BABURUN XAN DAYILARI ĠLƏ GÖRÜġMƏSĠ
Xanlar Tənbəlin arxasından gəlib Əndican civarına endilər. Böyük
xan qoruğnun yanında (108 a) nənəm İsən Dövlət bəyimə məxsus Qoş-Ti-
girmən adlı bağa, kiçık xan isə Baba-Təvəkkül təkkəsinin yaxınına endi. İki
gün sonra Oşdan gəlib böyük xanı Qoş-Tigirməndə gördüm.
Xan o zaman mənim idarəmə girmiş olan yerləri kiçık xana vermişdi.
BABURNAMƏ
123
Bəhanə olaraq da mənə belə dedi: «Şeybani xan kimi bir düşmən Sə-
mərqənd kimi bir şəhəri alıb böyüməkdədir. Bundan dolayı da kiçık xanı nə
qədər uzaq yerdən gətirtmişik. Burada barınacaq yeri yoxdur, öz vilayətləri
uzaqdadır. Başda Əndican olmaq üzərə Xocənd çayının güney tərəfindəki
vilayətləri kiçık xana vermək lazımdır ki, orada yurdu olsun». Sonra da baş-
da Axsi olmaq üzərə Xocənd çayının şimal tərəfindəki vilayətləri mənə ver-
məyi vəd etdi və buranın işi bittikdən sonra Səmərqənd vilayətini də alıb
mənə verəcəklərini əlavə etdi. Ondan sonra Fərqanə bütünlüklə kiçık xanın
olacaqmış. Hər halda bu sözlər məni qandırmaq üçün deyirdi. Bu işlər ol-
duqdan sonra nə olacağı bəlli deyildi. Çarəsizlik üzündən istər-istəməz razı
oldum.
Böyük xanın hüzurundan çıxıb ata minərək kiçık xanı görməyə get-
diyim zaman Sallax deyə bilinən Qənbər Əli bəy mənə yaxınlaşdı və dedi:
«Gördünüzmü, bugün mövcud vilayətləri aldılar. Bunlarla sizin işiniz irəli
getməz. (108 b) Oş, Mərginan, Özgənd və idarənizə girmiş olan vilayət və
əhali hələ əlinizdədir. Dərhal gedib Oşa girərək kurqanları qapayın, Sultan
Əhməd Tənbələ adam göndərib barışaraq moğolu vurub çıxarın və vilayət-
ləri iki qardaş paylaşın».
Mən də belə dedim: «Bu, mümkün deyil, xanlar mənim öz qohumla-
rımdır. Bunlara xidmət etmək, Tənbələ padşahlıq etməkdən daha yaxşıdır».
Qənbər Əli bəy sözünün təsir etmədiyini görüncə peşman olub geri qayıtdı.
Gedib kiçık xan dayımı gördüm, ilk görüşümüzə onun xəbəri olmadan
getmişdim, kiçık xan atdan enməyə macal tapmamış və biz xüsusi ehtiram
olmadan görüşmüşdük. Bu dəfə bir az yaxınlaşınca qaçaraq çadır iplərinin
yanına qədər çıxdı. Ayağımdakı ox yarası üzündən əsaya söykənərək çətin-
liklə yeriyirdim. Gəlib mənimlə görüşdü, «Qardaşım, qəhrəmansınızmış»
deyə əlimdən tutdu və kömək edərək çadıra götürdü. Çadır bir az kiçık idi.
Əyalətdə böyüdüyü üçün çadırı və yaşayış yeri səliqəsiz və qazaxlarınkı
kimi idi. Qovun, üzüm və at ləvazimatı elə çadırının içində idi.
Kiçık xanın hüzurundan çıxıb öz qərargahıma gəldim. Xan yarama
baxması üçün Atikə bəxşi adlı bir moğol cərrahını göndərmişdi. Moğollar
yaxşı cərraha da bəxşi deyirlər. Atikə bəxşi cərrahlıqda fövqəladə mahir idi.
İnsanın beyni (109 a) çıxsa, müalicə edir, hər cür yara üçün köklərdən dər-
hal bir dərman düzəldirdi. Bəzi yaralara mərhəm kimi dərman qoyur, bə-
zilərinə də yemək üçün bir dərman verirdi.
