adam belə sözlər deyərmi? 
Atalar doğru demişlər: «Dost dar gündə bilinər, süfrə başında düşmən 
də dost görünər». 
 
Şer 
 
Ona dost demə ki, süfrə başında,  
Deyə: «Qardaşın da, dostun da mənəm» 
Ona dost deyərəm ki, çətin gündə,  
Dostun arxasında dayana möhkəm. 
 
Dostumun açıqlandığını və nəsihətimi qərəz sandığını gördükdə 
Sahib–divanın
29
 yanına getdim. Çoxdan bəri yaxın olduğumuza görə 
dostumun əhvalını ona nağıl etdim, ləyaqətli, və sədaqətli olduğunu 
söylədim. Nəhayət, dostumu kiçik bir vəzifəyə  təyin etdilər. Bir 
müddət həmin vəzifədə  işlədikdən sonra düz və bacarıqlı olduğunu 
görüb bəyəndilər, daha yüksək bir vəzifəyə  təyin etdilər. Beləliklə, 
getdikcə onun tale ulduzu yüksəldi, nəhayət istədiyi ən yüksək mərtə-
bəyə çatdı, hökmdarın rəğbətini qazanaraq onun ən yaxın xidmətçi-
lərindən biri oldu. Kefinin köklüyündən xəbərdar olduqda sevinib 
dedim: 
 
Beyt 
 
Darıxma iş görünsə bir qaranlıq quyuda  
Çünki qaranlıqdadır o dirilik suyu
30
 da, 
 
49
 
Beyt 
 
Qardaşım, qəm çəkib etmə ahü–zar,  
Allahın çox gizli mərhəməti var 
 
Beyt 
 
Zəmanə dərdindən çəkmə qəm, kədər,  
Səbr acı olsa da, şirin bar verər. 
 
Təsadüfən mən bir necə dostumla səfərə getməli oldum. Məkkə-
dən qayıdanda həmin dostum məni qarşılamağa gəldi. Dərhal 
duydum ki, işdən çıxarıblar, Çünki dövlət adamları ancaq işdən çıxa-
rıldıqları zaman dostu axtarmağa vaxt tapa bilərlər. 
 
 
 
Şer 
 
Vəzifə başında, baxt gülən zaman.  
Dostların üzünə baxmaz bircə an.  
Kasıblıq, çətinlik üz verən dəmdə.  
Dostuna söyləyər dərdini haman. 
 
Üzündə qəm nişanəsi qiyafəsində kədər ifadəsi görüb soruşdum 
ki, bu nə haldır?  
Dedi: 
–Necə ki, demişdin, elə də oldu. Bəzi adamlar paxıllıq edib, mə-
ni xəyanətkarlıqda ittiham etdilər. Hökmdar isə işin nə yerdə olduğu-
nu aydınlaşdırmaq üçün səy köstərmədi. Qədimki dostlarım, səmimi 
yoldaşlarım da keçmiş  sədaqəti unudaraq həqiqəti deməkdən 
çəkindilər. 
 
Şer 
 
Vəzifə başında olan kəslərə,  
Hamı söyləyər: mərhəba, afərin,  

 
50
Vəzifə başından salan tək fələk, 
Başından basarlar, ürəklərdə kin, 
 
Xülasə, cürbəcür işgəncələrə  məruz qaldım. Nəhayət bu həftə 
həccə gedənlərin sağ–salamat qayıtmaları münasibətilə məni həbsdən 
azad etdilər və yalnız atadan qalan mirası geri verdilər. 
Dedim: 
–O zaman sözümü qəbul etmədin, hökmdarlara xidmət etmək 
dəniz səfəri kimidir, həm qorxusu var, həm faydası, ya xəzinə tapar-
san, ya dənizdə batarsan, 
 
Beyt 
 
Ya xacə bağrına basar simü zər,  
Ya dəniz xacəni
31
 bir gün qərq edər. 
 
Bundan artıq onu danlamağı, yaralı könlünə duz səpib yenidən 
sızıldatmağı rəva germədim, sözümü bu iki beytlə müxtəsər etdim: 
 
 
Şer 
 
Bilmirdin, nəsihət dinləməyəndə,  
Nəhayət ayağın düşəcək bəndə?  
Əqrəb yuvasına barmaq uzatma,  
Əgər ağrısına tab yoxsa səndə! 
 
