K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov ijtimoiy

Mavzu: Ijtimoiy pedagog faoliyatini yo’lga qo’yish. 
Reja: 
1. Ijtimoiy pedagogning asosiy vazifalari
2. Ijtimoiy pedagog tarbiyaviy ishining o‘ziga xosligi. 
3. Ijtimoiy pedagog faoliyatida foydalanadigan metodlar. 
Tayanch tushunchalar: Ijtimoiy g‘amxo‘rlik, insonga ta’sir o‘tkazish, ta’limning ijtimoiy 
strukturasi, ijtimoiy himoya, ma’naviy yordam. 
Hozirgi zamon sharoitida turli ijtimoiy tuzilmalar ishida ijtimoi pedagog shug‘ullanishi 
lozim bo‘lgan ijtimoiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari aniqlanadi. Bu yo‘nalishlar quyidagilardan 
iborat: 
1. Moddiy yordam ko‘rsatish (puldan, nafaqa va imtiyozlar, turmushda yordam); 
2. Ijtimoiy g‘amxo‘rlikni tashkil qilish (odamlar bilan ish olib borish, hodimlarni tanlash) 
tekshiruv, ilg‘or tajribani targ‘ib qilish; 
3. Insonga ta’sir o‘tkazish. 
Insonga ta’sir o‘tkazish - bu pedagogik, psixologik ta’sir jarayonlaridan iborat bo‘lib, u bilan 
ijtimoiy hodim, ijtimoiy pedagog shug‘ullanishlari lozim. 
Ijtimoiy pedagogning amaliy ishida uning faoliyatidagi birinchi navbatda hal qilinishi lozim 
bo‘lgan muammolarni aniqroq ko‘rsatib o‘tsak. Ijtimoiy pedagog ijtimoiy tarbiya, oila 
pedagogikasi, bola shaxsi nima ekanligini, bola bilan muloqot va unga ta’sir o‘tkazish metodlari, 
tarbiyasi qiyin o‘smirlar bilan ishlashning o‘ziga xos xususiyatlarini bilishi shart. Ijtimoiy pedagog 
ishining asosi nimadan iborat, u maktabdagi pedagog ishidan, fan o‘qituvchisi ishidan, xattoki sinf 
rahbari, maktab - internat tarbiyachisi yoki uni uzaytirilgan guruh tarbiyachisi ishidan nimasi bilan 
farq qiladi. 
O‘qituvchi ko‘proq sinf yoki guruh bilan ish olib boradi va asosan uning ish uslublari jamoa 
bilan ishlashga yo‘naltirilgan. Ijtimoiy pedagog alohida bola, alohida shaxs, o‘smir bilan, agarda 
zarur bo‘lsa, unchalik katta bo‘lmagan, oila bo‘lsa har biri bilan alohida ish olib boradi. 

---

39 
Ijtimoiy pedagogning asosiy vazifasi bolani sinfni ijtimoiy muxofazasi, unga ijtimoiy, tibbiy 
yordam berish, uning o‘qishini tashkil qilishni, jamiyatda u o‘zini o‘rnini topishi, jamiyat hayotiga 
moslashuvini bilishidan iborat. Bu vazifalarni ijobiy hal etish uchun ijtimoiy pedagog bola va uning 
holatini, inqiroz darajasini o‘rganishi va buni yengib o‘tish rejalarini tuzadi. 
Bolaga qiyin paytda yordam berish uni qo‘llab - quvvatlash oson ish emas. Bolaga bu 
xolatni bartaraf etishda qanday yordam ko‘rsatish kerak? Ushbu vaziyatda ijtimoiy pedagog o‘zini 
qanday tutushi kerak? 
Ma’naviy yordam berish, bola haqiqatda qiyin vaziyatda ekanligi, buni yengib o‘tish yo‘lini 
ko‘rsatish, ijobiy xulosaga kelish, to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatish, hayotda hali yaxshi 
tomonga o‘zgararishlar bo‘lishiga ishontirish lozim. Pedagog bolaga yordam berishi mumkin 
bo‘lgan mutaxassislar, ijtimoiy muxofazani amalga oshiradigan idoralar bilan aloqa o‘rnatadi. 
