b) dağlarından ayrılaraq cənub-qərbə uzanmaq surətilə Dinqutun ayağında
Sind çayında sona çatır. Bu dağın bir yarısında Cud, digər yansında isə
Cəncuhə xalqı yaşayır. Bu dağa Cuda nisbətlə Kuhi-Cud demişlər.
Bunlar arasındakı ən etibarlı olan böyüyə ray deyə xitab edilir, digər
kiçık qardaşa və oğluna da məlik deyirlər. Cəncuhələr Ləngər xanın dayıları
olur. Suhan çayının civarındakı qəbilələrin hakiminin adı Məlik Həstdi. Əsil
adı Əsəddir. Hindistanlılar belə hərəkələri bəzən sükunla oxuyurlar, xəbərə
xəbr dedikləri kimi, əsədə də əsd deyirlər və bu söz zamanla həst olmuşdur.
Biz enər-enməz Ləngər xanı Məlik Həst Cəncuhənin yanına göndədik.
Sürətlə gedib onu inayət və şəfqətimizə əmin edərək yatsı vaxtı özünü də
götürüb gətirdi. Bir zirehli at gətirib mülazimət etdi. Özü iyirmi iki-iyirmi
üç yaşlarında vardı. Bu xalqın heyvan sürüləri ordugahın ətrafında və civa-
rında xeyli çox idi.
Hələ Hindistanı ələ keçirmək niyyətindəydik. Bxirə, Xoşab, Çanab və
Cenyut kimi bir neçə vilayət nə müddətdir türk idarəsindəydi və bunları öz
mülkümüz kimi düşünürdük; zorluqla, ya xoşluqla idarəni ələ alacağımıza
əmindik. Bu səbəblə bu dağ xalqıyla yaxşı münasibətlərdə olmaq vacib və
gərəkli idi. (224 a) Onun üçün də «Heç kəs bunların heyvan sürülərinə, ip
ucu və iynə ulduzu qədər belə zərər və ziyan vurmasın» deyə fərman oldu.
Sabah oradan qalxıb günorta vaxtı Kəldə-Kəhara gəlib endik. Ətraf və
civarı bol otluq idi. Bu Kəldə-Kəhar çox gözəl bir yerdədir. Bxirənin on kü-
ruh məsafəsində, Cud dağlarının arasında bir düzlük və bu düzlüyün ortasın-
da böyük bir göl var. Bu göl ətrafındakı dağlardan yığılan yağış sularından
yaranmışdır. Çevrəsi üç küruha yaxındır və şimal tərəfində gözəl bir çayır
vardır. Qərbində isə dağın təpəsində bir çeşmə vardır. Bu su gölə baxan tə-
pələrdə yaşamaq imkanı verdiyi üçün buraya Baği-Səfa adında bir bağ sal-
dırdım. Çox gözəl, havalı və səfalı bir yerdədir. Daha sonra təfsilatıyla nəql
ediləcəkdir.
Kəldə-Kəhardan səhər vaxtı atlandıq. Hemtatu keçidinin başında yer-
lilərdən bir neçə adak kiçik hədiyyəylə gəlib sədaqətlərini bildirdilər. Əb-
dürrəhim Şiğavulu da bu gələn adamlarla birlikdə Bxirə xalqını öz tərəfim-
izə çəkməyə çalışaraq «Bu vilayətlər əskidən bəri türkün olmuşdur, saqın
ola ki qorxu və təlaşa yol verib xalqı təlatümə salmasınlar; bu vilayətin xalqı
ilə səmimiyyətimiz vardır və heç bir yağmalama olmayacaqdır» deyə
söyləməsi üçün Bxirəyə göndərildi.
Çeşt vaxtı keçidin dibinə enib (224 b) Qurban Çərxi və Əbdülmüluk
BABURNAMƏ
241
Həstinin rəhbərliyi altında yeddi-səkkiz adamı xəbər bilmək üçün irəli gön-
dərldik. İləri gedənlərdən biri olan Mir Məhəmməd Mehdi Xoca yanında bir
adam gətirdi. Bu əsnada əfqanların böyüklərindən bir neçəsi də hədiyyələrlə
gəlib mülazimət etdilər. Xalqı öz tərəfimizə çəkmək üçün Ləngər xanla bir-
likdə bunları da Bxirə xalqının yanına göndərdik.