Mənim budumun yarasına yandırılmış yun sürtməmi söylədi, fitil qoy-
madı. Bir dəfə də kök kimi bir şey yedirtdi. Özünün dediyinə görə, bir dəfə
birinin ayağının incə sümüyü qırılıb dörd barmaq qədər yeri tamamən parça-
parça olmuşdu. Ətini yarıb sümüklərini tamamən çıxararaq yerinə dərmanı
toz halında qoymuş və o dərman sümüyü əvəz etmişdi. Belə qəribə şey-
lərdən çox danışdı. Vilayət cərrahları belə şeylər etməkdən acizdir.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
124
Üç-dörd gün sonra Qənbər Əli söylədiyi sözlərdən xoflanaraq qaçdı
və Əndicana getdi.
BABURUN AXSĠ ÜZƏRĠNƏ GÖNDƏRĠLMƏSĠ
Bir neçə gün sonra xanlar ittifaq edib Əyyub Bəyciyi tüməniylə, Can
Həsən Barini barin tüməniylə və Sarıqbaş Mirzəni də çərikbəyi təyin edərək
iki min qədər adamı yanıma qatıb məni Axsi tərəfinə göndərdilər.
Axsidə Tənbəlin kiçık qardaşı Şeyx Bəyazid bəy və Kasanda isə
Şahbaz Karluq olurdu. O günlərdə Şahbaz gəlib Nevkənd kurqanının önün-
də yerləşmişdi.
Biçratanın qarşısından Xocənd çayını keçib Nevkəndə Şahbazin üzə-
rinə axın etdik. Sabahdan bir az öncə Nevkəndə yaxınlaşanda (109 b) bəylər
belə ərz etdilər: «Bu adam gəlişimizdən mütləq xəbər tutub, səfləri pozma-
dan aydınlıqda getməmiz daha uyğun olar». Bir az yavaş yürüdük. Şahbazın
xəbəri yoxmuş. Biz Nevkəndə yaxınlaşdığımız vaxt eşidib, tez qaçıb kur-
qana girmişdi. Buna bənzər şeylər çox olur. Düşmən xəbərdar olmuşdur de-
yə düşünənlər fürsəti qaçırırlar. Təcrübə bunu təsdıq edir. Deyirlər ki, iş qa-
pıya gələndə qeyrət və diqqətdə qüsura yol vermək olmaz, sonrakı peşman-
lıq fayda verməz.
Dan ağarırkən kurqan ətrafında kiçık bir çarpışma oldu, lakin ciddi bir
savaş olmadı. Sonra axın üçün Nevkənddən dağlara doğru, Bişharan tərəfinə
getdik. Şahbaz Karluq fürsəti qənimət bilib Nevkəndi buraxdı və qaçıb Ka-
sana getdi. Biz də qayıdıb Nevkəndə yerləşdik.
O günlərdə əsgərlər ətrafa bir neçə dəfə axın etdilər. Bir dəfə Axsinin
kəndlərinə və bir dəfə də Kasana axın edildi. Şahbaz və Uzun Həsənin Mi-
rim adlı oğulluğu onlara qarşı çıxdı, savaşdılar və yenildilər, Mirim orada
öldü.
Axsinin möhkəm kurqanlarından biri də Bab kurqanıdır. Kurqandakı-
lar Bab kurqanını qapadıb bizə adam göndərdilər. Seyid Qasım bir neçə
igidlə birlikdə oraya göndərildi. (110 a) Onlar Axsinin yuxarı tərəfindəki
kəndlərinin qarşısından çayı keçib Bab kurqanına girdilər.
Bir neçə gün sonra qəribə bir hadisə oldu. O günlərdə İbrahim Çapıq
Tağayi, Əhməd Qasım Kuhbər və Qasım Xatikə Arğun Axsidə [Əhməd
Tənbəlin kiçık qardaşı] Şeyx Bəyazidlə birlikdə olurdular. Tənbəl bu bəhs
edilən adamlara iki yüzə qədər seçmə igid qoşaraq bir gecə ansızın Bab kur-
qanı üzərinə göndərir.
