ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur



Yüklə 4,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə31/48
tarix31.01.2017
ölçüsü4,27 Mb.
#7190
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   48

III. HĠNDĠSTAN 

 

 

 

 

HİNDİSTAN - 932 (18 OKTYABR 1525 - 8 OKTYABR 1526) 



 

DOQQUZ YÜZ OTUZ ĠKĠNCĠ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ 

 

932-ci il səfər ayının birində, cümə günü [=17 noyabr 1525] günəş ox-

atan bürcündə ikən Hindistan üzərinə yürümək niyyətilə hərəkət etdik, Yek-

Ləngə təpəsini aşaraq Dih-Yaqub çayının qərb tərəfindəki çayıra endik. 

Biz bu yurdda ikən  yeddi-səkkiz ay öncə Sultan Səid xanın hüzuruna 

elçi  olaraq  göndərilmiş  Əbdülmüluk  Qurçu  xanın  Yengibəy  Göyəldaş  adlı 

bir adamıyla birlikdə gəldi, xanımlardan və xandan məktublar və bəzi hədiy-

yələr gətirdi. 

Əsgərin  səfərə  hazırlaşması  üçün  bu  yurdda  iki  gün  qaldıqdan  sonra 

hərəkət  etdik,  bir  mənzildə  dincələrək  Badam-Çeşməyə  endik.  Burada  mə-

cun yedik. 

Çərşənbə günü Barik-Aba enəndə Xoca Hüseyn Divanın Lahorun gə-

lirindən göndərmiş olduğu iyirmi min şahruxi dəyərində altın, əşrəfi və tən-

gələri


1

 Hindistanda qalan Nur bəyin kiçık qardaşlarındən biri gətirdi. Bunun 

böyük  bir  qismini  Bəlxin  işləri  üçün  Bəlx  ərbabından  olan  Molla  Əhmədə 

göndərdim. 

Cümə günü, ayın səkkizində (252 a) Gəndəməkə enəndə şiddətli nəz-

ləyə tutuldum. Həmd olsun ki, asan keçdi. 

Şənbə günü Baği-Vəfaya endik. Hümayun Mirzəni və o tərəfin əsgəri-

ni  gözlədiyimiz  üçün  bir  neçə  gün  Baği-Vəfada  qaldıq.  Baği-Vəfanın  bö-

yüklüyü, səfası və gözəlliyindən bu əsərdə bir neçə dəfə  söz edilmişdir. Ol-

duqca səfalı bir bağdır. Alıcı gözüylə baxan hər kəs onun necə bir yer oldu-

ğunu anlayar. Orada olduğumuz bu bir neçə gündə içki və səbuhi məclisləri 

qurduq,  içməyən  günlərdə  də  məcun  söhbəti  keçirdik.  Gecikdiyi  üçün  Hü-

mayuna çox sərt məktublar və şiddətli xitablar göndərdim. 

Bazar  günü,  səfər  ayının  on  yeddisində  səbuhi  məclisi  keçirdik.  Hü-

                                                           

1

 Əşrəfi: altın sikkələrə verilən ümumi ad.  Təngə: gerçək dəyəri bu gün dəqiq bilinmə-



yən bir pul vahidi. 

 


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



270 

mayun gəldi. Çox gec gəldiyi üçün onu danladım. Xoca Kəlan da Qəznədən 

elə o gün gəldi. 

O  bazar  ertəsi  axşamı  Sultanpur  ilə  Xoca  Rüstəm  arasında  salınmış 

Yengi-Bağa [yeni bağ] endik. 

Çərşənbə  günü  də  oradan  qalxıb  sala  mindik  və  Quş  Künbəzə  qədər 

şərab içərək gedib Quş Künbəzdə saldan çıxıb ordugaha gəldik.  

Ertəsi gün də orduya səfər əmri verib sala minərək məcun  yedik. Hər 

zaman  endiyimiz  yer  Qırx  Arx  idi.  Qırx  Arxın  qarşısına  gələndə  ətrafa  nə 

qədər  baxsaq  da,  ordudan  (252  b)  bir  əsər  görünmədi.  Atlar  da  meydanda 

yoxdu. Gərm-Çeşmə  yaxın  olduğu üçün  «bəlkə  ordu oraya  enmişdir»  deyə 

düşünərək buradan keçib getdik. Gərm-Çeşməyə çatanda gec olmuşdu. Ora-

da da qalmayaraq, gecə boyu yola davam etdik. Bir yerdə salı dayandırıb bir 

az uyuduq. Sübh çağı Yadabirə çıxdıq. Sabah erkəndən qoşun gəlməyə baş-

ladı. Sən demə, ordu Qırx Arx civarına enibmiş, biz görəməmişik. 