Keçidi aşıb cəngəllikdən çıxaraq, sağ və sol qollar ilə mərkəz səfləri
nizamla düzərək Bxirəyə doğru hərəkət etdik. Bxirəyə yaxınlaşanda Bxirə-
nin böyükləri ilə birlikdə Dövlət xan Yusif-Heylin oğlu Əli xanın adamla-
rından Siqdu oğlu Divə Hindu yanımıza gələrək bir at hədiyyə edib mülazi-
mət etdi. Günortaya doğru Bxirə əhalisinə zərər və ziyan vurmadan Bxirənin
şərqindəki Bəhət çayının kənarında bir otluqda düşərgə qurduq.
BXĠRƏNĠN SON DÖNƏMĠNƏ AĠD TARĠXĠ BĠLGĠLƏR
Teymur bəyin Hindistan səfərindən bəri
1
Bxirə, Xoşab, Çanab və Cen-
yut kimi bir neçə vilayət Teymur bəyin övladlarının və onların soyundan gə-
lənlərin və onlara tabe olanların hakimiyyəti altında idi. [Teymur bəyin oğ-
lu] Şahrux Mirzənin nəvəsi və Suyurqatmış Mirzənin oğlu Sultan Məsud
Mirzənin -ki, Kabil və Zabil vilayətinin idarəsini o zamanlar əlində tutduğu
üçün ona Sultan Məsud Kabili deyirdilər- yetirmələrindən olan Mir Əli bə-
yin üç oğlu -Baba Kabili, Dərya xan (225 a) və sonraları Qazi xan dedikləri
Apağ xan- Sultan Məsud Mirzənin oğlu Əli Əsgər Mirzənin ölümündən
sonra Kabil, Zabil və bəhs edilən bu Hindistan vilayət və pərgənələrinə
2
zor-
la sahib olmuşdular. [Baburun babası] Sultan Əbu Səid Mirzənin zamanında
Kabil ilə Qəznə bunların əlindən çıxdı, amma Hindistandakı vilayətlər bun-
ların əlində qaldı.
Doqquzyüz onuncu ildə [=1504] Kabilə ilk gəldiyim il Hindistana gir-
mək niyyətilə Xeybərdən keçərək Perşavəra gələndə Baqi Çağanyaninin
qeyrətiylə aşağı Bəngəş tərəfində yerləşən Kühətə yürüyərək Əfqanistanın
bir çox yerlərinə axın edib Bennu və Dəst yağmalandıqdan sonra Düki yo-
luyla çıxmışdıq.
O günlərdə Bxirə, Xoşab və Çanabin idarəsi Mir Əlinin nəvəsi və Qa-
zi xanın oğlu olan Seyid Əli xanın əlində idi. O da İskəndər Bəhlul [Ludi]
adına xütbə oxutdururdu və ona tabe idi. Bu səfərdən şübhələnib Bxirəyi bu-
raxaraq Bəxət çayından keçib Bxirənin Şirqut kəndinə yerləşmişdi.
Bir-iki il sonra bizə görə Seyid Əli xanla əfqanların arası dəydi. O da
bu üzdən qorxu və təlaşa qapılaraq bu vilayətləri o günlərdə Lahorun hakimi
1
Teymur bəy Hindistan səfərinə 1398-ci ilin martında başlamış və Dehli kimi uzaq yer-
lərə qədər axın edib yağmaladıqdan sonra 1399-cu ilin aprelində Səmərqəndə dönmüşdü.
2
Pərgənə: Hindistanda böyük vilayətlərə tabe olan daha kiçık ərazi-inzibatı vahidlərinə
verilən ad.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
242
olan Tatar xan Yusif-heylin oğlu Dövlət xana [Ludi] (225 b) təhvil verdi.
Dövlət xan da Bxirəni ən böyük oğlu Əli xana vermişdi. O vaxt Bxirə Əli
xanın hakimiyyəti altında idi.
Dövlət xanın atası Tatar xan Hindistanı ələ keçirdikdən sonra Bəhlulu
[Ludi] padşah edən altı-yeddi sərdardan biri idi və Setlüc çayının şimal tə-
rəfindəki vilayətlərin hamısı bu Tatar xanda idi. Bu vilayətlərin gəliri üç ku-
rurdan
1
bir az artıqdır. Tatar xanın vəfatından sonra Sultan İskəndər öz pad-
şahlığı zamanında bu vilayəti Tatar xanın övladından almış və mənim Kabil
vilayətinə gəlişimdən bir-iki il əvvəl Dövlət xana yalnızca Lahoru vermişdi.