17. Hekayət 
 
Dərvişlərdən bir neçəsi mənimlə dost idi. Onlar zahirən təmiz 
adamlar idilər. Buna görə də böyük mənsəb sahiblərindən biri onlara 
həddən artıq inanaraq, hərəsini bir vəzifəyə  təyin etmişdi. Bir gün 
onların birindən dərvişə yaraşmayan bir hərəkət baş verdi, mənsəb 
sahibi hamımızdan  şübhələnməyə başladı  və beləliklə bazarımız 
kasadlaşdı. Yoldaşların işini bir təhər yenidən bərqərar etmək üçün 
mənsəb sahibinin yanına getdim. Qapıçı  bəd üz göstörib əvvəlcə 
məni içəri buraxmadı. Mən onda günah görmədim. Çünki məsəl var 
deyərlər: 
 
51
 
Şer 
 
Əmirin, vəzirin və hökmdarın,  
Səbəbsiz dolaşma ətrafında sən.  
Dərban da, köpək də qəribi tutar.  
Birisi yaxadan, biri ətəkdən.  
 
Hökmdar mənim qapıda gözlədiyimi bilən kimi, dərhal məni içə-
ri apartdırıb hörmətlə yuxarı başda yer göstərdi, lakin mən tava-
zökarlıqla aşağı başa keçib dedim: 
 
Beyt 
 
Nə olar qoy olum sənə bir bəndə,  
Bəndələr səfində oturum mən də. 
 
Dedi: 
– Allah eləməsin, bu nə sözdür? 
 
 
 
Beyt 
 
Otursan gözlərim üzərində sən  
Nazını çəkərəm ki, nazəninsən. 
 
Xülasə, oturub hər tərəfdən danışdıq, nəhayət yoldaşların ağır 
yaşayışından söz açıb dedim. 
 
Şer 
 
Nə gördü bizdə ki, nemət verən beyük sultan,  
Baxır qəzəblə bizə, dindirir məlamətlə.  
Xuda uçün yaraşar lütfü mərhəmət daim,  
Günah görəndə belə lütf edər kəramətlə. 
 
Bu söz hökmdara çox xoş  kəldi, dostlarımın maddi vəziyyətini 

 
52
qabaqkı kimi bərpa etməyi, boş gecən günlərin də  əmək haqqının 
verilməyini əmr etdi. Minnətdarlığımı bildirdim, vaxtını almağa cəsa-
rət etdiyim üçün üzr istədim və təzim edərək çıxanda dedim: 
 
Şer 
 
Kəbə niyaz qibləsidir, ona görə əhali,  
Ziyarətə gələr onu uzaq–uzaq yollardan  
Sən də gərək çox dözəsən verdiyimiz zəhmətə,  
Çünki barsız bir ağaca daş atmazlar heç zaman. 
 
18. Hekayət 
 
Bir şahzadəyə atasından çoxlu miras qaldı. O, əliaçıqlıq və səxa-
vət göstərərək,  əsirgəmədən qoşuna və camaata bəxşışlər verməyə 
başladı. 
 
Beyt 
 
İyləsən duymazsan ətrini udun,  
Yananda ətrini duyarsan onun.  
Böyüklük axtarsan, göstər səxavət,  
Ki, toxum əkməsən almazsan nemət.  
 
Bir gün nadan yoldaşlarından biri ona öyüd–nəsihət verib dedi: 
–Keçmiş hökmdarlar bu qədər mal–dövləti səy, zəhmətlə topla-
yıb yaman gün üçün yığmışlar. Bilməlisən ki, qabaqda bir çox hadi-
sələr gözlənir, arxada isə düşmənlər gizləiir. Bu qədər israf düzgün 
deyildir, çünki lazım olan vaxtda pula əl çatmaz. 
 
Şer 
 
Xəzinə bəxş etsən rəiyyətə sən,  
Hər kəndə pay düşər bir düyü qədər.  
Hər kəsdən bir arpa gümüş toplasan,  
Payına hər gün bir xəzinə düşər. 
 