Salda  Şeyx  Əbülvəcd,  Şeyx  Zeyn,  Molla  Əlixan,  Turdu  bəy  Xaksar 

kimi  şeir  oxuyan  çox  adam  vardı.  Söhbətdə  Məhəmməd  Salihin

1

 bu  beyti 



oxundu: 

Məhbubiyi hər işvəkarira çi künəd kəs

Caye ki tu başe digərira çi künəd kəs. 

Hər işvəkarın məhbubluğunu insan nə etsin,  

Sən olan yerdə başqa birinə nə lüzum var. 

Bu  örnəyə  dair  başqa  beytlər  söyləmələrini  əmr  etdim.  Şeir  yazanlar 

söyləməyə başladılar. Molla Əlixana çox sataşırdılar. Sataşma qəblindən bu 

beyt bədahətən ağlıma gəldi: 

Manəndi tu mədxuşu qərira çi künəd kəs, 

Hər gavquni madə xərira çi kunəd kəs. 



Sənin kimi huşsuz bir axmağı insan nə etsin,  

Hər öküz doğan dişi eşşəyi insan nə etsin. 

Bu  vaxta  qədər  yaxşı  və  pis,  ciddi  şəkildə  və  zarafatla,  ağlıma  gələn 

hər şeyi dilxoşluq üçün nəzm edirdim, hər cür çirkin və qaba nəzmi də ya-

zırdım. O zamanlar Mübəyyin



2

 əsərini nəzmə çəkirdim, halım sıxıntılı idi və 

həzin könlümə belə bir fikir gəlmişdi: (253 a)  

Heyf bulğay ol dildin kim, mundağ əlfəzni dərc qılğay,  

Yana fikrini qəbih sözlərgə xərc qılğay,  

Dariğ bulğay ol könqüldin kim, mundağ məani zühur etgəy,  

Yana zişt xəyallar anda xütur etgəy.  

O zamandan bəri də həcv və zarafat vadisində şeir və nəzm söyləmək-

dən  vaz keçmişdim və  tövbəli  idim. Ona  görə  də  bu beyti söyləyən zaman 

                                                           

1

 Məhəmməd Salih: «Şeybaninamə» əsərinin müəllifi. 



2

 Mübəyyin:  Baburun  hüquqi  səciyyə  daşıyan,  iqtisadiyyat  və  vergi  siyasəti  haqqında 

nəzmlə yazılmış əsəri.  


BABURNAMƏ 

 

271 



bunlar heç ağlıma gəlmədi və bu anlam da heç bir vaxt könlümə doğmadı. 

Bir-iki gün sonra Biqrama enəndə nəzləyə tutuldum və isitdim. Sonra 

bu  nəzlə  öksürəyə  çevirdi.  Hər  öksürəndə  qan  tüpürürdum.  Hərarətim  heç 

aşağı düşmürdu. Birdən bunun haradan gəldiyini və iztirabımın səbəbini an-

ladım:  «Kim  əhdini  pozsa,  öz  əleyhinə  pozmuş  olar.  Və  kim  Allaha  verdiyi 

sözə əməl etsə, Allah ona böyük bir mükafat verər»

1

Nə qılayın sənin bilə, ey dil,  

Cəhətindən mənim içim qandır. 

Neçə yaxşı desən bu həzl ilə şeir  

Birisi föhşü, biri yalandır. 

Gər desən qoymayın bu cürm bilə, 

Cilovunu bu ərsədən yandır (bu yoldan çevir). 

Dedilər:  «Rəbbimiz,  biz  özümüzə  zülm  etdik,  əgər  bizi  bağışlamasan 

və bizə acımasan, mütləq ziyana uğrayanlardan olarıq».

2

 

Bir bir daha bağışlanmağı diləyib tövbə edərək, bu cür batil fikirlərdən 



və  belə  nalayiq  alışqanlıqlardan  könlümü  çevirib  qələmimi  sındırdım.  Bu 

cür tənbehlər asi qullar üçün o dərgahdan gələn böyük bir dövlətdir və bun-

lar sayəsində ağıllanan hər qul üçün böyük bir xoşbəxtlikdir. 

O axşam oradan hərəkət edib Əli-Məscidə endik. Bu yurd (253 b) dar 

olduğu üçün mən daima bir təpənin üzərinə enirdim, əsgərin hamısı da mə-

nim  endiyim təpənin  uçurum tərəfinə baxan bir dərəyə  enirdi. Gecə  olanda 

əsgərlərin tonqalları çox gözəl bir mənzərə yaradırdı. Buna görə də buraya 

enəndə mütləq içərdik. Bu dəfə də içdik. Sabah olmadan öncə məcun yedik 

və atlandıq. O gün oruc da tutdum. Gəlib Biqramın yanında düşərgə qurduq. 