Seyid Qasım qəflətə düşərək ehtiyat tədbirləri görməmişdi. Bunlar
kurqana varıb nərdivanla yuxarı çıxaraq qapını ələ keçirir və xəndək kör-
püsünü endirib yetmiş-səksən yaxşı silahlı igidi kurqana buraxırlar. Seyid
Qasım ancaq o zaman bundan xəbər tutur. Gecə köynəyiylə qalxıb yanın-
BABURNAMƏ
125
dakı beş-altı adamla birlikdə ox ataraq, vura-vura bunları dışarı çıxarır. Bir
neçə adamın da başını kəsib göndərdi. Bu hadisədəki kimi bu cür qəflətə
düşmək komandanlıq baxımından çox böyük bir qəbahət olsa da, az adamla
silahlı bir çox igidi uğurla vurub çıxarmaq da böyük bir cəsarətdir.
Bu arada xan dayımlar Əndican kurqanının mühasirəsi ilə məşğul idi-
lər. Kurqan əhalisi onları kurqana yaxınlaşmağa qoymurdu. İgidlər at üzə-
rində dışarı çıxıb vuruşdular.
BABURUN AXSĠ KURQANINI ƏLƏ KEÇĠRMƏ CƏHDĠ
Axsidən Şeyx Bəyazid özünü bizə tərəfdar kimi göstərərək adam gön-
dərməyə başladı və bizi israrla çağırdı. Bunun səbəbi məni hər cür hiylə ilə
xanlardan ayırmaqdı. (110 b) Mən xanlardan ayrıldıqdan sonra onlar burada
qala bilməzdilər. Bunu istəməsi böyük qardaşı Tənbəlin planı idi. Xanlardan
ayrılıb bunlarla əməkdaşlığa getmək bizim üçün mümkün deyildi.
Onun bu arzusunu xanlara çatdırdım. Xanlar da oraya gedib hər hansı
bir şəkildə Şeyx Bəyazidi əldə etməyimi uyğun gördüşlər. Belə hiyləgərlik
bizim adət və üsulumuz deyildi. Özəlliklə arada bir əhd olsa, əhdi bu şəkildə
pozmaq necə olar. Lakin ağlıma bu gəldi: hər hansı bir şəkildə Axsiyə girə
bilsək, onda Şeyx Bəyazid Tənbəl ilə əlaqəsini kəsərək bizim tərəfimizə ke-
çər, ya da iş tamam başqa səmtə yönələr və bizə də uyğun bir dövlət düşər.
Biz də adam göndərdik.
Əhd və şərt bağlayıb bizim Axsiyə gəlməmizi istədi, biz də getdik.
Qarşılamağa çıxdı. Kiçık qardaşım Nasir Mirzəni də yanında gətirmişdi. Bi-
zi Axsi kurqanına götürdü. Dış kurqanda babamın imarətlərində mənə yer
və məqam təyin etmişlər, oraya yerləşdim.
Tənbəl isə böyük qardaşı Bəy Tilbəni Şeybani xanın yanına göndərib
itaətini bildirərək onun gəlməsini istəmişdi. O sırada Şeybani xanın gəl-
məkdə olduğunu bildirən məktubu alındı. Bu xəbər xanlara çatanda onlar
qorxudan yerlərində qala bilməyərək Əndicandan getdilər.
Kiçık xan ədaləti və müsəlmanlığı ilə məşhur idi. Lakin Oş və Mərgi-
nan kimi onun idarəsinə girmiş olan kurqanlarda qoyduğu moğolları əhalini
müdafiə etmək əvəzinə, tam əksinə, camaata əziyyət verir və pis rəftar (111
a) edirdilər. Xanlar Əndican üzərindən ayrıldıqdan sonra Oş və Mərginan
əhalisi də hücum edərək kurqandakı moğolları tutub yağmaladı, qovub şə-
hərdən çıxardı.