Bu söz şahzadənin xoşuna gəlmədi, ona acıqlanıb dedi: 
 
53
–Allah bu mal–dövləti ona görə mənə veribdir ki, həm özüm ye-
yəm, həm də başqalarına bağışlayam, nainki gözətçi olub qoruyam. 
 
Beyt 
 
Böyüklük istəsən xalqa bəxşiş ver,  
Sən, toxum səpməsən nə bitirər yer? 
 
Beyt 
 
Qarun
32
 belə qırx xəznədə verdi can,  
Yaxşı adla yaşadı Nuşirəvan. 
 
19. Hekayət 
 
Nağıl edirlər ki, bir gün ədaləti Ənuşirəvan üçün ovlaqda kabab 
bişirirdilər, lakin duz yox idi. Duz üçün kəndə bir adam göndərmək 
lazım gəldi. Nuşirəvan ona dedi: 
–Duzu zorla deyil, pulla al ki, kənd xaraba qalmasın.  
Soruşdular: 
–Azacıq duzla kənd neçə xaraba qalar? 
Ənuşirəvan cavab verdi: 
–Zülm dünyada əvvəlcə az idi, sonra hər gələn ona bir az artırdı, 
nəhayət, indiki həddə gəlib çatdı. 
 
 
 
Şer 
 
Şah rəiyyət bağından bir alma dərsə həmən,  
Nökərləri çıxarar ağacları kökündən.  
Beş yumurta alıb şah zülm eyləyən zamanda,  
Qoşunu min toyuğu şişə çəkər bir anda. 
 
20. Hekayət 
 
Eşitmişəm ki, nadan bir vəzir sultanın xəzinəsini doldurmaq 
üçün camaatın var–dövlətini əlindən alarmış. Görünür o, ataların bu 

 
54
sözündən xəbərsizmiş: 
– Hər kim xalqa zülm edib böyük və əziz allaha asi olsa, allah da 
həmin xalqı onun üzərinə qaldırıb, kökünü yer üzündən kəsər. 
 
Beyt 
 
Atəşdən daha da bətər yandırar,  
Məzlumun ürəkdən çəkdiyi ahlar. 
 
Deyirlər heyvanların  ən  əzəmətlisi  şir,  ən alçağı  eşşəkdir, lakin 
hamı təsdiq edər ki, yük daşıyan eşşək, adam öldürən şirdən yaxşıdır. 
 
Şer 
 
Eşşək ki, deyirlər çox natəmizdir,  
Yük çəkir, bununçun xalqa əzizdir. 
Zəhmətkeş öküzlə, yük çəkən eşşək, 
Bədxah insanlardan yaxşıdır bişək. 
 
Yenə nadan vəzirin nağılına qayıdaq. Təsadüfən sultan vəzirin 
bəzi yaramaz işlərindən xəbərdar oldu. Elə bilmə ki, qan yerdə qalar. 
Sultan vəziri cəzalandırıb cürbəcür əziyyətlərlə öldürtdü. 
 
Şer 
 
Soltanın istəyi yerinə yetməz,  
Xalqının halına qalmasa əgər,  
İstərsən ki allah səni ucaltsın,  
Allahın xalqına mərhəmət göstər. 
 
–Belə deyirlər ki, sitəmdidələrdən biri vəzirin başı üstünə gəlib, 
ona neçə cəza verildiyini müşahidə edib deyirdi: 
 
Şer 
 
Bəzi arxalanıb öz qol gücünə,  
Xalqın var–yoxunu əlindən alar.  
Lakin udulsa da sivri bir sümük,  
 
55
Göbəkdə bənd alıb, qarnı parçalar. 
 
Beyt 
 
Xalqına zülm edən zalım dünyada,  
Həmişə lənətlə salınar yada. 
 
21. Hekayət 
 
Nağıl edirlər ki, bir mərdümazar hərbçi, rəhmdil bir dərvişin 
başına daş vurdu. Dərviş intiqam ala bilmədiyi üçün daşı götürüb 
saxladı. Bir gün hökmdar haman hərbçiyə qəzəblənərək onu quyuya 
saldı. Dərviş quyunun başına gəlib saxladığı daşı onun başına çırpdı. 
Hərbçi soruşdu: 
–Sən kimsən, məni niyə daşla vurursan? 
Dərviş dedi: 
–Mən haman adamam ki, bu daşı sən filan tarixdə mənim başıma 
vurmuşdun. 
–İndiyə qədər bəs haradaydın? 
–Xidmətdə olduğun zaman hiddətindən qorxurdum. İndi isə səni 
quyuda görüb, acığımı çıxmağa fürsət tapdım. 
 