Ertəsi gün o yurdda qalaraq kərgədan ovuna çıxdıq. Biqramın önündə-

ki Siyah-Abdan keçib çayın aşağısına doğru bir halqa yaratdıq. Bir müddət 

getdikdən sonra arxa tərəfdən bir adam gələrək, Biqramın lap yaxınında ki-

çık bir cəngəlliyə bir kərgədanın girdiyini və ətrafını mühasirəyə aldıqlarını 

söylədi. Dərhal dördnala oraya getdik. Cəngəllikdə halqa qurub gurultu qo-

paranda  kərgədan  dışarı  çıxıb  ovaya  doğru  qaçdı.  Hümayun  və  o  tərəfdən 

gələnlərdən  heç  kim  kərgədan  görməmişdi.  Hamısı  doyunca  seyr  etdi.  Bir 

küruha yaxın qovalayıb çoxlu ox vuraraq yerə sərdilər. Bu kərgədan adama 

və ata hücum etmədi. 

İki  kərgədan  daha  vurdular.  «Görəsən,  kərgədan  bir  fillə  qarşılaşsa, 

əcəba, nə edər» deyə daim düşünürdüm. Bu dəfə filçilər filləri gətirirmişlər 

və bir kərgədan (254 a) da onların tam qarşısına çıxıbmış. Filçilər bir az irə-

liləyincə kərgədan onlara qarşı dura bilməyib başqa bir tərəfə qaçıbmış. 

Biqramda  ikən  bəzi  bəylər  və  içkilər,  bəxşilər  və  divanlarla  birlikdə 

altı-yeddi  qismə  ayrılaraq bütün  əsgərin adlarını  tək-tək  yazıb  saylarını  he-

                                                           

1

 Quran, Fəth surəsi, 48:10. 

2

 Quran, Əraf surəsi, 7:23. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



272 

sablamaq üçün Nilab keçidində gəmilərə təyin edildilər. 

Axşam nəzləyə tutuldum və təkrar isitdim. Bu nəzlə öksürüyə çevirdi. 

Hər öksürəndə qan tüpürürdum. Çox ağır keçirdim, iki-üç gün sonra keçdi. 

Biqramdan  qalxıb  yağmur  altında  Kabil  çayının  sahilinə  endik.  Hin-

distandan  Dövlət  xanla  Qazi  xanın  [Ludi]  iyirmi-otuz  min  əsgər  toplayıb 

Kəlanuru aldıqları və Lahor üzərinə yürümək istədikləri xəbəri gəldi. Orada-

kılara  «Mənzil-mənzil  irəliləyirik,  biz  gələnə  qədər  müharibə  etməsinlər» 

deyərək, Mömin Əli Tavaçını qasid olaraq göndərdik. 

İki  mənzildən  sonra  cümə  axşamı  günü,  ayın  iyirmi  səkkizində  Sind 

sahilinə endik. 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının ilk günü [=16 dekabr] Sind və Keçə-Qut 

sularından  keçib  çayın  sahilinə  endik.  Gəmilərə  minən  bəylər,  bəxşilər  və 

divanlar səfərə qatılan əsgərin saysını bildirdilər. Böyük və kiçık, yaxşı və pis, 

nökər və nökər olmayan, hamısı on iki min adam olaraq qeyd edilmişdi. 

Bu il buralarda mövsüm  yağmuru  az, dağ  ətəyindəki  vilayətlərdə isə  



(254 b) çox olmuşdu. Azuqə işi üçün dağ ətəyindən Siyal-Qut yoluyla hərə-

kət etdik. 

Hati  Kəkərin  vilayətinin  qarşısına  gələndə  bir  çayın  bəzi  yerlərində 

çoxlu  su  yığıldığını  bu  suların  hamısının  donduğunu  gördük.  Buz  o  qədər 

qalın deyildi. Hindistan vilayəti üçün belə bir buz qəribədir. Buzu yalnız bu-

rada gördük, Hindistanda olduğumuz bu bir neçə il içində qar və buzdan heç 

bir əsər-əlamət görünməmişdi. 

Sinddən beş mənzil yürüdükdən sonra altıncı mənzildə Cud dağına bi-

tişik olan Balnat-Cugi dağının dibinə, bügiyalların yurdu olan çaya gəlib en-

dik. Əsgərin azuqə alması üçün ertəsi  gün də o yurdda qaldıq. O gün mey 

içdik. Molla Məhəmməd Pərgari çox hekayə danışdı, o qədər çox danışdığı 

heç  olmamışdı.  Molla  Şəms  isə  əskidən  bəri  masqaraçılığı  ilə  məşhur  idi, 

masqaralığa başlasa, axşama qədər bitirməzdi. 