Xanlar Xocənd çayını keçməyərək Mərginan və Kənd-Badam yoluyla
qayıdıb çayı Xocənddən keçdilər. Tənbəl də xanların arxasından Mərginana
gəldi. Mənsə bu vəziyyətdə qərarsız idim. Qalmaq üçün bunlara o qədər eti-
madım yox idi, bir zərurət olmadan Axsidən çıxmaq da yaxşı görünməzdi.
Bir sabah Cahangir Mirzə Tənbəldən ayrılaraq Mərginandan qaçıb
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
126
gəldi. Mən hamamdaydım. Mirzə oraya gəldi, görüşdüm. O anda İbrahim
bəy də həyəcanla içəri girdi, təlaşlı idi. Cahangir Mirzə ilə İbrahim bəy [Ta-
ğayi] dedilər: «Şeyx Bəyazidi yaxalayıb ərki ələ keçirməliyik». Gerçəkdən
də, işin doğrusu bu idi. Ancaq mən «əhd elədik, indi bunu necə poza bilə-
rik» deyə qarşı çıxdım. Şeyx Bəyazid ərkə getdi. Körpüyə adam qoymamız
lazm idi, bunu da eləmədik. Belə səhvlər təcrübəsizlikdən oldu.
Dan ağararkən Tənbəl iki-üç min silahlı adamla gəlib körpüdən keçə-
rək ərkə girdi. Əslində, mənim adamlarım çox deyildi. Üstəlik, Axsiyə gir-
dikdən sonra bəziləri kurqanlara, bəziləri də valilik və təhsildarlıq üçün
müxtəlif tərəflərə göndərilmişdi. Axsidə mənimlə birlikdə (111 b) yüzdən
bir az artıq adam qalmışdı. Bu adamlarımla ata minib küçə başlarında igid-
ləri təyin edib müharibə hazırlığı görməklə məşğul olarkən Tənbəl tərəfin-
dən göndərilən Şeyx Bəyazid, Qənbər Əli [Sallax] və Məhəmməd Dost sülh
haqqında danışmaq üçün tələsik gəldilər. Savaş üçün vəzifələndirilən igid-
ləri yerlərində qoyub danışıq üçün atamın türbəsinə endim və Cahangir Mir-
zəni də oraya çağırtdırdım.
Məhəmməd Dost geri qayıtdı, Şeyx Bəyazid ilə Qənbər Əli bəy gəldi-
lər. Türbənin güney tərəfindəki eyvanında danışığa başlamaq üzərə idik, sən
demə, Cahangir Mirzə ilə İbrahim Çapıq [Tağayi] bunları yaxalamağı qəra-
ra almışlar.
Cahangir Mirzə əyilərək qulağıma belə dedi: «Bunları yaxalamaq la-
zımdır». Mən də «Təlaş etməyin; indi iş yaxalamaqdan keçdi. Görək, bəlkə
sülh yolu ilə işi bir şeyə bənzədə bilərik» dedim, çünki onlar çox, biz isə
azıq. Üstəlik, onlar bu üstün qüvvələri ilə ərkdə, biz isə zəif qüvvələrimizlə
dış kurqanda idik. Şeyx Bəyazid ilə Qənbər Əli də bu toplantıda iştirak edir-
dilər.
Cahangir Mirzə də İbrahim bəyin tərəfinə baxıb onu dayandırmaq
üçün işarə verdi. Amma o yanlış anladığı üçün, yoxsa anlamazlıqdan gəldiyi
üçün, bilmirəm, tam tərsinə davranıb dərhal Şeyx Bəyazidi yaxaladı. Ətraf-
da duran igidlər də hər tərəfdən (112 a) yetişərək o iki adamı yaxaladılar.
Artıq iş-işdən keçmişdi. Bu iki adamı birinə təhvil verib müharibə üçün at-
lara mindik.
Şəhərin bir tərəfi Cahangir Mirzənin məsuliyyətinə verildi. Mirzənin
adamı az idi, buna görə öz adamlarımdan bir qismini ona köməyə verdim.
Öncə oraya gedib hər tərəfə müharibə üçün adamlar təyin etdikdən sonra öz
yerimə gəldim.