Şer 
 
Hər əclafa olsa əgər bəxti yar, 
Fazil adam sükut edər ixtiyar.  
Yoxundursa iti dırnaq və pəncən,  
Vəhşilərlə heç vuruşa girmə sən.  
Hər kim polad qola dursa müqabil,  
O, öz lətif qollarını əzər, bil.  
Gözlə, fələk onu yıxan zamanda,  
Dost kamınça əz başını bir anda.  
 
22. Hekayət 
 
Keçmiş hökmdarlardan biri elə bir dərdə düşdü ki, adını 
çəkməsək yaxşıdır. Bütün həkimlər belə  nəticəyə  gəldilər ki, bu 
dərdin dərmanı ancaq filan xasiyyətlərə malik adamın ödü ola bilər. 

 
56
Hökmdar belə adamı tapmağı əmr etdi. Bir kəndli oğlunu tapdılar ki, 
həkimlərin dediyi xasiyyətlərin hamısı onda var idi. Hökmdar 
oğlanın atasını cağırtdırdı. Çoxlu mal və pul verib onları razı saldı. 
Qazı da şərən hökm verdi ki, hökmdarın sağlamlığını qorumaq üçün 
bir kəndlini öldürmək olar. Nəhayət cəllad hazır olub oğlanın başını 
kəsmək istədi. Oğlan gülümsəyərək başını göyə qaldırıb, nə isə 
dodaqaltı danışmağa başladı. Hökmdar oğlandan nə üçün güldüyünü 
soruşdu. Oğlan dedi: 
–Ey hökmdar, övlad ata–anasına arxalanar, şikayətçi qazı yanına 
gedər, hökmdardan aman dilərlər. İndi ata–anam məni dünya malına 
satıb, cəllad  əlinə verdi, qazı ölüm hökmünü yazdı, hökmdar isə öz 
səlamətliyini mənim ölümümdə gördü. Əziz və böyük allahdan başqa 
mənim heç bir pənahım yoxdur. 
 
Beyt 
 
Mən kimə eyləyim səndən şikayət,  
Özün bax dərdimə, göstər ədalət. 
 
Hökmdar oğlanın sözündən mütəəssir olub, gözü yaşardı, dedi: 
–Bir günahsızın qanını tökməkdənsə, mənim həlak olmağım 
yaxşıdır. 
Sonra oğlanı bağrına basıb, üz–kozündən öpdü, saysız–hesabsız 
bəxşiş verib azad etdi. Deyirlər ki, hökmdar haman həftə içərisində 
xəstəlikdən şəfa tapdı. 
 
 
Şer 
 
Nil çayının sahiliidə bir filban,  
Əhaliyə söyləyirdi bir zaman:  
«Ayağının altda nəsə qarınca,  
Sən də osan fid ayağı altında». 
 
23. Hekayət  
 
Əmr Leysin
33
 qullarından biri qaçmışdı, dalınca adam saldılar. 
Nəhayət, onu tapıb gətirdilər. Vəzirin ona qarşı ədavəti vardı. «Başqa 
 
57
qullar ibrət alıb, qaçmasınlar» – deyə o, qulu öldürmək üçün göstəriş 
verdi. Yazıq qul Əmr Leysə baş əyib dedi: 
 
Beyt 
 
Qəbuldur xoşuna gələn dərdü qəm,  
Fərman səninkidir, aciz bəndənəm. 
 
Sonra sözünə davam edib dedi: 
–Lakin bu xanədanın çörəyi ilə böyüdüyümə görə, istəmirəm ki, 
nahaq qanım boynunuzda qalsın. İcazə verin mən bu vəziri öldürüm, 
siz də onun qanın almaq üçün məni öldürün. Beləliklə, tökdüyünüz 
qan nahaq olmasın. 
Qulun sözü hökmdarın xoşuna gəldi, gülüb vəzirə dedi:  
–Necə məsləhət görürsən? Vəzir dedi: 
. 
–Ey böyük hökmdar, sizi and verirəm rəhmətlik atanızın qəb–
rinə, bu həyasızı azad edin, yoxsa məni də bəlayə salar. 
 