Buning uchun pedagog chuqur bilimga, kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lishi shart. Shundagina olib 
borilayotgan o‘quv - tarbiya ishlarida yaxshi natijalarga erishishi mumkin. Hozirda bu pedagogik 
mahorat deb ataladi. 
Pedagogik mahoratning qay darajada ekanligi pedagogning shaxsiy kasbiy sifatlari, uning 
bilimiga bog‘liq. Kasbiy pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya masalalariga murojaat 
qilmasdan ijtimoiy pedagog faoliyatini tasavvur qilish mumkin emas. 
Ijtimoiy pedagogning kasbiy bilimlari: pedagogika, psixologiya, tarbiyaviy ish metodikasi, 
bolaning rivojlanishi fiziologiyasi. Bu bilimlar bolani xatti - harakatlarini kuzatish va tahlil 
qilishda, muloqotidagi hususiyatlari va bolalar guruhidagi o‘rnini o‘rganishda zarur hisoblanadi. 
Ijtimoiy pedagog bolalar hamkorligi va faoliyatini tashkil qilishni bilishi lozim. Pedagogik 
texnologiya tushunchasi ham borki, undan ijtimoiy pedagog samarali foydlanishi darkor. 
Ijtimoiy pedagog nutq texnikasi va nutq madaniyatiga diqqatini qaratishi lozim bo‘ladi. 
Uning fikrlari teran, nutqi ravon bo‘lishi kerak. Teatr pedagogikasining ayrim jihatlari ham ijtimoiy 
pedagogda qiziqish uyg‘otishi mumkin. Pedagogning ishi rejisser ishiga, aktyor ijodiga yaqin. 
Bolaga aktyorlarcha ta’sir o‘tkazish ijtimoiy pedagog ishida samara berishi mumkin. Ijtimoiy 
pedagog yuksak tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. To‘g‘ri qaror qabul qilish, qayta 
tiklash (reabilitatsiya) ishlarini tashkil qilishni bilishi kerak. Ijtimoiy pedagog bola boshiga tushgan 
kulfatga duch kelishi mumkin. 
Masalan: Ota - onadan erta judo bo‘lishi, oiladagi nosog‘lom muhit vahokazo. 
Bular bolalar hayotida turli psixik o‘zgarishlarga, kasalliklarga olib kelishi mumkin. 
Hozirgi zamon sharoitida ijtimoiy pedagog faoliyatidan quyidagi joylarda foydalanish 
mumkin: 
maktab - internatlar, mehribonlik uylarida; 
- bolalar - sihatgohlarida. - ijtimoiy - ta’limiy markazlarida; 
- ijtimoiy psixologik yordam markazlarida; 
madaniy markazlarda, dam olish markazlarida, yoshlar klublarida; 
yozgi lagerlarda; 
mahallada, mahalladagi pedagog murabbiy bilan, xotin - qizlar qo‘mitasi, uchastka 
inspektori bilan muomala o‘rnatish; 
Ijtimoiy pedagog tarbiyaviy ishlarining o‘ziga xosligi. 
O‘rta umumta’lim tizimida eng zamonaviy mutaxassisliklardan biri - bu ijtimoiy pedagoglik 
kasbidir. Uning asosiy vazifasi - tarbiyaviy ishlarni hayotiy muhim oilaviy va ijtimoiy 
muammolarni o‘zida his etayotgan yosh avlodni tarbiyalash bilan qo‘shib olib borishdan iborat, 
qiyin bo‘lgan turmush masalalarini yengillatish, so‘z va amalda yordam berish, ijtimoiy pedagog 
amaliy faoliyatining axloqiy pozitsiyasi va yo‘naltirilgani ana shulardan iborat. 
Bu vazifalarni hal etishda quyidagicha yo‘l tutishga harakat qilinadi. 