Şəhərin ortasında olduqca düz bir yer vardı. Orada bir dəstə igid qoy-
muşduq. Böyük bir atlı və piyada qrupu gəlib bunları oradan ataraq bir kü-
çəyə sıxşdırmışdı. Bu vəziyyətdə ikən mən yetişdim və gələr-gəlməz dərhal
atı oraya çapdım. Qarşı çıxmadan qaçdılar. Onları küçədən qovub düz yerə
çıxararaq, qılıncla hücum edərkən atımm ayağına ox atdılar. Atım yıxılaraq
BABURNAMƏ
127
məni düşmənin tam ortasında yerə saldı. Dərhal ayağa qalxıb bir ox atdım.
Sahibqədəm Kahilin çox zəif bir atı vardı, özü atdan enib onu mənə verdi,
mən də o ata mindim. Oraya adam təyin edib başqa bir küçə başına getdim.
Atımın zəifliyini görən Sultan Məhəmməd Veys öz atını mənə verdi. O ata
mindim.
Bu əsnada Qasım bəyin oğlu Qənbər Əli bəy də yaralı olaraq Cahangir
Mirzənin yanından gəldi və dedi: «Artıq bir müddətdir ki, Cahangir (112 b)
Mirzəni sıxışdırıb yerindən çıxardılar və Cahangir Mirzə şəhəri tərk etdi».
Biz çaşıb qaldıq. Elə bu vaxt Bab kurqanında olan Seyid Qasım da yetişib
gəldi. Bu çox vaxtsız bir gəliş idi. Belə bir zamanda elə möhkəm bir kurqanı
əldən buraxmaq olardımı?
«Nə edək?» deyə İbrahim bəydən soruşdum. Bir az yarası vardı, on-
dan, yoxsa təlaşından, əməlli bir cavab verə bilmədi.
Bir an üçün «Körpüdən keçib sonra körpünü yıxaraq Əndicana doğru
gedərik» deyə düşündüm. Baba Şirzad orada çox yaxşı hərəkət etdi və «Qa-
pıdan da zorlayaraq çıxarıq» dedi. Baba Şirzadin sözüylə qapıya doğru yü-
rüdük. Xoca Mir Miran da o əsnada cəsuranə sözlər söylədi.
Küçə arasından gedərkən, Seyid Qasım və Dost Nasir Baqi Hız ilə
çarpışdılar. Mən, İbrahim bəy [Bəycik Tağayi] və Mirzəqulu Göyəldaş bir
az irəlidə idik. Qapının qarşısına çıxanda Şeyx Bəyazidin köynəyin üstün-
dən xirqə geymiş olduğu halda, üç-dörd atlı adamla birlikdə qapıdan gir-
məkdə olduğunu gördüm. Kirişimdəki oxu çəkib atdım, boynundan yarala-
dım, amma çox yaxşı bir atış idi. Təlaşla qapıdan girər-girməz sağ tərəfə dö-
nən küçədən qaçıb getdi. Biz də onun arxasından yürüdük.
Mirzəqulu Göyəldaş bir piyadaya (113 a) toppuz tutuzdurdu. Bu arada
başqa bir piyada Mirzəqulu keçincə İbrahim bəyə ox çəkdi. İbrahim bəy
«hey-hey» deyə bağıraraq sürətlə keçincə, əsgərin çox yaxın məsafədən qol-
tuğuma atdığı ox mənə dəydi, kalmık zirehimin ikiqat yarpağını parçaladı.
Əsgər qaçdı, amma mən də arxasından oxumu atdım.
Bu əsada bir piyada da divarın üzərindən qaçırdı, oxumu atıb börkünü
divara mıxladım. Börkü divarın kənarında qaldı, amma sarığı qoluna dola-
yaraq getdi. Bir atlı da mənim yanımdan Şeyx Bəyazidin qaçdığı küçəyə
doğru qaçırdı. Qılıncımla başına arxadan vurdum. Az qaldı atdan düşsün,
küçənin divarına söykənib düşmədi, güc-bəla ilə qaçıb qurtuldu.