Ertəsi gün bəzi lazımi yerlərə axınçılar göndərildi. O gün Bxirəni gəz-
dim, həmin gün Səngər xan Cəncuhə gələrək at hədiyyə edib sədaqətini bil-
dirdi.
Çərşənbə günü, ayın iyirmi ikisində [=23 fevral] Bxirənin böyükləri
ilə tüccarlarını çağırıb dörd yüz min şahruxi asayiş fidyəsi alınmasına qərar
verildi və bu iş təhsildarlara tapşırıldı. Təkrar hərəkət edib ətrafı gəzdik və
bir gəmiyə minərək məcun yedik.
Bxirə və Xoşabda yaşayan bəlucların yanına Heydər Ələmdar göndə-
rilmişdi. Onlar cümə axşamı sabahı badam çiçəyi rəngində cins bir at hə-
diyyə edərək sədaqətlərini bildirdilər.
Əsgərin Bxirə əhalisini taladıqları və soyduqları bildirildi. (226 a) Tez
adamlar göndərib belə hərəkət ədənlərin bəzilərini edam etdirdim, bəziləri-
nin da burunlarını dəldirib ordugahd a gəzdirtdim.
Cümə günü xoşablıların ərzi-halı gəldi. Xoşaba getməyə Şah Şüca Ar-
ğunun oğlu Şah Həsən məmur edildi. Şənbə günü, ayın iyirmi beşində [=26
fevral] Şah Həsən Xoşaba göndərildi.
Bazar günü elə yağış yağdı ki, bütün düz yerlər su oldu. Bxirə ilə or-
dugahın yerləşdiyi bağlar arasında kiçık bir su vardı. Günortaya qədər onun
genişliyi böyük bir çay qədər oldu. Bxirənin yaxınlığında bir ox atımından
artıq yerdən keçid yoxdu, at üzdürərək keçirdilər. Günortadan sonra yüksə-
lən suyu görmək üçün hərəkət etdim. Yağış və fırtına o qədər arttı ki, dönüb
ordugaha gəlmək belə təhlükəli oldu.
Günortadan sonra bu daşan sudan, at üzdürərək keçdim. Əsgərdə föv-
qəladə bir vahimə yarandı. Çoxu çadırlarını və ağır yüklərini buraxıb zireh-
lərini və silahlarını çiyinlərinə alıb çılpaq atlarını üzdürərək keçdilər. Düz
yerlərin hamısı su altında qalmışdı. Sabah tezdən gəmilər gətirib əsgərin ça-
dırlarım və əşyalarını gəmiylə keçirdilər. Günortaya yaxın Qoç bəyin adam-
ları suyun bir şeri qədər yuxarı tərəfinə gedib bir keçid tapdılar. Geridə qa-
lanlar da keçiddən keçdilər.
Cahannüma dedikləri Bxirə kurqanının içində (226 b) bir gün qaldıq
və çərşənbə axşamı sabah hərəkət edilib yağmurun və selin qorxusundan
1
Kurur: Hindistanda on milyona uyğun gələn bir rəqəm.
BABURNAMƏ
243
Bxirənin şimal tərəfindəki təpələrin üzərinə endik.
Bu arada təyin olunan pulu vaxtında ödəmirdilər. Vilayəti dörd hissə-
yə ayırdım və bəylərə bu pulu diqqətlə yıqmalarını əmr etdim. Bir hissəyə
Xəlifə [Nizaməddin Əli Barlas], bir hissəyə Qoç [bəy], bir hissəyə [Dost]
Nasir, bir hissəyə isə Seyid Qasım ilə Mühib Əli Qurçu təyin edildi. Türk-
lərin yaşadıqları vilayətləri özümüzünkü saymışdıq. Bu üzdən də oralar yağ-
malanmadı.
Xalq arasında danışırdılar ki, türkə aid olan vilayətlərə sülh üçün elçi
getsə, onların hakimləri problem yaratmayacaqlar. Beləliklə, rəbiüləvvəl
ayının ilk günü, cümə axşamı günü [=3 mart] atası Sultan İskəndərin bu son
beş-altı ay içində ölməsindən sonra Hindistan səltənətinı əlinə alan Sultan
İbrahimin yanına elçi olaraq getməyi Molla Mürşidə tapşırdım və bir şahin
göndərib əskidən türkə aid olan vilayətləri istədik. Dövlət xana və Sultan İb-
rahimə yazılmış məktubları təslim edib ağızdan söylənəcək sözləri də söylə-
yərək Molla Mürşidin getməsinə izin verildi.