1. Amaliy qism; shahardagi maktablardan birini sinf rahbari bilan suxbatlashib uning 
fikrini olish; 
2. Nazariy qism; shu soha bilan shug‘ullanayotgan olimlar ilgari surgan nazariy materiallar 
bilan tanishish; 

---

40 
Suhbat, tushuntirish mavzusi, hozirgi murakkab iqtisodiy bozor munosabatlari sharoitida 
bolalar va o‘smirlarni tarbiyalashning o‘ziga xosligi bilan belgilanadi. 
Tanlangan shakl ijtimoiy pedagog ishining mohiyat va mazmunini ma’lum darajada bayon 
etishga imkon beradi. Maktab jamoasining hayotidan olingan aniq misollarga tayanish nazariy 
harakterli hulosalarni yana ham asosli tarzda umumlashtirishga yordam beradi. Quyida maktab 
ijtimoiy pedagogi bilan qilingan suhbatni keltiramiz: Hurmatli Sanobar Alievna, (keltirilgan ism va 
familiya to‘qima) sizning ishingizni o‘ziga xosligi nimada? 
Maktab yoshlarining ko‘plab muammolarini yechimida kimlar bilan faoliyat ko‘rsatasiz? 
- Bir qator shahar va viloyat muassasalari bilan hamkorlikda ish yuritamiz. 
Masalan: mahallalardagi faollar, ilg‘or oilalar bilan shahar va viloyat oila markazlari, Xotin-
qizlar qo‘mitalari, diniy idoralar, narkologik dispanserlar, jamoatchilik asosidagi mahalla 
posbonlari, o‘smirlar bilan ishlovchi uchastka noziri va boshqalar bilan aloqada ish olib boramiz. 
Bolalar bilan ishlash - bu bir vaqtning o‘zida ularning ota - onalari bilan ishlash hamdir. Ular bilan 
suxbatlashamiz, ayrim hollarda ularga ta’sir o‘tkazishga yoki ularning qo‘llab - quvvatlashlarini 
ta’minlashga erishamiz. Shunday bir voqea bo‘lgan edi. Maktab yuqori sinf o‘quvchisi boshqa quyi 
sinfdagi bola bilan tanishib, yaqin bo‘lib qolishdi. Yuqori sinfdagi o‘quvchi chekish, ichish borasida 
katta tajribaga ega bo‘lib uyiga juda kech kelardi, ba’zan turli joylarda yotib qolardi, kimlar bilan va 
nimalar bilan shug‘ullanishi aniq emas edi. Keyinchalik o‘zi tanishgan quyi sinfdagi o‘rtog‘ini ham 
ana shunday ishlarga o‘rgata boshladi. U ham chekishni, ichishni o‘rgana boshladi. Uylarga kech 
keldi, unda ham usti boshi kir, dazmollamagan, yuzi so‘lgan, ko‘zlari qizargan holda kelar edi. 
Undagi bunday o‘zgarish meni e’tiborimni tortdi. Boladagi o‘zgarishlar sababini surishtirganimda 
yuqori sinfdagi ana shu bola bilan «o‘rtoqlashib» qolganini va bolani xulq - atvorini aytib berdi. 
Tezlik bilan ko‘rilgan chora - tadbir natijasida bolani bu noto‘g‘ri yo‘ldan qaytarishga muvaffaq 
bo‘ldik. Buning uchun sinfdagi o‘quvchilarni bu bolaga alohida e’tiborini qaratishga to‘g‘ri keldi. 
Sinfdagi o‘quvchilar u bilan suxbatlashib, uni turli qiziqarli to‘garaklarga tortish, unga g‘amxo‘rlik 
qilishga, birgalikda dars tayyorlash, bo‘sh vaqtlarini birga o‘tkazishga harakat qilishda, agar biron 
bir narsadan qiynalsa yoki kasal bo‘lib qolsa yordam berishi, unga turli yo‘llar bilan mexribonlik 
ko‘rsatishga harakat qilishdi. Albatta bu o‘rinda yo‘nalish maslahat, ko‘rsatmalar berib bordim. 