Şer 
 
Sapandlı adamla vuruşsan əgər,  
Başına daima sənin daş gələr.  
Düşmənə bircə ox atsan əgər sən,  
Canını hədəf tək oxlayar düşmən. 
 
24. Hekayət 
 
Zəvzən
34
 padşahının alicənab və xeyirxah bir xacəsi vardı, 
zahirdə hamıya hörmət edər, arxada hamının xeyrinə danışardı. Bir 
gün təsadüfən onun hansı hərəkətisə şahın xoşuna gəlmədi, əmr elədi 
ki, malını müsadirə edib, özünə cəza versinlər. Lakin ona əzab verəsi 
olan şah məmurları xacənin əvvəlki yaxşılığını unutmamış, çox şeydə 
ona borclu olduqlarını yaddan çıxarmamışdılar. Ona görə  zəmanət 
müddətində döyüb əziyyət verməyi, incidib məşəqqət etməyi rəva 
görmədilər. Xoş dindirib, mülayim rəftar etdilər. 
 
Beyt 
 

 
58
İstəsən düşmən ola sülhdə daim sən ilə.  
Dalda da eyb desə, üzdə onu təhsin et.  
Söz ki, axırda ağızdan çıxacaq əğyarın,  
Sözün acı diləməzsən dilini şirin et. 
 
O, şahın ittihamlarının bəzisini rədd edə bildi, lakin yerdə qalan-
ları üçün həbsdə oturmalı oldu. Qonşu  şahlardan birisi ona gizli 
məktub göndərdi ki, sizin ölkənin  şahı  sənin kimi böyük bir 
şəxsiyyətin qədrini bilməyib hörmətsizlik etdi, bu bizə çox ağır gəldi. 
Əgər siz alicənabın (allah aqabətinizi xeyr etsin) lütf edib bizim 
tərəflərə gəlməyə rəyi olsa, xatiri hər nə istəsə yerinə yetiriləcəkdir. 
Bizim ölkənin  əyan və  əşrafı cavabınızı gözləyir və sizi görməyi 
qəlbdən arzu edirlər. 
Xacə  məktubu alcaq qorxuya düşdü, aqibəti düşündü və  dərhal 
elə bir cavab yazdı ki, ələ keçsə ziyanı dəyməsin. 
Yaxın adamlardan biri bundan xəbər tutub şaha dedi ki, həbs 
buyurduğun filan adam qonşu şahlarla yazışır. 
Şah qəzəblənib məktubu  ələ keçirməyi  əmr etdi. Qasidi tutub 
məktubu oxudular. Yazılmışdı: «Ali zatınızın bizə verdiyi qiymət 
layiq olduğumuzdan çoxdur, buyurduqları  təklifə  gəldikdə isə, onu 
qəbul etmək bəndənizə müyəssər olmayacaqdır, çünki, mən bu 
xanədanın nemətilə  tərbiyə almışam, balaca bir məzəmmət üstündə 
öz nemət sahibinə vəfasızlıq etmək olmaz, necə ki, deyiblər: 
 
Beyt 
 
Haqqında kərəm etsə sənin əhli–nəcabət,  
Bir ömr səni incidə məzur hesab et. 
 
Xacənin haqşünaslığı  şahın xoşuna, gəldi,  ənam verdi, xələt 
bağışladı, üzr istəyib dedi: «Səhv etmişəm, nahaq səni incitmişəm!» 
Xacə dedi: – Ey yer üzünün şahı, mən burada sizdə bir səhv gör–
mürəm, qəzanın əmri belə imiş, gərək mənim başıma bu iş gələymiş 
yaxşı ki, bu sizin əlinizlə oldu, çünki sizin mənim boynumda haq-
qınız vardır. 
 
Şer 
 
 
59
Xalqdan bilmə əgər zəhmətə düşdünsə bir az, 
Çünki xalqdan nə əziyyət, nə fərağət olmaz. 
Düşməni, dostu xilafda yaşadan allahdır,  
Onların qəlbinə hakrm də haman allahdır, 
Doğrudur ki, hədəfə atsa kaman hər tiri,  
Bilik əhli, ox atanda görəcək təqsiri.