Azuqə üçün gedən qullar, xidmətçilər və digər adamlar ərzaqdan baş-

qa şeylər də axtararaq dağınıq və hesabsız şəkildə cəngəlliyə, dağlara, sarp 

və yolsuz yerlərə getdikləri üçün onlardan bir neçəsi itdi, Kiçkinə Tünqatar 

isə orada öldü. 

Oradan  qalxıb  Ciləmdən  bir  az  aşağıdakı  keçid  üzərindən  Bəxət  çayını 

keçdik. Bimrugiri və Əkriya pərgənəsinin hakimi, Siyal-Qut bölgəsinə köməkçi 

olaraq  təyin  edilən  Vəli  Qızıl  biz  burada  ikən  gəlib  məni  gördü.  Siyal-Qutu 

mühafizə  etmədiyi  (255  a)  üçün  onu  azarladım.  «Mən  pərgənəyə  gəlmişdim. 

Xosrov Göyəldaş Siyal-Qutdan çıxdığı zaman mənə xəbər dəxi vermədi» deyə 

söylədi. Bundan xəbərim vardı. «Madam ki Siyal-Qutu mühafizə edə bilmədin, 

nə üçün gedib  Lahorda bəylərə qoşulmadın» dedim. Susmaq məcburiyyətində 

qaldı, iş zamanı yaxınlaşdığı üçün onun bu qüsuruna göz yumdum. 

Bu yurddan Lahordakılara «Müharibə etməyin, Siyal-Qutda və ya Per-



BABURNAMƏ 

 

273 



srurda  gəlib  bizə  qoşulun»  xəbərini  götürməsi  üçün  Seyid  Tufan  ilə  Seyid 

Laçın  yedek  atlarla  birlikdə  təcili  göndərildi.  Hər  kəs  bu  fikirdə  idi:  Qazi 

xan otuz-qırx min adam yığmış, Dövlət xan isə qocalığına baxmayaraq beli-

nə iki qılınc bağlamışdır. Bunlar şiddətli bir şəkildə vuruşacaqlar. Bir atalar 

sözü vardır: «Gah yəzdəh bəh, gah noh» (on dost doqquzdan yaxşıdır). Əl-

dəki  vasitələri  cəmləmək  üçün  Lahordakıları  da  özümüzə  qoşub  sonra  vu-

ruşaq deyə düşündük. 

Bəylərə  adam  göndərib  arada  bir  dəfə  dincəldikdə  sonra  Çanab  çayı-

nın kənarına endik. Yoldan ayrılıb xassə  əmlakdan olan Bəhlulpuru seyr et-

dik. Kurqanı Çanab çayının kənarında yüksək bir qayalığın üzərində idi, çox 

xoşuma  gəldi.  Siyal-Qutu  buraya  nəql  etməyi  düşündüm.  İnşallah,  fürsət 

olan kimi dərhal buraya nəql ediləcəkdir. 

Bəhlulpurdan ordugaha qədər gəmiylə gəldik. (255 b) Məclis quruldu, 

bəziləri mey, bəziləri boza içdi, bəziləri də məcun yeddi. Yatsı vaxtından bir 

az gec bir saatda gəmidən çıxıb çadırda da bir az içdik. Bu çayın sahilində 

bir gün qaldıq ki, atlar dincəlsin. 

Cümə  günü,  rəbiüləvvəl  ayının  on  dördündə  [=29  dekabr]  Siyal-Quta 

endik. Hindistana hər səfərimiz zamanı öküzlərimizi və camışlarımızı yağma-

lamaq  üçün  dağdan  hədsiz-hesabsız  sayda  cet  və  gücür  aşağı  enirdi.  Qul-

durluq və zülm edənlər də bu səfillər idi. Əvvəllər bu vilayətlər düşmən idi və 

biz onları o qədər möhkəm sıxmırdıq. Bu dəfə isə bu vilayətlərin hamısı bizə 

tabe  olduğu  halda  yenə  belə  rəftar  etməyə  başladılar.  Siyal-Qutun  ordugaha 

gələn  bu  acları  və  çılpaqları,  fəqir  və  miskinləri  birdən  qovğaya  tutuşub 

yağmağa girişdilər. Quldurluq edənləri tapdıraraq iki-üçünü parçalatdırdım. 

Şahım Nur bəyi Siyal-Qutdan Lahordakı bəylərin yanına göndərdim ki, 

düşmənin  harada  olduğunu  məlumatlı  adamlardan  öyrənsin,  bəylər    bizə 

harada qoşulacaqlarını bildirsinlər.  