Xuddi shunday e’tiborni yuqori sinfdagi haligi o‘quvchiga ham qaratildi. Mahalla oqsoqollari, 
uchastka nozirlari yordamida u o‘quvchi ham sog‘lom hayotga qaytdi. Aytib o‘tish kerakki yuqori 
sinf o‘quvchisi ota - onasi yo‘q, bo‘sh vaqti katta buvisi qaramog‘ida bo‘lgani, mening sinfimdagi 
bolani esa oilasida aka -ukalari ko‘p bo‘lib, ular iqtisodiy qiyinchilikda yashar edilar. Shundan 
so‘ng, bu oilalarga e’tibor ham iqtisodiy, moddiy, hamda ma’naviy yordam kuchaytirildi. 
Kattalarning begona oilalar bolalariga g‘amxo‘rligi alohida e’tiborli - bu jamiyat uchun ham, 
o‘smoqda bo‘lgan yosh avlodga ham katta yordam beradi. 
Hozirgi vaqtda shahar va viloyatlardagi maktab, litsey va kollejdagi ayrim o‘quvchilarga 
narkotik va toksik moddalar yordamida ukol qilish hollari uchramoqda. Bunday illatlarni oldini 
olish uchun sizlarda qanday chora - tadbirlar amalga oshirilmoqda? 
Bu borada shahardagi narkologik dispanser bilan doimo aloqada bo‘lib turamiz. Chunki,
maktab shaharning qoq markazida joylashgan va turli millat bolalari o‘qiydigan ta’lim muassasasi 
bo‘lib, hammavaqt ham o‘quvchilarni doimiy nazoratda saqlash qiyin. Uning ustiga ko‘p 
bolalarning ota - onalari ish bilan band bo‘lganligi sababli o‘z farzandlarini hamma vaqt ham nima 
bilan shug‘ullanishini bilavermaydi. Shu sababli maktab jamoasi bolalarni o‘rab to‘rgan muhit, 
darsdan keyingi faoliyatini kuzatish va o‘rganishga alohida e’tibor berishadi. Bundan tashqari 
narkomaniya va uni oqibatlari to‘g‘risida mutaxassis vrachlar suxbatlari uyushtiriladi. Shunday 
illatga o‘rganganlar hayotidan olingan filmlarni birgalikda tomosha qilish, ularni muxokama qilish 
bilan shug‘ullanamiz. Mana shu tarzda o‘tkazilgan tadbirlar narkomaniyaga ruju qo‘ygan ota - 
onalarni o‘rganish va ular o‘rtasida profilaktika o‘tkazish orqali ham amalga oshiriladi. 
Jamiyatda tabaqalanish yuzaga kelmoqda. Birida qator - qator mashinalar, koshona uy -
xovlilar, dachalar oila a’zolari esa turli - tuman qimmatbaho kiyinishgan. Boshqalar esa baholi 
qudrat, kiyinishi ham shunga yarasha. Mana shunday ijtimoiy farqlanish maktab ta’lim tarbiyasida 
qanday o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda? 

---

41 
Ota - onalarni bunday ijtimoiy holatlari bolalar psixologiyasi va harakteriga, ular o‘rtasidagi 
o‘zaro munosabatlarga qanday ta’sir ko‘rsatyapti? 
Bu borada bolalar o‘rtasida tortishuvlar bo‘lib turadi. Yaqinda bir sinfda o‘quvchi qizlar 
o‘rtasida ziddiyat kelib chiqdi. Kam ta’minlangan oiladan kelib chiqqan qizga nisbatan 3-4 sinfdagi 
qizlar «bechora», «ozg‘inligini qarang», «hech nimasi yo‘q» kabi shaxsga teguvchi haqoratomuz 
so‘zlar aytishgan, turli laqablar qo‘yishgan. Haqoratlash pastga urishlar qizni jaxlini chiqargan va 
haqoratlagan qiz bilan urishib, uni yuziga tarsaki solishgacha borgan. Ana shunday kam 
ta’minlangan oilalardan kelgan bolalarga nisbatan yumshoq ko‘ngillik, do‘stona munosabat, 
hushmuomalalikni qanday qilib tarbiyalash mumkin? 