Oradakı atlı və piyadaları qapıya doğru qovaraq qapını aldıq. Artıq
tədbir zamanı keçmişdi, çünki ərkdəki iki-üç min silahlı adama qarşı dış
kurqanda cəmisi yüz-iki yüz adam vardı. Cahangir Mirzəni az əvvəl qovub
çıxarmışdılar və bizim adamlarımızın yarısı da onunla birlikdə çıxmışdı. Bu
hala təcrübəsizlikdən düşməmizə baxmayaraq qapıda durub «Yaxındadırsa
gəlsin, birlikdə gedək» deyə Cahangir Mirzənin dalınca adam göndərildi.
Lakin artıq iş bu dərəcədən keçmişdi.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
128
İbrahim bəyin atı zəif idi, yoxsa yaralı idi, bilmirəm, mənə «Atımın
halı xarabdır» dedi. Məhəmməd Əli Mübəşşirin Süleyman adlı (113 b) ada-
mı orada idi, heç kim ona heç nə demədiyi halda öz atından düşüb onu İbra-
him bəyə verdi, çox mərdanə bir iş gördü.
Biz o qapıda durarkən Kül şikdarı
1
olan Kiçık Əli çox cəsarət göstərdi.
O zamanlar Sultan Məhəmməd Veysin xidmətindəydi. Oşda da iki dəfə
yaxşı hərəkət etdi. Mirzənin dalınca gedən adam geri dönənə qədər qapıda
qaldıq. Gedən adam gəlib Cahangirin bir müddət əvvəl çıxıb getmiş olduğu
xəbərini gətirdi. Artıq durmaq zamanı keçmişdi. Biz də hərəkət etdik. Orada
bu qədər durmağımızın heç bir da faydası yox idi. Yanımızda yanlızca iyir-
mi-otuz adam qalmışdı. Biz hərəkət etdikdən sonra arxamızdan bir çox zi-
rehli adam gəlib yetişdi.
Biz tam xəndək körpüsündən keçmişdik ki, o körpünün şəhər tərəfinə
də düşmənin adamları yetişdi. Qasım bəyin oğlu Həmzənin anasının atası
[Qasım bəyin qaynatası] Bəndə Əli bəy oradan İbrahim bəyə bağıraraq dedi:
«Həmişə yüksəkdən atır və inad edirdin, dur bir az qılınc oynadaq». İbrahim
mənim yanımdaydı və «Gəl, qabağını nə kəsir!» deyə cavab verdi. Ağılsız
adam belə bir məğlubiyyət anında da inad edirdi. Bu, inad edəcək zaman-
mıydı? Durmaq və gözləmək zamanı deyildi, tez yürüdük. Düşmən bizim
arxamızdan adamlarımızı qıra-qıra dördnala gəlirdi.
BABURUN AXSĠ KURQANINDAN QAÇMAġI
Axsinin bir şeri məsafəsində Künbəd-Çəmən deyilən bir yer vardır.
Oradan keçərkən İbrahim bəy mənə səsləndi. Dönüb geri baxdım: (114 a)
Şeyx Bəyazidin bir çöhrəsi İbrahim bəyi oxla vurmuşdu. Cilovu çəkdim.
Xanqulu Bəyanqulu yanımda idi. «İndi dönmə zamanıdırmı» dedi və cilovu-
mu dartıb irəlilədi.
Səngə çatana qədər adamlarımızın çoxunu vurdular. Səng Axsidən iki
şeri məsafədədir. Səng çayından keçəndən sonra arxamızda düşmənin adam-
ları görünmədi və biz də Səng çayının sahilindən yuxarıya doğru yürüdük.
Bu vəziyyətdə səkkiz adam qalmışdıq: Dost Nasir, Qasım bəyin oğlu
Qənbər Əli, Xanqulu Bəyanqulu, Mirzəqulu Göyəldaş, Şahım Nasir, Əbdül-
qüddüs Seydi Qara [Kuhbər], Xoca Hası və səkkizinci də mən idim.
Bu çayın yuxarısına doğru gedən yol olduqca yaxşı idi. Bu dərə ana
yoldan uzaq və kimsəsizdi. Bu dərədən yuxarıya doğru yürüyəndən sonra
çayı sağ tərəfimizdə buraxıb təkrar başqa bir quru dərəyə girdik. Ancaq
ikindi namazı vaxtı bu dərədən düzlüyə çıxa bildik.