 

ALƏM XANIN SULTAN ĠBRAHĠM XAN 

TƏRƏFĠNDƏN MƏĞLUB EDĠLMƏSĠ 

 

Bu yurdda ikən bir tüccar gəlib Aləm xanın [yəni Sultan Bəhlul Ludi-



nin  oğlu  və  Baburun  xidmətində  olan  hind  əmirlərindən  Sultan  Əlaəddin 

Ludinin] Sultan İbrahim xan tərəfindən məğlub edildiyini söylədi. 

Bu  belə  olmuşdur:  Aləm  xan  bizdən  izin  aldıqdan  sonra  belə  bir  isti 

havada yoldaşlarına baxmadan iki mənzili bir edib Lahora gəlir. Aləm xana 

izin verildiyi günlərdə özbəklərin (256 a) xanlarının və sultanlarının hamısı 

gəlib Bəlxi mühasirəyə almışdılar. Bu üzdən də Aləm xanın Hindistana get-

məsinə  izin  verildikdən  sonra  biz  də  Bəlx  üzərinə  hərəkət  etdik.  Aləm  xan 

Lahora çatdıqdan sonra Hindistandakı bəyləri toplayır və «Padşah sizi mənə 

köməkçi təyin etmişdir, mənimlə birlikdə hərəkət edin. Qazi xanı özümüzə 


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



274 

qoşub Dehli və Aqra üzərinə yürüyək» deyir. 

Onlar  da  «Biz  Qazi  xana  güvənərək  qoşula  bilmərik.  Padşahın  əm-

rində də deyilir ki, Qazi xan öz kiçık qardaşı Hacı xanı oğlu ilə birlikdə sa-

raya  göndərsə,  yaxud  onları  Lahora  göndərib  girov  olaraq  qoysa,  o  zaman 

qoşulun,  yoxsa  ona  qoşulmayın.  Siz  daha  dünən  onunla  vuruşaraq  məğlub 

olmusunuz,  onunla  təkrar  necə  birləşəcəksiniz.  Sizin  birləşməniz  məsləhət 

deyil» deyirlər. 

Belə  söyləyərək  mane  olmağa  çalışsalar  da,  Aləm  xan  onları  dinləmir. 

Oğlu Şir xanı göndərərək Dövlət xan və [oğlu] Qazi xan ilə görüşüb danışır. 

Xeyli müddətdən bəri məhbus olan [Dövlət xanın kiçık oğlu] Dilavər xan həbs-

dən  qaçaraq  Lahora  gələli  iki-üç  ay  olmuşdu.  Onu  da  özü  ilə  birlikdə  aparır. 

Lahorda pərgənə sahibi olan Mahmud xan Xani-Cahanı da yanında götürür. 

Hər  halda  belə  qərar  vermiş  olacaqdır:  Dövlət  xan  ilə  Qazi  xan  Hin-

distanda  buraxılmış  olan  bəyləri,  hətta  bütün  bu  civarı  özlərinə  alıb  [oğul-

ları] Dilavər xan ilə Hacı xanı Aləm xana qatar, onlar da (256 b) Dehli və 

Aqra  tərəfini  özlərinə  alarlar.  İsmayıl  Cilvani  və  digər  bəzi  əmirlər  gəlib 

Aləm  xana  qoşulur  və  heç  durmadan  mənzildən-mənzilə  keçərək  Dehliyə 

doğru hərəkət edirlər. İndriyə gələndə Süleyman Şeyxzadə Fərmüli də gəlib 

onlara qatılır. Bunların sayı otuz-qırx minə çatır və Dehlini mühasirə edirlər. 

Amma savaşa bilmir və kurqandakılara heç nə edə bilmirlər. 

Sultan İbrahim bunu eşidib onların üzərinə hərəkət edir. O yaxınlaşın-

ca bunlar xəbərdar olub kurqan üzərindən qalxaraq ona qarşı çıxmaq istəyir 

və belə düşünürlər: «Əgər gündüz savaşsaq əfqanlar bir-birlərindən utanaraq 

qaçmazlar. Əgər gecə basqını təşkil etsək, qaranlıq gecədə adam-adamı gör-

məz və hər kəs öz bildiyi kimi hərəkət edər». Bu düşüncə ilə təxminən altı 

küruhluq bir məsafədən qalxaraq gecə basqınına gəlirlər. Gecə basqını üçün 

iki dəfə  gündüz  günorta  hərəkət  edir, iki-üç pasa  qədər  at  üstündə  qalıb  nə 

geri dönəcəklərini,  nə  də  irəli gedəcəklərini  qərarlaşdıra bilmədən  irəliləyir 

və nəhayət, üçüncü dəfə sabaha bir pəhər qalmış basqına gəlirlər. 