Biz bu o‘rinda islom dini qoidalariga, hadis ilmiga, din ulamolarining suhbatlari orqali 
ushbu masalalarni yechimini topishga harakat qilamiz? 
Masalan, viloyatimizdagi machitlardan birining din ulamosi o‘quvchilar bilan 5 ta uchrashuv 
o‘tkazdi. U o‘z suhbatida islom dinining mohiyat, mazmunini bolalarga yetkazishga harakat qildi. U 
asosan, musulmon bandalari doimo bir - birlariga mehribon, xushmuomalada bo‘lishlari
kambag‘al, keksalarga doimo yaxshilik qilishlari lozimligini ishonarli dalillar, tarixiy hikoyatlar 
asosida yetkazishga erishdi. Bunday uchrashuv va suhbatlar mahalladagi keksa, baobro‘ kishilar 
tomonidan ham uyushtirilib uzoq barakali el xizmatidagi inson bo‘lib yashashning sirlari haqida 
qiziqarli tarzda olib borilmoqda. Shuningdek, maktabimiz adabiyot, tarix o‘kituvchilari ham 
o‘tmishdagi buyuk shaxslar hayotiga oid manbalarga asoslanib o‘kuvchilarda buyuk insoniy 
sifatlarni shakllantirishga erishmokdalar. Hozirgi turli oqimlar, guruhlar va tashqaridan bo‘layotgan 
noto‘g‘ri g‘oyaviy hujumlarni oldini olish va yoshlarni shunday goya va guruhlar muhitiga tushib 
kolmasliklari uchun ularning darsdan tashqari vaktlardagi bush vaqtlarini to‘g‘ri tashkil etish 
yuzasidan qanday tadbirlar o‘tkazilyapti? 
Albatta, bolalar ayniqsa kichik maktab yoshi va o‘smir yoshdagi bolalar o‘sha Siz yuqorida 
aytib o‘tgan g‘oyalar va oqimlar muhitiga tushib qolishi ehtimoli yo‘q emas. Bularni oldini olish 
uchun mahalla qo‘mitalari qoshida mavjud faollar, mahalla oqsoqollari, obro‘li oilalarni ayrim 
«noqulay oila», tarbiyasi qiyin bolalar bilan alohida ishlashlarini tashkil etamiz. Bunday faollarga 
pedagogik maslahat, ko‘rsatmalar berib boramiz. O‘zimiz ham shunday faollar bilan birgalikda 
faoliyat ko‘rsatishga harakat qilamiz. Chunki, har bir ko‘cha, mahallalardagi keksalar, baobro‘ 
oilalar, faollar o‘sha joyni har tomonlama yaxshi bilishi bilan birga, ularni ma’lum o‘ziga mos ta’sir 
kuchi mavjudki, bularni nazarda tutmoq lozim. Bulardan tashqari, maktab joylashgan mavzeda turli 
sport maydonchalari, maktabning sport inshootlarida taniqli sportchilar, xomiylar yordamida 
uchrashuv, musobaqa, tadbirlar tashkillashtirib boriladi. Bu esa bolalar hayotini mazmunli tashkil 
etish va yo‘lga qo‘yishdagi eng muhimi ularni noto‘g‘ri yo‘llarga kirib ketmasliklariga imkoniyat 
yaratiladi. 
Ota - onalarni bu borada beminnat ko‘rsatilgan har tomonlama yordamlarini bu o‘rinda aytib 
o‘tish o‘rinlidir. 
Suxbatimiz ohirida o‘quvchilar va ularning ota - onalariga qanday tilak - istaklaringiz bor? 
O‘quvchilarga istagim, ular kuchli, mexribon, har qanday qiyinchiliklarni yenga oladigan 
irodali bo‘lib o‘sishlarini, ota - onalariga esa kelajakka qat’iy ishonch, qiyinchiliklar ko‘rmay 
ishonch bilan yashashni, o‘z farzandlarini kelajak tarbiyasida kattalar ichida ishonchli do‘st, 
mexribon yordamchi topishga harakat qilishini istab qolardim. 