Bu Hindistan əhalisi və ələlxüsus da əfqanlar çox axmaq, düşüncədən
və tədbirdən uzaq insanlarmış. Nə düşmənçilik göstərərək vuruşmaq və qar-
şı çıxmaq, nə də dostluq yolunu (227 a) seçə bilirdilər. Dövlət xan göndər-
diyimiz adamı uzun müddət Lahorda saxlamış, nə özü görüşmüş, nə də İbra-
himin yanına göndərmişdi. Göndərdiyimiz adam da heç bir cavab ala bilmə-
dən bir neçə ay sonra Kabilə qayıtdı.
Cümə günü, ayın səkkizində Şeybani Piyada ilə indi tüfəngəndaz olan
Dərviş Əli Piyada Kabildən məktublarla birlikdə Hindalin doğum xəbərini
gətirdilər. Bu xəbər hindin ələ keçirilməsi zamanı gəldiyi üçün bunu uğurlu
əlamət sayaraq ona Hindal adını verdim.
Qənbər [Əli] bəy də Bəlxdən gələrək [Bədiüzzaman Mirzənin oğlu]
Məhəmməd Zaman Mirzənin məktublarını gətirdi.
BABURUN ĠÇKĠ VƏ MƏCUN MƏCLĠSLƏRĠ
Ertəsi gün divan dağıldıqdan sonra gəzməyə çıxaraq bir gəmidə mey
içdik. Məclisdəkilər Xoca Dost Xavənd, Xosrov [Göyəldaş], Mirim [Nasir],
Mirzəqulu [Göyəldaş], Məhəmmədi [Göyəldaş], Əhmədi, Gədai, Numan
[Çöhrə], Ləngər xan, Ruhdəm, Qasım Əli Tiryaki, Yusif Əli və Tanrıqulu-
dan ibarət idi.
Gəminin baş tərəfində bir talvar vardı, üstü düz idi, bir neçə adamla
birlikdə mən burada oturmuşdum. Bir neçə adam da talvarın altında otur-
muşdu. Gəminin arxa tərəfində da oturulacaq yer vardı; Məhəmmədi, Gədai
və Numan orada oturmuşdular. İkindəyə qədər araq içdik. Arağın pisliyndən
nifrət edib bu tərəfdəkilərin də razılığı ilə məcuna keçdik. Gəminin o biri
ucundakılar bizim məcun yediyimizi (227 b) bilmədilər və araq içməyə da-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
244
vam etdilər.
Yatsı vaxtı gəmidən qalxıb gecə ordugaha gəldik. Məhəmmədi ilə Gə-
dai məni mey içən zənn edərək yaxşı bir xidmətdə bulunaq deyə mey kuzə-
sini at üstündə növbə ilə daşıyaraq, çox nəşəli və gülər üzlə gəldilər və «Be-
lə qaranlıq bir gecədə kuzəni özümüz növbə ilə daşıyaraq gəldik» dedilər.
Bu arada onlara məclisin və keflənmənin fərqli şeylər olduğunu anlat-
dılar, bir tərəfdə məcun yeyilmiş, digər tərəfdə isə içki içilmişdi. Məcun
söhbəti ilə içki söhbəti heç bir zaman bir-birinə uymadığı üçün çox mütəəs-
sir oldular.
Mən də «Məclisi pozmayın, mey içmək istəyən adam mey içsin, mə-
cun istəyən adam da məcun yesin, amma heç kimsə bir-birinə sataşaraq dil
uzatmasın» dedim. Bəziləri mey içdi və bəziləri da məcun yedi. Məclis bir
müddət daha güclüklə davam etdi.
Babacan Qanbuzi məclisdə yoxdu, ağ çadıra gələndə onu da çağırtdıq.
Mey içmək arzu etdi. Turdu Məhəmməd Qıpçaqı da çağırdaraq sərxoşlarla
söhbət arxadaşı elədik.
Məcun söhbəti ilə içki və şərab söhbəti heç bir zaman bir-birinə uy-
maz. Sərxoşlar hər tərəfdən pis sözlər söyləməyə başladılar, sataşmaların
çoxu məcuna və məcun yeyənlərə tuşlanmışdı. Babacan da lülqənbər olub
çox pis sözlər söylədi. Sərxoşlar dolu-dolu qədəhləri arxa-arxaya verərək
Turdu Məhəmmədi də qısa bir müddətdə tam sərxoş etdilər. Vəziyyəti nə
qədər düzəltməyə (228 a) çalışsaq da, fayda etmədi. Çox rəzalət oldu. Söh-
bətin dadı qaçdı və axırda hamı dağıldı.