Bunların basqını çadırlara və otaqlara od vurmaqmış. Bir başdan od vu-

rub qovğa qoparırlar. Cəlal xan Cighet və digər bəzi əmirlər gəlib Aləm xana 

qatılırlar. Sultan İbrahim öz köşkündə bir neçə xas süvarisi ilə birlikdə olduğu 

yerdə  qalır.  Bu  zaman  dan  ağarır.  Aləm  xanın  bütün  adamları  xalqı  yağma-

lamaq  və  qənimət  toplamaqla  məşğuldur.  (257  a)  Sultan  İbrahimin  əsgəri 

bunların  çox  az  olduğunu  görüncə  bir  dəstə  əsgər  və  bir  fillə  dərhal  onların 

üstünə yürüyür. Fil irəliləyincə bunlar müqavimət göstərə bilmədən qaçırlar. 

Aləm xan bu şəkildə qaçdıqdan sonra Miyan-Duab tərəfinə, sonra Pa-

nipat civarından təkrar Panipat tərəfinə keçir. İndriyə gələndə bir bəhanə ta-

paraq  Miyan-Süleymandan  üç-dörd  lek  qoparır.  İsmayıl  Cilvani  və  Aləm 

xanın böyük oğlu Cəlal xan bunlardan ayrılaraq Miyan-Duab tərəfinə gedir. 

Aləm xanın yanında yığılan əsgərin Seyif xan Dərya xan, Mahmud xan Xa-



BABURNAMƏ 

 

275 



ni-Cahan, Şeyx Cemal Fərmüli və digər bəzilərinə tabe olan qismi savaşdan 

bir az öncə qaçıb İbrahimə qoşulur. 

Aləm xan, Dilavər xan və Hacı xan Sihrinddən keçəndən sonra bizim 

gəlib Milvəti aldığımızı öyrənirlər. Dilavər xan bizim üçün üç-dörd ay həbs-

də  qaldığı  halda  hələ  bizə  sadiq  olduğu  üçün  onlardan  ayrılaraq  köçünün 

yanına Sultanpura gəldi və biz Milvəti aldıqdan üç-dörd gün sonra da Milvət 

civarında gəlib bizə qatıldı. 

Aləm xan ilə Hacı xan isə Şetlut çayını keçərək Dun ilə Dəst arasında-

kı dağda Gingutə adlı möhkəm bir kurqana girirlər. Bizə tabe əfqan və həza-

rələr  (257  b)  gələrək  bunları  mühasirəyə  alırlar.  Belə  möhkəm  bir  kurqanı 

tam  ələ  keçirmək  üzrə  ikən  axşam  olur.  Kurqandan  çıxmaq  istəyənlər  də 

[Aləm xan və Hacı xan] atların qapıya yığılması üzündən çıxa bilmirlər. Fil-

ləri varmış, onları qabağa verirlər. Fillər də atların çoxunu ezib öldürür. Atla 

çıxa bilmədikləri üçün qaranlıqda piyada çıxır, ancaq Milvətə də girə bilmir, 

dağ tərəfinə qaçmış olan Qazi xana min çətinliklə qoşulurlar. Qazi xan isə 

onları  o  qədər  yaxşı  qəbul  etmir.  Axırda  Aləm  xan  məcbur  olub  dərənin 

sonundakı Pəhlur civarında bizə qoşuldu. 

Biz Siyal-Qutdaykən Lahordakılardan bir adam gəldi və ertəsi gün ha-

mısının gəlib bizə qoşulacağını bildirdi. Ertəsi gün Persrurə enəndə Məhəm-

məd Əli Cəng-Cəng, Xoca Hüseyn və digər bəzi igidlər də gəlib orada bizə 

qoşuldular. 

Düşmənin ordugahı Ravi çayının Lahor tərəfində imış. Oradakı vəziy-

yəti öyrənmək üçün Böçkəni bir dəstə adamla oraya göndərdik. Gecənin üç 

pəhəri yaxınlaşanda xəbər gətirdi ki, düşmənin bizim gəldiyimizi xəbər alıb 

bir-birinə baxmadan nizamsız halda qaçır. 

Sabah Şah Mir Hüseynlə Can bəyi [Can Məhəmməd bəy] yüklərin və 

sursatın  yanında  qoyaraq  özümüz  sürətlə  hərəkət  etdik.  İki  namaz  arasında 

Kəlanura gəlib endik. Məhəmməd Sultan Mirzə, Adil Sultan və digər bəylər 

burada (258 a) gəlib bizə qoşuldular. 