Yuqorida keltirilgan, ijimoiy pedagog bilan o‘tkazilgan suxbat maktab jamoasida yangi kasb 
faoliyatini o‘ziga xos tomonlarini ko‘rsatish imkonini berdi. Hammadan ham bu faoliyat egasini 
uslubiy asosini alohida baholash o‘rinli. 
Ijtimoiy pedagog - tarbiyaviy ishlar metodlarini keng tizimidan foydalanaishga o‘z 
e’tiborlarini qaratish lozim. Bu o‘rinda ijtimoiy pedagoglarning bir qismi o‘quvchilarni 
tarbiyalashning an’anaviy vositalari atrofida guruhlashga; shaxsiy suxbat; u yoki bu ijodiy faoliyat 
ko‘rinishiga o‘smirlarni jalb etishga, ayrim o‘quvchilarga nisbatan sinf tarbiyaviy ishlarini 
topshirishga harakat qilishadi. Lekin, ijtimoiy pedagog ishlarini o‘ziga xosligi bir qator yangi 
faoliyat usullarini yuzaga chiqardi. Ularning ko‘pchiligi maktab tarbiyaviy ishlarini va maktabdan 
tashqari tashkiliy ishlarni birlashtirish g‘oyasidan farqlanadi. Bu mahalladagi jamoat tashkilotlari 

---

42 
bilan hamkorlik; ma’sul diniy idoralar va mahalliy intellegansiya vakllari bilan birgalikdagi 
faoliyat; maktablarga xomiylik qiluvchi tashkilotlar bilan aloqalarni o‘rnatish va bu aloqalarni 
mustaxkamlash kabilardir. 
Bunday o‘zaro hamkorliklar ijtimoiy kasalliklarni rivojlanib ketishini oldini olish 
maqsadlariga to‘g‘ri keladi. Bu borada salbiy oqibatlarga olib keluvchi xulqiy odatlarni oldini 
olishga qaratilgan profilaktik ishlarga: 
Maktab tarbiyaviy ishlarini norkologik dispanser, o‘smir yoshdagilarni huquq buzarligini 
oldini olish tashkilotlari bilan birgalikda olib borishni kuchaytirish; ota - onalar bilan hamkorlik; 
kichik yoshdagi bolalarni tarbiyasida yuqori sinf o‘quvchilari yordamidan foydalanish va 
boshqalarni keltirib o‘tish mumkin. 
Tarbiyaviy ta’sir ayniqsa, qaltis gruppaga ta’sir faoliyati bilan ham bevosita bog‘liq bo‘lib, 
biz avvalo bunday guruhlarni ularni o‘rab turgan «do‘stlari» ta’siridan ajratishni va maktab jamoasi; 
o‘quvchilar ota - onalarini, maktabdan tashqari tashkilotlar faoliyatlarini ayrim o‘quvchilar 
xatolarini tuzatish maqsadida, ular kuchlarini birlashtirishdan iborat. 
Har bir ijtimoiy pedagog ishining muhim o‘ziga xosligi, bolalar xulqining axloqiy asosini 
buzilishiga olib keladigan aniq faktlarini aniqlash, bartaraf etishga yo‘naltirilishi kerak. 
Ijtimoiy pedagog har bir kichik muhitda, o‘smirda o‘z tengdoshlari, o‘quvchilar va 
o‘qituvchilar, bolalar va ota – onalar o‘rtasida insonparvarlik etikasiga rioya qilishni, bu esa o‘z 
navbatida ular ma’naviy dunyosini shakllanishiga yordam bermog‘i lozim. 
Eng muhimi kelajak jamiyat a’zosida zarur bo‘lgan; o‘z xatti - harakati uchun javob 
beradigan; g‘amxo‘rlik, beminnat ish qilishlik, murakkab sharoitlarda irodaviy kuch topa oladigan, 
qiyinchiliklar yenga oladigan, mehnatsevar, ona - vatanga cheksiz muxabbat, kamtarlik, 
minnatdorchilik va boshqa sifatlarni shakllantirishlarida alohida ahamiyat kasb etadi.