Düzlükdə uzaqdan bir qaraltı göründü. Yanımdakıları bir sığınaqda
buraxıb özüm piyada olaraq bir təpəyə çıxıb ətrafa göz yetirdim, bir çox atlı
1
Şikdar: hərbi bir vəzifədir.
BABURNAMƏ
129
arxamızdan sürətlə gəlib bir təpənin üzərinə çıxırdı. Çox və ya az olduqla-
rını dəqiqləşməyə vaxt yoxdu, atlara minərək yola düşdük. Təqib edənlər
iyirmi-iyirmi beş olardı. Biz isə yuxarıda söylədiyim kimi, səkkiz adamdıq.
Əgər o əsnada onların bu qədər adamdan ibarət olduğunu dəqiq bilsəydik,
yaxşıca vuruşardıq. Biz bunların təqibçi olduğunu zənn etdik (114 b) və on-
ların arxasından gələnlərin olacağını düşündük və bunun üçün dərhal yürü-
dük.
Qaçan düşmənin sayı çox belə olsa, dönüb sayı az olan təqibçiyə qarşı
çıxa bilməz. Necə ki demişlər:
Səfi məğlubra huye bəsənd əst.
Yenilmiş düşmənə bir hey səsi kifayətdir.
Xanqulu belə bir təklifdə bulundu: «Bu iş belə olmaz, hamımızı ələ
keçirəcəklər. Siz və Mirzə Kuh Göyəldaş atların arasından iki yaxşı at se-
çərək sürətlə gedin, bəlkə qurtula bilərsiniz». Söylədiyi yanlış deyildi. Savaş
olmadığı üçün bəlkə bu şəkildə qurtulmaq mümkün olardı. Lakin içlərindən
birini düşmən içində atsız qoymaq yaxşı deyildi. Amma yenə də axırda ha-
mısı bir-bir düşmənin əlinə düşəcəkdi.
Mənim mindiyim at bir az süst idi. Xanqulu düşüb öz atını mənə verdi.
Mən öz atımın üstündən sıçrayaraq ona mindim, Xanqulu da mənim atıma
mindi. Bu zaman geridə qalmış olan Şahım Nasir ilə Əbdülqüddüs Seydi
Qaranı vurub atdan saldılar. Xanqulu da geridə qaldı. Himayə və kömək za-
manı deyildi. Atları son sürətlə çapırdıq. Atı vurulan geridə qalırdı. Dost
[Nasir] bəyin atı da gücdən düşdü və geridə qaldı.
Bu mindiyim at da süstləşməyə başladı. Qənbər Əli enib atını verdi,
mindim. Qənbər Əli də mənim atıma mindi və geridə qaldı. Xoca Hası topal
bir adamdı, təpələrə doğru çəkildi.
Yalnızca Mirzəqulu Göyəldaş ilə mən qaldım. Atlarımızın dördnala
çapmağa gücü (115 a) qalmamışdı, ancaq yenə də sürətlə gedirdik. Mirzə-
qulunun atı da süstləşməyə başladı. «Səni buraxıb hara gedim, yürü, ölümdə
da, dirimdə də birlikdə olaq» dedim və bir müddət Mirzəquluya ayaq uydu-
raraq yürüdüm. Axırda Mirzəqulu dedi: «Mənim atım gücdən düşüb, yürüyə
bilməz. Siz mənə görə yaxalanmayın, gedin. Bəlkə qurtula bildiniz». Bu
mənə çox ağır gəldi. Mirzəqulu da geridə qaldı. Mən yalnız qaldım.