Sabah qalxıb yolda gedərkən Qazi xanla digər qaçanların xəbərini gə-

tirdilər. Məhəmmədi, Əhmədi, Qutlu-Qədəm və Vəli Xəzinə[çi]nin koman-

danlığında olanları və bu səfər üçün Kabildə bəyliyə yüksəldilmiş olan bəy-

lərin böyük qisminı qaçanları təqib etmələri üçün ayırdık. Qərara görə bun-

lar düşmənə  yetişə bilsələr yetişəcək, yetişə bilməsələr kurqandakıların qa-

çıb getməmələri üçün Milvət kurqanın ətrafını mühsirəyə alacaqlar. Belə bir 

tədbir almaqdan əsas məqsəd Qazi xandı. 

Bu bəyləri irəli göndərdikdən sonra Kanvəhinin qarşısından Biyah ça-

yını keçib endik. Oradan qalxıb arada iki dəfə  istirahətdə sonra Milvət kur-

qanının  olduğu dərənin  ağzına  endik.  Öncədən  gəlmiş  olan bəylər və Hin-

distandakı bəylərə kurqanı yaxından mühasirəyə almaq əmri verildi. Dövlət 

xanın nəvəsi -böyük oğlu Əli xanın oğlu- olan İsmayıl xan burada yanımıza 


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



276 

gəldi. Bir çox vədlər və təhdidlərlə onu da kurqana geri göndərdik. 

Cümə günü ordunu irəli götürüb kurqana yarım küruh məsafədə endik. 

Şəxsən gedib kurqanı gördükdən sonra sağ və sol qollarla mərkəzin yerlərini 

müəyyənləşdirərək ordugaha qayıtdım. 

Dövlət xan adam göndərib (258 b) «Qazi xan qaçıb dağa getdi, mənim 

günahımı bağışlasa, qulluğa gəlib kurqanı təslim edərəm» deyə bildirdi. Xo-

ca Mir Miran oraya göndərildi, qorxusunu bərtərəf edib onu da özü ilə gətir-

di. Dövlət xanla birlikdə oğlu Əli xan da gəldi. Bizimlə vuruşmaq üçün beli-

nə bağladığı iki qılıncını boynuna asmağı əmr etdim, iş bu dərəcəyə gəldiyi 

halda hələ də bəhanə arayacaq qədər qaba və abdal bir adam olurmu? Bir az 

irəli  gətirdilər.  Qılıncları  boynundan  almalarını  əmr  etdim.  Qarşıma  görüş-

mək üçün gələndə yükünməkdə gecikmişdi. Ayağından çəkdirərək qarşımda 

yükündürülməsini əmr etdim. 

Qarşıma oturdub hind dilini bilən bir adama belə buyurdum: «Bu söz-

ləri  bir-bir  onun  zehninə  nəqş  edərək  söylə  və  de  ki:  mən  sənə  ata  dedim, 

könlün istəyəndən daha artıq təzim və ehtiram göstərdim. Özünü və oğlunu 

bəluclardan sədəqə dilənməkdən qurtardım. Arvad-uşağınızı İbrahimin kölə-

liyindən xilas etdim. Tatar xanın [Yusif-Heyl] üç kürur vilayətini sənə ehsan 

etdim.  Sənə  nə  pislik  etdim  ki,  döşünə  və  belinə  iki  qılınc  bağlayıb  qoşun 

çəkərək bizim vilayətlərin üstünə yürüyüb fitnə və fəsad çıxarırsan». 

Axmaq qoca ağzında bir-iki söz (259 a) gəvələdi, cavab verə bilmədi. 

Hərəmlərini və uruğunu özünə verib digər bütün əmlakının zəbt edilməsinə 

qərar verildi. Özünün də Xoca Mir Miranın yanında qalması əmr edildi. 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının iyirmi ikisində [=6 yanvar 1526] bun-

ların uşaqlarını və hərəmlərini sağ-salim olaraq çıxarmaq üçün şəxsən gəlib 

Milvət kurqanının qapısının qarşısındakı təpəyə endim. Əli xan çıxıb bir qə-

dər əşrəfi hədiyyə etdi. İkindəyə doğru bunların uşaqlarını və hərəmlərini çı-

xarmağa başladılar. 

Gərçi Qazi xanın kurqandan çıxıb getmiş olduğunu söyləyirdilər, lakin 

bəziləri onun da kurqanda olduğunu və orada gördüklərini söylədilər. Buna 

görə  bəzi  içkilər  və  çöhrələr  Qazi  xanın  hiylə  ilə  çıxmaması  üçün  şübhəli 

adamları  araşdırmaq  üzrə  qapıya  qoyuldu.  Bütün  məqsəd  bu  idi.  Bundan 

başqa  bəzi  cəvahir  və  qiymətli  daşları  gizlicə  çıxarmaq  istəsələr,  onları  da 

zəbt edəcəkdilər. 