Bazar ertəsi günü, ayın beşində [=7 mart] Bxirə vilayəti Hindu bəyə
[Koçin] verildi. Çərşənbə axşamı günü də Çanab vilayətini Hüseyn İgrəkə
[Həsən İgrək] ehsan edib oraya getməsinə izin verdik.
Bu vaxt Seyid Əli xanın Mənuçöhr xan adlı oğlu gəlib sədaqətini bil-
dirərək bizə qoşuldu. O, Hindistandan yuxarıkı yolla bizə gələrkən Tatar
Kəkərə təsadüf edir. O da bunu buraxmadan saxlayıb qızını verərək özünə
kürəkən edir, buna görə də bir müddətdir onun yanında imiş.
Nilab ilə Bxirə dağlarının arasında cud və cəncuhə qəbilələrindən baş-
qa, Kəşmir dağlarına bitişik yerlərdə cet, gücür və o tayfalardan bir çox qə-
bilə vardır və onlar hər dərədə-təpədə kəndlər salıb yaşayırdılar. Bunların
hakimi və böyükləri kəkər qəbiləsidir.
Bunlardakı hakimiyyət də cud və cəncuhənin hakimiyyətinə bənzəyir.
Bu dağın ətəyindəki qəbilələrin hakimiyyəti o zamanlarda eyni atanın oğul-
ları olan Tatar Kəkər ilə Hati Kəkərin əlindəydi. Bunlar əmioğlu idilər. Bun-
ların möhkəm yerləri uçurumlar və qayalıqlardır. Tatarın olduğu yerin adı
Piralə idi və qarla örtülü dağdan olduqca aşağıda idi. Hatinin vilayəti isə
dağa bitişik idi. Qələncər isə Babu xan (228 b) Bisuta aid idi. Hati onu da
özünə tabe etmişdi.
BABURNAMƏ
245
Tatar Kəkər Dövlət xanı görmüşdü və ona itaət edən kimiydi. Hati isə
getmirdi, fitnə-fəsadla məşğul idi. Tatar Hindistan bəylərinin sözü və ittifaqı
ilə gəlib bir az uzaqdan Hatini mühasirə edir kimi bir mövqe tutmuşdu.
Bizim Bxirədə olduğumuz dönəmdə Hati ov bəhanəsi ilə gizlicə Tata-
rın üstünə hücum edib onu öldürdü, vilayətini, arvadlarını və nəyi varsa ha-
mısını ələ keçirdi.
Günorta vaxtı gəzmək üçün atlanaraq gəmiyə girib araq içdik. Məclis-
də Dost [Nasir] bəy, Mirzəqulu, Əhmədi, Gədai, Məhəmməd Əli Cəng-
Cəng, Əsəs [Xoca Məhəmməd Əli Tağayi], Uğanverdi Moğol, çalğıcılardan
Ruhdəm, Babacan, Qasım Əli [Tiryaki], Yusif Əli, Tanrıqulu, Əbülqasım və
Ramazan Luli vardı. Yatsıya qədər gəmidə içib yatsı vaxtı tam sərxoş bir
halda çıxaraq ata minmiş, məşəli əlimə almış, çay sahilindən ordugaha qə-
dər gah atın bir tərəfinə, gah digər tərəfinə əyilərək və çılğınca at qoşduraraq
gəlmişəm. Çox sərxoş imişəm. Ertəsi gün bu şəkildə əlimə məşəl alıb qərar-
gaha gəldiyimi danışdılar. Heç xatırlaya bilmədim. Evə gəldikdən sonra
xeyli qusmuşam.
Cümə günü gəzmək üçün hərəkət edib gəmiylə suyu keçdik. O tərəf-
dəki bağları, çiçəkləri və şəkər qamışı əkilən yerləri dolaşıb vedrə və çarxla-
rı tədqiq edərək su çəkmə üsulunu soruşub (229 a) bir neçə dəfə su da çək-
dik. Bu gəzinti zamanı məcun yedik.
Oradan dönəndə təkrar gəmiyə mindik. Mənuçöhr xana da məcun ve-
rilmişdi. O, məcunun təsiri altında o qədər qaldı ki, iki adam qoltuğuna girib
qaldırdı. Bir müddət su ortasında lövbər atıb durduq. Ondan sonra da suyun
aşağısına doğru xeyli getdik. Bir müddət sonra gəmini yuxarıya sürdürdük.
O gecə gəmidə uyuyub səhərə doğru ordugaha gəldik.
Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının onunda [=12 mart] günəş həməl bürcü-
nə girdi. O gün günorta vaxtı gəzmək üçün atlanaraq gəmiyə girib araq içdik.
Məclisdə Xoca Dost Xavənd, Dost [Nasir] bəy, Mirim Nasir, Mirzəqulu,
Məhəmmədi, Əhmədi, Yunus Əli, Məhəmməd Əli Cəng-Cəng, Gədai Ta-
ğayi, Mir Hurd, Əsəs, çalgıcılardan Ruhdəm, Babacan, Qasım [Əli Tiryaki],
Yusif Əli, Tanrıqulu ilə Ramazan [Luli] vardı.
Çayın qollarından birinə girib bir müddət suyun aşağısına doğru get-
dik. Bhirənin bir az aşağısından çıxıb gec vaxt ordugaha gəldik. O gün Şah
Həsən Xoşabdan gəldi. Elçi göndərib əskidən türkə aid olan vilayətləri istə-
yərək uzlaşmaya varıldığı üçün müəyyən edilən qədər axça da bizə təhvil
verildi.
İstilər də bir az yaxınlaşdı. Hindu bəyə köməkçi olaraq Şah Məhəm-
məd Möhürdar, onun kiçık qardaşı Dost Möhürdar və digər bəzi uyğun igid-
lər seçilərək hər birinə vəziyyətlərinə görə (229 b) yerlər təsbit və təyin edil-
di. Bu yürüşlərə qeyrət edən və səbəb olan Ləngər xana Xoşabı əta edib tuğ
verərək, onu da Hindu bəyə köməkçi təyin etdik. Bxirədə olan türk və yerli
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
246
sipahiləri də yer və ülufələrini artırıb Hindu bəyə köməkçi təyin etdik. Bun-
lardan biri adından yuxarıda da bəhs etdiyim Mənuçöhr xan, digəri isə Nə-
zərəli Türk idi (o, Mənuçöhr xanın qohumu idi), biri Səngər xan Cəncuhə,
digəri də Məlik Həst Cəncuhə idi.
Vilayətin işini yoluna qoymaq ümidilə bu şəkildə qərar verdik və ba-
zar günü, rəbiüləvvəl ayının on birində [=13 mart] Bxirədən qalxıb Kabilə
doğru hərəkət etdik. Kəldə-Kəhara gəlib endik. O gün də çox yağış yağdı.
Yapınçılı adamla yapınçısız adam arasında fərq qalmadı. Əsgərin ardı gecə
yatsıya qədər gəlməkdə davam etdi.
Bu yerin və məmləkətin havasını və suyunu bilən adamlar, ələlxüsus
da Kəkərin əski bir düşməni olan [Məlik Həst] Cəncuhə «Buralarda pis
adamlardan biri Hati Kəkərdir, yolu kəsən və camaatı pozan odur. Elə etmə-
li ki, ya o, buralardan gitsin, ya da ona yaxşı bir dərs verilsin» deyə bildirdi.
Biz də belə davranmağa qərara alıb ertəsi gün əsgəri Xoca Mir Miran ilə
Mirim Nasırin idarəsinə verərək özümüz günortadan sonra əsgərdən ayrıla-
raq, bəhs edildiyi kimi, bu bir neçə gün içində Tatarı öldürüb onun vilayəti
Piraləni alaraq orada olan Hati Kəkərin üstünə (230 a) göndərdik.
İkindi vaxtı bir yerə enib atlara yem verdikdən sonra yatsı vaxtı ora-
dan təkrar atlandıq. Bələdçi Məlik Həstin Sürpa adlı gücürlü bir nökəri idi.
Gecə yolu itirib səhərə yaxın endik. Bəy Məhəmməd Moğol ordugaha geri
göndərildi. Sabah erkəndən hərəkətə keçildi. Quşluq vaxtında zirehlər geyib
sürətlə yürüdük. Bir şeri məsafə qalanda Piralənin qaraltısı göründü. Axınçı-
lar irəli göndərildi. Sağ qol alayında olan Qoç bəy Piralənin şərq tərəfinə
vardı. Sağ qolun arxasından köməkçi qüvvələr göndərildi. Sol qol ilə mər-
kəz adamları Piralənin tam üstünə çıxdılar. Dost bəy kömək üçün Piralənin
üzərinə yürüyən sol qolun arxasına göndərildi.
Piralə uçurumların üzərində yerləşir və iki yolu vardır. Biri bizim gəl-
diyimiz cənub-şərq yönündədir ki, uçurumların üstündən keçir. Yolun hər
iki tərəfində sıldırımlar və uçurumlar var. Piraləyə yarım küruh qala qapısı-
na varıncaya qədər dörd-beş yerdə yolun hər iki tərəfinə uçurumlar düzəldib
yolu tək bir adam keçə biləcək qədər daraltmışlar. Bir ox atımı qədər məsa-
fəni tək-tək və arxa-arxaya yürümək gərəkdir.
İkinci yol isə şimal-qərbindədir və geniş bir dərənin içindən gəlib Pi-
raləyə çıxır. Bu yol da ancaq tək bir adam keçə biləcək qədər dardır. Bunlar-
dan başqa heç bir tərəfdən yol yoxdur. Piralədə divar və mazğal olmasa da,
onun zorla alınacaq yeri də yoxdur. Ətrafı yeddi-səkkiz və ya on kari dərin-
liyində (230 b) sarp qayalıqdır.
Öncə sol qol adamları boğazlardan keçib qapıya soxuldular. Hati öz-
ləri və atları zirehli otuz-qırx qədər süvarisi və çoxlu piyadası ilə axınçıları
geri oturtdu. Axınçıların arxasınca köməyə göndərilən Dost bəy də yetişərək
düşmənin bir çox adamını öldürüb məğlub etdi. Hati Kəkər o tərəflərdə cə-
BABURNAMƏ
247
sarəti ilə məşhurdur, lakin nə qədər mücadilə etsə də, bir şey çıxmadı və
qaçdı. Bu boğazlarda müqavimət göstərə bilmədiyi üçün kurqanına gedincə,
onu da qapada bilmədi. Axınçılar da onun arxasından dərhal kurqana gir-
dilər və Piralə kurqanının boğaz və uçurumundan şimal-qərb tərəfinə qoşdu-
lar. Hati isə tək başına qaçıb çıxdı. Dost [Nasir] bəy burada da çox yaxşı hə-
rəkət etdi və qəhrəmanlıq payəsi Dost bəyə verildi.
Mən də dərhal Piralə kurqanına girib Tatarın evlərinə endim. Axınçı-
lar hərəkətə keçəndə mənim yanımda qalmalı olan adamların bir qismi də
axına getmişdi. Bunların arasında Emin Məhəmməd Tarxan Arğun ilə Qara-
ca bu itaətsizlikləri üzündən əsgərin gözü önündə çırılçılpaq bir halda çölə
göndərildi, Sürpa adlı gücürlü də onlara bələdçi olaraq verildi.
Ertəsi gün şimal-qərb tərəfdəki uçurumdan keçib otluğa endik. Vəli
Xəzinəçi bir neçə yaxşı igidlə birlikdə ordunun yanına göndərildi.
Cümə axşamı günü, ayın on beşində [=17 mart] oradan hərəkət edərək
Suhan çayının sahilində bulunan Əndərabəyə endik. (231 a) Bu Əndərabə
kurqanı əskidən bəri Məlik Həstin atasına məxsus imiş. Hati Kəkər Həstin
atasını öldürdükdən sonra xarab olmuşdu. O zaman da xarab idi.
O gün yatsı vaxtında Kəldə-Kəharda qalan ordu da gəlib bizə qoşuldu.
Hati biz Tatarı alan vaxt Pərpət adlı bir qohumunu zirehli bir at və digər hə-
diyyələrlə birlikdə mənim yanıma göndərmişdi. Bizə təsadüf etmədən, ge-
ridə qalan orduya rast gəlmiş və uruğu ilə birlikdə gəlib hədiyyələrini təq-
dim edərək sədaqətini bildirdi.
Ləngər xan da bəzi işləri həll etmək üçün geridə qalan uruqlarla birlik-
də Bhirədən gəlmişdi. İşini həll etdikdən sonra bəzi yerli adamlarla birlikdə
yenidən Bhirəyə getməsinə izin verdik.
Oradan təkrar hərəkət edərək Suhan çayını keçib bir təpənin üzərinə
endik. Hatinin qohumu olan Pərpətə xələt geydirib cazib fərmanlar və Mə-
həmməd Əli Cəng-Cəngin bir adamıyla birlikdə Hatiyə göndərdik.
Baba Dost ilə Xəlaxilin başçılığı altıında Hümayunun bir neçə nökəri
Hümayuna verilmiş olan nilab və qarluq həzarəsinə gəlmişdilər. Baba Dost
darğa təyin olunması münasibətilə mənim qəbuluma gəlmişdi. Səngər Qar-
luq ilə Mirzə Məlvi Qarluq özləri ilə birlikdə otuz-qırx qarluq əyanını gə-
tirdilər, onlar zirehli bir at hədiyyə edib sədaqətlərini bildirdilər. Diləzaq əf-
qanlarından da bir dəstə əsgər gəldi.
Ertəsi gün oradan qalxıb iki şeri yürüyərək təkrar endik. Bir yüksək-
liyə çıxıb ordunu təftiş etdim. (231 b) Ordudakı dəvələri saymalarını əmr et-
dim, beş yüz yetmiş dəvə vardı.
Sünbül bitkisinin tərifi eşitmişdim, bu yurdda ikən gördüm. Bu dağ
ətəyində sünbül bitkisi çox deyil, tək-tük olur. Bir az irəlidəki Hindistanın
dağ ətəyində sünbül lap çox olur. Hindistanın heyvanları və bitkilərindən
bəhs edərkən onda da danışacağam.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
248
Buradan nağara vaxtı qalxıb çeşdə doğru Səngdəki keçidinin dibinə
endikdən sonra günorta üstü təkrar hərəkət edib keçid və çaydan keçərək bir
yüksəklikdə dayandıq. Oradan da gecə yarısı qalxıb Bxirəyə gedərkən keç-
diyimiz keçidi seyr etmək üçün atlanmışdıq.
O keçiddə azuqə daşıyan böyük bir çərşənbə axşamı çamura batıb qal-
mışdı, sahibləri uğraşdıqları halda hərəkətə gətirə bilmirdilər. Bu azuqəni
alıb bizimkilərə paylaşdırdıq. Tam zamanında önümüzə çıxan azuqə idi.
Günortaya yaxın gəlib Kabil çayı ilə Sind çayının birləşdiyi yerdən bir
az aşağıda və əski Nilabdan bir az yuxarıda iki çayın arasına endik. Nilab-
dan altı gəmi gətirilib sağ və sol qollar ilə mərkəz arasında paylaşdırıldı və
dərhal çayı keçməyə başladılar.
Bizim gəldiyimiz bazar ertəsi, çərşənbə axşamı və çərşənbə gününə
qədər çayı keçməyə davam etdilər. Cümə axşamı günü belə xeyli adam hələ
çayı keçməkdə davam edirdi.
Əndərabə civarında ikən Məhəmməd Əli (232 a) Cəng-Cəngin bir
adamıyla birlikdə Hatinin yanına göndərilmiş olan Pərpət adlı qohumu bu
çayın sahilində ikən gəldi və Hatidən zirehli bir at hədiyyə gətirdi. Nilab
əhalisi də zirehli bir at hədiyyə gətirib mülazimət etdi.
Məhəmməd Əli Cəng-Cəngin Bxirədə qalmağ həvəsi vardı. Bxirə
Hindu bəyə [Koçin] əta edilmiş olduğu üçün Bxirə ilə Sind çayı arasındakı
vilayətləri və elləri (Qarluq həzarəsi, hati, qiyas, al və kitib) Məhəmməd Əli
Cəng-Cəngə ehsan edildi. Qulluğu qəbul edən qulluq etsin, əgər hər hansı
bir vilayət boyun əyməsə
Hər kim ki, boyunu qoymasa onu tiygəy,
Çapğay, talağay, müntiyü münqəd etgəy.
Kim boyun əyməsə ona yetişsin,
Çapsın, talasın, müti və münqəd etsin.
Bu ehsanlardan sonra Məhəmməd Əli Cəng-Cənge xas siyah qədifə-
dən bir has başlıq və zirehli bir paltar da verdim. Tuğ da ehsan etdim.
Hatinin qohumunun getməsinə də izin verib Hatiyə bir qılınc, bir dəst
paltar və təsəlli edici fərmanlar göndərdim.
Cümə axşamı günü, günəş doğarkən, çayın sahilindən hərəkət etdik. O
gün məcun yeyərək nəfis gül bağlarıni seyr etdik. Ayrı-ayrı yerlərdə toplu
halda ərğuvani güllər açılmış, bəzi yerlərə də qarmaqarışıq səpələnmişdi.
Ordugahın yanındakı bir təpənin üzərində oturub gülzara tamaşa etdik. (232
Dostları ilə paylaş: |