Düşməndən iki adam ortaya çıxdı. Birinin adı Baba Sayrami, digərinin
adı isə Bəndə Əli idi. Mənə bir az daha yaxınlaşdılar. Atım heydən düşmüş-
dü, dağa qədər isə bir küruha yaxın məsafə vardı. Qarşıma bir daş yığını
çıxdı. «Atım yorulub, dağ da bir az uzaq, hara gedə bilərəm ki? Oxdanımda
iyirmi qədər ox var, bari enib bu daş yığınında oxlarım bitən qədər vuru-
şum» deyə bir an düşündüm. Sonra ağlıma «Bəlkə dağa yetişə bilərəm, dağa
çıxdıqdan sonra bir qədər oxu belimə sancıb dağa dırmanaram» düşüncəsi
gəldi. Çevikliyimə çox güvənirdim. Bu niyyətlə davam etdim. Atımın çabuq
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
130
qoşacaq halı qalmamışdı. Bunlar da bir ox atımı məsafəyə qədər yaxınlaşdı-
lar. Mən də oxumu atmağa qıymadım (1l5 b). Bunlar da çəkindilər və daha
artıq yaxınlaşmadılar, amma bu şəkildə arxamdan gəlməyə davam etdilər.
Günəş batarkən dağa yaxınlaşdım. Anidən bağırdılar: «Belə hara ge-
dirsiniz? Cahangir Mirzəni ələ keçirdilər. Nasir Mirzə də onların əlindədir».
Bu sözlərlə xeyli təlaşlandım, çünki hamımız düşmən əlinə düşsək,
təhlükə ehtimali çox idi. Cavab vermədən dağa doğru yürüməyə davam et-
dim. Xeyli yol getmişdim ki, təkrar səslənməyə başladılar. Bu dəfə əvvəl-
kindən daha mülayim danışdılar. Atdan enərək səsləndilər. Bunların sözünə
qulaq asmadan yürüməyə davam etdim.
Dərədən yuxarıya doğru gedirdim. Yatsı namazına qədər yürüdüm.
Axırda bir ev böyüklüyündə bir daşın yanına çatdım. Daşın yanından dolan-
dım. Uçurumlar başladı, at gedə bilmədi. Onlar da atdan endilər. Hörmət və
sayğı göstərib daha mülayim olaraq sözə başladılar. «Gecə qaranlıq, yol da
yox, belə hara gedirsiniz» dedilər, «Sultan Əhməd bəy sizi padşah edər» de-
yə and içdilər.
Mən də belə dedim: «Mənim ona güvənim yoxdur, oraya getmək mə-
nim üçün mümkün deyil. Amma sizin mənə bir xidmət göstərmək niyyətiniz
varsa, (116 a) illərcə arayıb tapa bilməyəcəyiniz xidmət budur: mənə xan-
ların yanına gedən yolu göstərin. Sizə istədiyinizdən daha artıq iltifat və şəf-
qət göstərərəm. Bunu edə bilməsəniz, gəldiyiniz yolla qayıdın. Qoy mənə nə
olursa-olsun. Bu da yaxşı bir xidmətdir».
«Kaş gəlməmiş olaydıq. Madam ki gəldik, sizi necə belə buraxıb ge-
dək? Madam ki gəlmirsiniz, haraya getsəniz, xidmətinizdə olacağıq» dedilər.
«Elə isə sözünüzün doğruluğuna and için» dedim.
Quran üzərinə böyük and içdilər. Bundan sonra mənə də inam gəldi.
Mənə dərənin yaxınındakı sırtlardan bir dərə yolu göstərdilər.
«O zaman bu yolda qabağa siz keçin» dedim. Gərçi and içmişdilər,
amma yenə onlara tam inanmırdım. Onları qabağıma qatıb arxalarından yü-
rüdüm. Bir-iki küruh yol getdik, qabağımıza bir çay çıxdı.
«Geniş dərə yolu bu olmasın» dedim.
Buna ehtimal vermədilər və «O yol çox irəlidədir» dedilər, lakin geniş
dərə yolu ora imiş və onlar mənə xəyanət edib gizləmişlər.
Gecə yarısına qədər yürüyüb təkrar bir çaya çatdıq, onlar «Biz səhv
etmişik, geniş dərə yolu geridə qalıb» dedilər. «Elə isə nə edək?» dedim.
«Önümüzdə Gavə yolu yaxındır, o yolla Fərkətə çıxmaq olar» dedilər (l16
Dostları ilə paylaş: |