Qapının önündəki təpəyə çadır qurduraraq gecəni orada keçirdim. Sa-

bah  Məhəmmədi,  Əhmədi,  Sultan  Cüneyd,  Əbdüləziz  [Miraxur],  Məhəm-

məd Əli Cəng-Cəng, Qutlu-Qədəm və bir neçə içki bəylərə içəri girib xəzi-

nələri və bütün əmlakı zəbt etmələrini əmr etdim. Xalq kurqan (259  b) qa-

pısında çox gurultu qoparırdı. Qorxutmaq üçün bir neçə ox atdım. Bir qəza 

oxu təsadüfən Hümayunun hekayəçisinə isabət edib onu dərhal öldürdü. 

Bu  təpədə  iki  gecə  qaldıqdan  sonra,  bazar  ertəsi  günü  kurqana  girib 



BABURNAMƏ 

 

277 



ətrafı  tədqiq  edərək  Qazi  xanın  kitabxanasına  gəldim.  Bir  neçə  nəfis  kitab 

çıxdı. Bir neçəsini Hümayuna verdim, bir neçəsini də Kamrana [Mirzə] gön-

dərdim. Mollayanə kitablar xeyli çox idi, lakin gözü cəzb edəcək nəfislikdə 

kitablar yox idi. 

Gecə  orada  qalıb  sabah  ordugaha  gəldim.  Qazi  xanın  kurqanda  oldu-

ğunu zənn edirdik, lakin o qeyrətsiz adam atasını, böyük və kiçık qardaşları-

ni, anasını və bacılarını Milvətdə qoyaraq bir dəstə adamla birlikdə dağ tə-

rəfinə qaçıbmış. 

Məbin an bihəmiyyətra ki hərgiz, 

Nəxahəd did ruyi nikbəxti, 

Tən asani guzinəd xiştənra 

Zənü fərzənd begüzarəd be səxti

1



 



Xoşbəxtliyin üzünü əsla görməyəcək  

O həmiyyətsizə baxma,  

Özü üçün asan olanı seçər, 

Arvad-uşağını sıxıntıya tərk edər. 

Çərşənbə günü o yurddan qalxıb Qazi xanın qaçdığı dağa doğru hərə-

kət  etdik. Milvətin ağzındakı  yurddan bir küruh  yol  gedərək bir dərəyə  en-

dik. Dilavər xan burada gəlib sədaqətini bildirdi. 

Dövlət xan, Əli xan və İsmayıl xan ilə bir neçə böyüyü daha yaxalayıb 

Bxirədəki Milvət kurqanına (260 a) götürərək mühafizə etməsi üçün Kəttə-

yə təhvil verdik. Çeşitli adamların mühafizəsinə verilmiş olan digərləri üçün 

də  Dilavər xanın  məsləhəti  ilə qurtuluş  fidyələri müəyyənləşdirildi. Bəzilə-

rini kəfalətlə sərbəst buraxıb bəzilərini də zəncirə vuraraq mühafizə etdilər. 

Kəttə əsirləri götürdü. Dövlət xan Sultanpura yaxınlaşdıqları zaman öldü. 

Milvət  kurqanı  Məhəmməd  Əli  Cəng-Cəngin  idarəsinə  verildi.  O  da 

öz  tərəfindən  böyük  qardaşı  Arğunu  bir  dəstə  igidlə  birlikdə  orada  qoydu. 

Həzarə və əfqanlardan iki yüzə qədər adam kurqana köməkçi təyin edildi. 

Xoca Kəlan Qəznə şərablarından bir neçə dəvə yüklətmişdi. Xoca Kə-

lanın yurdu kurqana və ordugaha baxan bir təpədə idi. Orada söhbət etdik, 

bəziləri şərab, bəziləri də araq içdi. Gözəl bir məclis oldu. 

Oradan qalxıb Milvətin keçidlərlə dolu kiçık dağlarından aşaraq Duna 

gəldik.  Hindistan  dilində  dərəyə  «dun»  deyirlər.  Hindistanda  bir  axarsu  bu 

Dundadır və Dunun ətrafında bir çox kənd yerləşir. Bura Cesvalin pərgənəsi 

imiş. Dilavər xan onların dayıları olur. Dun gözəl bir vadidir. İrmağın ətrafı 

çayırdır. Bəzi yerlərində düyü əkilmişdir. Ortasından üç-dörd dəyirman işlə- 

dəcək gücdə bir su axır. Vadinin genişliyi bir-iki küruh və bəzi yerlərində də 



Yüklə 4,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin