Guliston davlat universiteti adabiyotshunoslik kafedrasi

Xulosa va uyga vazifa:
Mavzuni o’qib, erkin mavzuda insho yozish.
II bob. Buyuk mutafakkirlarimizning ijodini boshlang’ich 
sinf o’quvchilariga o’rgatishga oid tajriba-sinov ishlari natijalari 
2.1. Dars jarayonida buyuk mutafakkirlarimiz ijodini 
o’rgatish usullari 
Kichik maktab davriga 7—12 yoshdagi boshlang’ich ta’lim (I-IV sinflar) 
o’quvchilari kiradi. Bola maktab uchun bog’chada yoki oilada tarbiyalanmog’i 
lozim. Shunda u bilim asoslarini o’rganishga biologik va psixologik jihatdan 
tayyor bo’ladi. Ruhshunoslarning kuzatishicha, bolaning ruhiyati bilim olishga 
etarli darajada to’lishib, idrokining o’tkirligi, sofligi, aniqligi, yorqinligi, bilishga 
qiziquvchanligi, 
ishonuvchanligi, 
xayolining 
musaffoligi, 
xotirasining 
mustahkamligi, fikrchanligi bilan boshqa yoshdagi bolalardan ajralib turadi. 
Maktab ta’limiga tayyorlanayotgan bolada diqqat nisbatan uzoq muddatli va shartli 
barqaror bo’ladi, ayniqsa, bola diqqatining xususiyatlari didaktik o’yinlarda, 
muammolar jarayonida o’zgalar nutqini idrok qilish va tushunishda, hikoya 
tinglash va qayta hikoya qilishda ko’rinadi. Bola maktab davrigacha kattalarga 
taqlidan u yoki bu axborotni o’zlashtirib kelgan bo’lsa, endi o’z xohish-irodasi 

---

44
bilan zarur ma’lumotlar to’plashga intiladi, o’z oldiga aniq maqsad va vazifa 
qo’yishga harakat qiladi. Bola xulq-atvoridagi bu o’zgarish va faollik uning 
xotirasi muayyan darajada rivojlanganligini bildiradi. 
1-sinf o’quvchisi ko’proq bilim faoliyatini yaqqol obrazli xotiraga tayangan 
holda tashkil etadi. Nutqi ham izchil, ifodali, grammatik qoidalarga emas, balki 
miqdor va ko’lamiga ko’ra o’zgalar bilan fikr almashish uchun etarli darajada 
shakllangan bo’ladi. Shu bilan birgalikda, bolaning maktab ta’limiga ruhiy 
tayyorlanishining ichki (botiniy) jihati ham mavjuddir. Unda shu davrga kelib, 
bilim olish, o’qish-o’rganish xususida to’g’ri tasavvur yuzaga keladi. Maktab 
intizomiga itoat qilishga, murabbiylar ko’rsatmasini bajarishga moyil bo’ladi. 
Lekin bolalardagi qobiliyat, iqtidor bir xil emasligidan, ular o’rtasida muhim 
farqlar vujudga keladi. Binobarin, ba’zi bola maktabga zo’r ishtiyoq bilan intilsa, 
ba’zisi maktabdan qat’iy voz kechishgacha borib etadi. Muhimi, maktab ta’limida 
o’quvchi o’qishga salbiy munosabat uyg’otmasligi uchun kurashishi zarur. Bu 
ishda eng maqbul yo’l, bolalardagi bilim saviyasining o’ziga xosligini inobatga 
olib, individual yondashishdir. Yangi pedagogik texnologiyaning talablaridan biri 
ham—xuddi shu. 
Pedagogik texnologiya (PT) atamasi inglizcha «an educational technology» 
nomli so’z birikmasining mazmuniga muvofiq bo’lib, ta’lim texnologiyasi, degan 
ma’noni bildiradi. Bu ibora amerikalik olim B.Skinner tomonidan 50- yillarda 
birinchi marta «o’qitish texnologiyasi» deb qo’llangan. Bizda esa 90- yillarning 
boshida bu termin qo’llana boshlandi. Texnologiya so’zining 300 dan ortiq ta’rifi 
berilgan bo’lib, keng iste’moldagi ta’rifi quyidagicha: «Texnologiya—bu o’qitish, 
tarbiyalash va rivojlantirish qonuniyatlarini o’zida jamlagan va yakuniy natijasini 
ko’rsatadigan pedagogik faoliyatdir». Shu ilg’or murabbiylik faoliyati negiziga 
qurilgan texnologiya talabiga muvofiq o’qituvchi ta’lim bosqichida har bir bolaga 
individual yondashishi hamda ta’limni Insonparvarlashtirish va Demokratlashtirish 
talablariga o’quvchida rag’bat uyg’otishi asosiy vazifa sanaladi. Individual 
yondashuvda ta’limning bosh figurasi o’qituvchi hisoblansa-da, ta’lim olishga 

---

45
ixtiyoriy harakat o’quvchi tomonidan bajarilishi lozim. Natijada ta’lim erkinligi 
shakllanadi. Bunda: 
1. O’rgatuvchi va o’rganuvchi orasida ijobiy ma’nodagi masofa yo’qola 
boradi. 
2. O’rganuvchi bilimni o’z shaxsi uchun zarurat ekanligini anglay boshlaydi. 
3. O’rganuvchida ta’limdoshlaridan orqada qolmaslik g’ururi paydo bo’ladi. 
4. Erkin fikrlash uchun to’siq sezilmaydi va ijodkorlik tuyg’usi qalbida nish 
uradi. 
5. O’rganuvchida o’zlikni anglash tushunchasi umuminsoniy qadriyatlar 
ruhida tarbiyalanish tushunchasi bilan uyg’unlasha boradi. 
Biz quyida buyuk mutafakkir Alisher Navoiyning «Saddi Iskandariy» 
dostonida dars ishlanmasini ko’rib chiqamiz.