b) Sanki paylaşdırılmış kimi, təpənin alt tərəfində hər yanda bir sarı, bir ər-
ğuvani güllər sıra-sıra, müsəddəs bir şəkildə açılmışdı. İki tərəfdə gül o qə-
dər çox deyildi, amma göz ala bildiyi qədər belə gülzar idi. Perşavər civa-
rında bahar mövsümündə gözəl gülzar olur.
Səhər vaxtı o yurddan qalxdıq. Gələrkən çay sahilində nərildəyən bir
şir kənara doğru çıxdı. Atlar şirin səsini eşidib hürkdülər və özlərini qaya və
BABURNAMƏ
249
çuxurlara atdılar. Şir qayıdıb yenə cəngəlliyə girdi. Bir camış gətirib cəngəl-
liyə salaraq şiri qırağa çıxarmalarını əmr etdim. Təkrar kənara doğru çıxdı.
Hər yandan oxla vurdular; mən də bir ox atdım. Halvi Piyadə nizə ilə vur-
maq istərkən nizənin dəmirini dişləri ilə qırdı. Pars bir çox ox dəydiyi halda
kolluğun dibində büzülmüş dururdu. Baba Yasavul qılıncını çıxarıb yaxın-
laşdı, şir həmlə edərkən başına vurdu, sonra da Əli Sistani belinə vurdu. Şir
özünü çaya atdı. Suyun içində ikən öldürdülər. Sudan çıxarıb dərisini soy-
malarını əmr etdim.
Ertəsi gün hərəkət edib Biqrama gedərək Kürə-Kətrini gəzdik. Burası
zaviyə kimi, bir az dar, qaranlıq və kiçık bir binaydı. Qapısından girib iki-üç
pillə endikdən sonra sürünərək girmək lazımdır. Şamsız girmək mümkün
deyil. Qabaq tərəfində saç və saqqal qırxmışlar, hər yana tük yığılmışdı. Bu
(233 a) Kürə-Kətrinin ətrafında mədrəsə və karvansara hücrələri kimi çoxlu
hücrə vardı. Kabilə ilk gəldiyim il Kühet, Bennu və Dəştə axın edəndə Biq-
ramdakı böyük bir ağacı görməyə getmiş və Kürə-Kətrini görə bilmədiyimə
təəssüf etmişdim. O qədər da təəssüf ediləcək bir yer deyilmiş.
O gün Şeyxim Mir-Sikarın yetişdirdiyi yaxşı bir şahinim itdi. Durna
və kəkliyi çox yaxşı tuturdu. İki-üç dəfə tükünü tökmüşdü. Elə gözəl tuturdu
ki, mənim kimi həvəssiz birini də quşbaz eləmişdi.
Məlik Bu xan ilə Məlik Musa başda olmaqla diləzaq əfqanlarının bö-
yüklərindən altı adamın hərəsinə Hindistan ehsanı olaraq yüz misqal gümüş,
bir paltar, üç öküz və bir camış, digərlərinə də mövqelərinə görə ağ axça,
qumaş, öküz və camışlar ehsan edildi.
Əli-Məscidə enəndə diləzaq Yaqub-heyldən Məruf adında biri on qo-
yun, iki eşşək yükü düyü və səkkiz böyük baş pendir hədiyyə gətirdi.
Əli-Məsciddən sonra Yedə-Birə endik, oradan da günorta vaxtı Cuyi-
Şahiyə gəldik. O gün Dost bəyi qızdırma tutdu.
Cuyi-Şahidən səhər vaxtı qalxıb Baği-Vəfada yemək yedik və günorta
oradan hərəkət etdik. Gəndəməkin Siyah-Abından keçib axşamdan sonra bir
otluqda atları doyurduq və bir-iki geri sonra atlandıq. Surxabdan keçərək
(233 b) Kərkə enib uyuduq.
Dan ağarmadan öncə Kərkdən hərəkət edib Qaratu yolunun ayrıldığı
yerə gələndə beş-altı adamla birlikdə Qaratuda salınan bağı seyr etməyə
getdim. Xəlifə, Şah Həsən bəy və digər adamları Quru sayda məni gözləmək
üzərə doğru yoldan göndərdim. Qaratuya gələndə Şah bəy Arğunun Qızıl
adlı xəbərcisi Şah bəyin Kahanı alıb yağmalayaraq geri döndüyü xəbərini
gətirdi.
Heç kimsənin irəliyə xəbər götürməməsi əmri verilmişdi. Günortaya
doğru Kabilə vardıq. Qutlu Qədəm körpüsünə varıncaya qədər heç kim xə-
bərdar olmadı. Ondan sonra [Baburun oğulları] Hümayun ilə Kamran xəbər
tutmuşlar, lakin ata minmələrinə yetəcək qədər vaxt qalmamış, çöhrələri tə-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
250
rəfindən əldə daşınaraq şəhər qapısıyla ərk qapısının arasına gəlib mülazi-
mət etdilər.
İkindi vaxtı Qasım bəy şəhərin qazısı və Kabildə qalmış olan dost və
ərbablar gələrək ziyarət etdilər.
Cümə günü, rəbiüləvvəl ayının ilk günündə [=2 aprel] ikindi vaxtı içki
məclisi quruldu. Şah Həsənə öz paltarlarımdan bir dəst ehsan etdim. Şənbə
günü səhər vaxtı gəmiyə minib səbuhi
1
keçirdik. Nur bəy bu məclisdə ud
çaldı, o günlərdə hələ tövbəli deyildi. Günorta gəmidən çıxıb Külkinə ilə
dağ arasındakı bağı seyr edib ikindi vaxtı Baği-Bənövşəyə gəlib içdik. Ax-
şamüstü olanda Külkinə tərəfindən divardan çıxıb ərkə gəldim.
DOST NASĠR BƏYĠN ÖLÜMÜ
Çərşənbə axşamı günü, ayın beşində [=6 aprel], yolda (234 a) şiddətli
bir qızdırmaya tutulmuş olan Dost [Nasır] bəy Allahın rəhmətinə qovuşdu .
Buna çox mütəəssir oldum. Dost bəyin nəşini Qəznəyə götürüb Sultan-röv-
zəsinin qapısı önünə gömdülər.
Dost bəy çox yaxşı bir igid idi. Bəylikdə hələ yüksəlirdi. Bəyliyindən
öncə içkilik zamanı bir neçə dəfə böyük şücaət göstərmişdi. Bunlardan biri
budur: bir dəfə Əndicandan bir ağaclıq məsafədə yerləşən Ribati-Zövrəqə
Sultan Əhməd Tənbəl bir gecə basqın edəndə mən on-on beş nəfərlə ona
qarşı yürüyüb axınçılarını geri oturdaraq mərkəzə çatanda Tənbəl orada yü-
zə yaxın adamı ilə dururdu. O zaman mənim yanımda üç adam qalmışdı.
Onlardan biri Dost Nasir, biri Mirzəqulu Göyəldaş, biri də Kərimdad idi.
Mən yalnız yayımı almışdım. Tənbəl də bir adamıyla birlikdə səfdən bir az
irəlidə dururdu. Tənbəl ilə qarşı-qarşıya gəldim. Dəbilqəsinə bir ox vurdum,
bir ox da atdım. Bu ox onun qalxanıyla oxdanını dəlib bir-birinə tikdi. Bu-
duma bir ox isabət etdirdilər. Tənbəl də qılıncıyla başıma vurdu. Başımda
dəbilqə vardı və qəribədir ki, tək bir teli belə qırılmadı, lakin başımda dərin
bir yara açıldı. Heç kimdən yardım gəlmədi və yanımda da heç kim qalmadı.
Məcbur olaraq atın başını çevirdim. Məndən bir az arxada Dost bəy vardı və
məndən sonra o vuruşdu.
Bir də Axsidən (234 b) çıxdığımız vaxt Baqi Hız ilə qılıncla vuruşdu.
Ona hız [ibnə, oğlan] deyirlər, lakin qılıncına çox hakimdi. Axsidən çıxar-
kən yanımda səkkiz adamla tək başıma qaldığım zaman da Dost bəy mə-
nimlə birlikdəydi və atı vurulan üçüncü adam o idi.
Bəy olduqdan sonra Süyünçük xan sultanlarla birlikdə gəlib Daşkənd-
də Əhməd Qasımı [Kuhbər] mühasirə edəndə onları məğlub edib içəriyə gir-
di. Mühasirə zamanı da yaxşı çarpışdı. Əhməd Qasım bunlara xəbər vermə-
dən şəhəri buraxıb çıxanda xanları və sultanları məğlub edib Daşkənddən
1
Səbuhi: sərxoşluğun axşamdan qalma halını ötürmək üçün səhər vaxtı içki içmək.
BABURNAMƏ
251
çıxmağı bacardı.
Sonra Şirim Tağayi, Məzid Tağayi və onların yanındakılar düşmən ol-
duqları zaman Qəznədən iki-üç yüz adamla sürətlə gələrkən bu moğollar üç-
dörd yüz yaxşı igidi ona qarşı göndərdilər. Şirukan civarında önünə çıxan-
ları möhkəm məğlub edib bir çox adamını atdan salaraq bir çoxunun da ba-
şını kəsib gətirdi.
Bəcur kurqanında da Dost bəyin adamları hər kəsdən daha öncə yeti-
şərək divara çıxdılar. Piralədə də Dost bəy irəlilədi, Hatiyi məğlub edib qa-
çırtdı və Piralə zəbt edildi.
Dost bəyin ölümündən sonra onun vilayətini kiçık qardaşı Mirim Na-
sirə əta etdim.
Cümə günü rəbilülaxır ayının səkkizində [=9 aprel] kurqandan çarba-
ğa çıxdım. Çərşənbə axşamı günü, ayın on ikisində [=13 aprel] Sultan Hü-
seyn Mirzənin böyük qızı, Məhəmməd Sultan Mirzənin anası Sultanım bə-
yim Kabilə gəldi. O, iğtişaş zamanı Xarəzmə getmişdi. Yolbars (235 a) Sul-
tanın kiçık qardaşı İsənqulu Sultan bu bəyimin qızını almışdı. İqamət olaraq
ona Baği-Xəlvət təyin edildi. Bağa yerləşdikdən sonra gedib onu gördüm.
Böyük bacı olduğu üçün yükündüm. O da yükündü. Yeriyib orta bir yerdə
görüşdük. Bundan sonra daima bu üsula riayət etdik.
Bazar günü, ayın on yedisində [=18 aprel] uzun bir müddətdən bəri
həbsdə olan nankor Baba Şeyxin günahını bağışlayaraq həbsdən çıxardım və
ona xələt ehsan etdim.
Çərşənbə axşamı günü, ayın on doqquzunda [=20 aprel] günortaya
doğru Xoca-Seyaran tərəfinə hərəkət etdilm. O gün oruc tutmuşdum. Yunus
Əli və digərləri buna təəccüb edərək «Çərşənbə axşamı günü gəzməyə çıx-
maq və oruclu olmaq çox qəribədir» dedilər. Bihzadiyə gəlib qazısı evinə
endik. Gecə bir məclis düzəldi. Qazı «Mənim evində belə şeylər olmamışdır,
lakin padşah hakimdir» deyə bıldirdi. Məclis ərbabı hazırlanmış olduğu hal-
da, qazının xatiri üçün süfrəyə içki qoyulmadı.
Çərşənbə günü Xoca-Seyarana getdim.
Cümə axşamı günü, ayın iyirmi birində [=22 aprel] bağ saldırmış ol-
duğum dağın çıxıntısına böyük bir yuvarlaq taxt tikdirdim.
Cümə günü körpüdən sala mindik. Ovçuların evlərinin qarşısına gə-
ləndə ovçular tutduqları ding deyilən quşu gətirdilər. Bundan öncə ding gör-
məmişdim. (235 b) Görünüşü qəribə bir quşdur. Hindistan heyvanlarından
bəhs edəndə onun haqqında məlumat veriləcək.
Şənbə günü, ayın iyirmi üçündə [=24 aprel] bu yuvarlaq taxtın üstünə
çinar budağı və söyüd əkildi. Günorta içki söhbəti quruldu. Səhər vaxtı bu
yeni taxtın üstündə səbuhi keçirdik. Günortadan sonra atlara minib Kabilə
hərəkət etdik. Xoca-Həsənə gələndə bir müddət sərxoş yatıb uyuduq. Xoca-
Həsəndən hərəkət edib gecə yarısı çarbağa gəldik.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
252
Xoca-Həsəndə ikən Abdullah [Kitabdar] sərxoş bir şəkildə özünü pal-
tarlı suya atmışdı. Bir az gec hərəkət etdiyi üçün soyuqdan üşüyərək bizimlə
gələməyib gecəni Qutlu Xocanın [Göyəldaş] malikanəsində keçirib sabah,
keçən günün ifrat sərxoşluğundan dərs alaraq tövbə edib gəldi. «İndilik bu
tövbəyə əməl edib-etməməyi özün bilərsən, barı mənim məclisimdən başqa
bir yerdə içməməyə tövbə et» dedim. Qəbul etdi və bir neçə ay buna əməl
elədi, amma sonra dözə bilmədi.
Bazar ertəsi, ayın iyirmi beşində Bxirədə və ətraf vilayətlərdə asayiş
yaratması ümidiylə orada qoyduğumuz Hindu bəy yanıma gəldi. Biz oradan
qayıdan kimi bir çox əfqan və hindistanlı toplaşıb sülh və barışıq haqqında
sözləri heçə sayaraq, bizə və sözlərimizə aldırmadan Bxirəyə Hindu bəyin
üstünə yürümüşlər. Yerli əhali də əfqanlarm tərəfinə keçmiş, Hindu bəy də
Bxirədə qalma bilməyərək Hoşaba gedib Dinqut vilayətindən Nilaba, oradan
da (236 a) Kabilə gəldi. Siktunun oğlu Divə Hindunu və digər bir hindusu
da Bxirədən zəncirə vuraraq gətirtmişdi. Onlar bəzi şeylər verib azad oldular.
Bu hinduslara at və paltar əta olunaraq getmələrinə izin verildi.
Cümə günü, ayın iyirmi doqquzunda [=30 aprel] məni qızdırma tutdu.
Qan aldırdım. Gün aşırı, bəzən iki, bəzən də üç gündə bir hərarət gəlirdi.
Hər hərarət gələndə tərləyirdim. On-on iki gün sonra Molla Haceki nərgizlə
qarışdırılmış şərab verdi. Bir-iki dəfə içdim, bir xeyri dəymədi.
Bazar günü, cəmadiyüləvvəl ayının on beşində [=15 may] Xoca Mə-
həmməd Əli [Tağayi] Hastdan gəldi. Bir yəhərli at hədiyyə edib cizyə
olaraq ağ axça da gətirdi. Məhəmməd Şərif Münəccim və Hast mirzələri də
Xoca Məhəmməd Əli ilə birlikdə gəlib mülazimət etdilər.
Bazar ertəsi günü Molla Kəbir Kaşğardan gəldi. Məlik Şah Mansur
Yusif-zeyi Yusif-zeyinin böyüklərindən altı-yeddi adamla birlikdə Sevad-
dan gəlib mülazimət etdi.
Bazar ertəsi günü, cəmadiyülaxırın ilk günündə [=31 may] Şah Man-
surun başçılığı altında gələn Yusif-zeyi əfqanlarının böyüklərinə xələtlər
geydirildi. Şah Mansura zireh və düyməsi ilə bir ipək paltar, birinə yeləkli
ipək paltar, digər altı adama isə ipək paltar geydirib getmələri üçün izin ver-
dik. Əbuhədən yuxarı Sevad vilayətinə müdaxilə etməmələri, bütün rəiyyət-
ləri (236 b) aralarından çıxarmaları, Bəcur və Sevadda əkinçi əfqanlarm di-
vana altı min eşşək yükü azuqə vermələri qərarlaşdırıldı.
Çərşənbə günü, ayın üçündə [=2 iyun] müshil içdim. Sonra təkrar iki
gün müshil içdim.
Şənbə günü, ayın altısında qəbz dərmanı içdim.
Bazar ertəsi günü, ayın səkkizində [=7 iyun] Xəlifənin böyük qızına
Qasım bəyin kiçık oğlu Həmzənin toy hədiyyəsi gəldi; min şahruhiydi. Bir
də yəhərli at hədiyyə etdi.
Çərşənbə axşamı günü Şah Həsən Bəy şərab söhbətinə izin istəyib
BABURNAMƏ
253
başda Xoca Məhəmməd Əli [Tağayi] olmaq üzərə bəzi bəyləri və içkiləri öz
evinə apardı. Yunus Əli və Gədai Tağayi mənim yanımda qaldılar. Mən hə-
lə şəraba pəhrizli idim. Mənim ağlım basımda ikən başqalarının içdiyini və
mən ayıq olduğum halda bir qisminin sərxoş olduğunu heç görməmişdim.
«Gəlin, mənim yanımda üçün, bir az baxım. Ağlı başında olanlarla sərxoşla-
rın bir-birilə necə rəftar etdiklərini görüm» dedim. Çarbağın qapısında tik-
dirdiyim rəsm salonunun cənub-şərqində bir az kiçık və bəmbəyaz bir çadır
qurulmuşdu, bəzən orada otururdum. Məclis orada quruldu. Sonra Masqara
Qiyas da gəldi. Bir neçə dəfə zarafatla məclisdən çıxarılmasını əmr etdim.
Axırda səs-küy salıb masqaralıqla məclisə daxil oldu. Turdu Məhəmməd
Qıpçaq ilə Molla Kitabdarı da məclisə çağırdıq. Şah Həsənlə (237 a) onun
evindəki məclisdə olanlara bədahətən söylənən bu rübaini yazıb göndərdim:
Əhbab ki, bəzmində gülüstan xasdır,
Bilməm, varmı bəzmində bizə dəstur,
Gər sərdə hüzur birlə cəmiyyət var,
Yüz şükür, bu cəm bihüzur ərməsdir.
Bu rübaini İbrahim Çöhrə vasitəsilə göndərdim. Günortadan sonra bu
məclisdəkilər sərxoş olub dağıldılar.
Bu xəstəlik zamanı məni təxti-rəvanla əldə daşıyaraq aparırdılar. Bir
neçə gün öncə qarışıq şərab içmişdim, amma bir faydası olmadığı üçün artıq
içmırdım. Xəstəliyin axırına doğru talvarlı bağın cənub-qərb yönündə alma
ağacı dibində bir məclis düzəldib qarışıq şərab içdim.
Cümə günü, ayın on ikisində [=11 iyun] Bəcurda köməkçi olaraq qoy-
duğum Əhməd bəy [Yusif Oğlaqçı] ilə Sultan Məhəmməd Dulday gəldi.
Çərşənbə günü, ayın on yeddisində [=16 iyun] Heydər Tağının bağın-
da Tanrıverdi bəzi bəylərə və igidlərə ziyafət verirdi. Mən də o məclisə ge-
dib içdim. Yatsı vaxtında oradan qalxıb gəldik və böyük ağ çadırda da içdik.
Cümə axşamı günü, ayın iyirmi beşində [=24 iyun] Molla Mahmudun
yanında fıqh dərsi oxunmasına qərar verildi.
Çərşənbə axşamı günü, ayın sonuncu günündə Əbu Müslim Göyəldaş,
Şah Şüca Arğunun hüzurundan elçi olaraq gəldi və hədiyyə olaraq cins bir
at gətirdi. O gün Yusif Əli Riqabdar Çinar-Bağdakı hovuzda üzərək qulac
atıb yüz dəfə dövrə vurdu. Bir dəst paltar, yəhərli bir at və ağ axça ehsan et-
dim.
Çərşənbə günü, rəcəb ayının səkkizində [=6 iyul] Şah Həsənin evinə
(237 b) gedib içdim. Bəylərin və içkilərin çoxusu orada idi.
Şənbə günü ayın on birində [=9 iyul] məclis vardı, ikindi ilə axşam
arasında böyük göyərçinxananın damının üstünə çıxaraq içdik. Bir az gec
vaxtda bir neçə atlı Dih-əfqan yolundan şəhərə doğru keçirdi. Araşdırıldı.
Dərviş Məhəmməd Sarban imiş, Mirzə xanın [Sultan Veys] hüzurundan elçi
olaraq gəlirmiş. Dam üzərindən çağırdıq və «Mərasimlə elçilik eləməyi bu-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
254
rax və dərhal gəl» dedik. Dərviş Məhəmməd gəlib söhbətdə oturdu. O za-
man tövbəli olduğu üçün içmirdi. Sabaha qədər orada içdik. Ertəsi gün mən
divanda oturanda isə mərasimlə və üsula uyğun olaraq gəlib Mirzə xanın
göndərdiyi hədiyyələri təqdim etdi.
Keçən il min cür çətinlik və dərd-bəla ilə o tərəfdəki bütün aymaqları
Kabilə köçürmüşdük. Kabil dar bir yerdir. Aymaqların və türklərin heyvan-
larına asanlıqla qışlaq və yaylaq tapılmır. Köçəri xalqı öz xoşuna qoysan
heç bir zaman Kabili istəməz. Onlar Qasım bəyə müraciət edərək o tərəfə
keçmək üçün onu minnətçi saldılar. Qasım bəy çox israr etdi və axırda ay-
maqlara Qunduz və Bağlan tərəfinə keçmək üçün izin aldı.
Hafiz Mir Katibin böyük qardaşı Səmərqənddən gəlmişdi. Səmərqən-
də getməsinə izin verib Polad Sultana divanımı göndərdim. Divanın arxası-
na yalnız bu qiəni yazdım: (238 a)
Ol sərvin hərəminə gər yetsən, ey səba,
Vergil bu hicr xəstəsindən yad könlünə.
Rəhm eyləyib yad qılmadı Baburu, var ümid,
Sala xuda rəhmi polad könlünə.
Cümə günü, ayın on yeddisində [=15 iyul] Şah Məzid Göyəldaş Mə-
həmməd Zaman Mirzənin adından cizyə və hədiyyə olaraq bir at gətirib sə-
daqətini bildirdi. O gün Şah bəyin elçisi Əbu Müslim Göyəldaşa xələt gey-
dirlib ehsanlarda bulunularaq getməsinə izin verdim. Xoca Məhəmməd Əli
[Tağayi] ilə Tanrıverdiyə də vilayətləri olan Hast ilə Əndəraba getmələrinə
o gün izin verildi.
Cümə axşamı, ayın iyirmi üçündə [=21 iyul] Keçə-Qut və Qarluq ci-
varında qoyaraq o vilayətlərin məsuliyyətini tapşırdığımız Məhəmməd Əli
Cəng-Cəng Mirzə Məlvi Qarluqun oğlu Şah Həsən və Hatinin bir adamıyla
birlikdə gəldi. O gün köçünü gətirmək üçün Səmərqəndə gedən Molla
Əlixan da gəlib bizə qoşuldu.
ƏBDÜRRƏHMAN ƏFQANLARININ ÜSTÜNƏ AXIN
Əbdürrəhman əfqanları Gərdiz sərhəddində yaşayırdılar. Vergi ver-
məkdən və özlərini yaxşı aparmaqdan uzaqdılar. Gedən və gələn karvanlar
da onlardan zərər görürdü. Çərşənbə günü, rəcəb ayının iyirmi doqquzunda
[=27 iyul] bu əfqanlara axın etmək için hərəkətə keçdik. Təngi-Vağcan ci-
varında enib yemək yedik və günortadan bir az sonra oradan hərəkət etdik.
Gecə vaxtı yolu itirərək Pəncab-Şahnənin cənub-şərqindəki təpə və
ovalarda xeyli avara (238 b) olduq. Bir müddət sonra təkrar yolu taparaq
Çeşmeyi-Pərə keçidindən aşıb Gərdiz tərəfinə baxan dərədən çıxdıq və sa-
bah vaxtında düzlüyə çatıb axınçılar göndərdik.
Əsgərin bir qismi Gərdizin cənub-şərqində yerləşən Kirmas dağı tərə-
BABURNAMƏ
255
finə axın etdi. Axınçıların arxasına Xosrov [Göyəldaş], Mirzəqulu [Göyəl-
daş] və Seyid Əli komandanlığında olan mərkəzin sağ qolu göndərildi. Əs-
gərin böyük hissəsi isə Gərdizin şərq tərəfinə, dərənin yuxarısına doğru axın
etdi. Bu axınçıların arxasından da Seyid Qasım eşik-ağa, Mirşah Koçin, Qi-
yam bəy Orduşah, Hindu bəy, Qutlu Qədəm və Hüseyn komandanlığındakı
əsgərlər göndərildi.
Əsgərin böyük hissəsi dərənin yuxarısına doğru axın etdiyi üçün geri
qalanları göndərdikdən sonra mən də onların arxasından getdim. Bu dərənin
yuxarı tərəfindəki əhali uzaqda iymiş. Oraya gedən əsgərlərin atı qüvvədən
düşdü. Əsgərin əlinə ciddi bir şey keçmədi. Qırx-əlliyə qədər əfqan piyada-
sı düzənlikdə göründü. Bu əsgərin arxasından gedənlər onlara doğru hücum
edərək mənə adam göndərib xəbər verdilər. Mən də daha sürətlə çapdım.
Mən gələnə qədər Hüseyn Həsən heç bir şeyi hesablamadan tək başına
əfqanların içinə girib qılıncını çəkəndə atını oxla vurmuşlar, qalxan kimi də
ayağını kəsərək yıxmışlar. Hər tərəfdən bıçaqlayaraq parça-parça etmişlər.
Bu arada da bizim igidlər sadəcə qarşıdan baxıb köməyə gedə bilməmişlər.
Bu xəbər gəlincə Gədai Tağayi, Payəndə Məhəmməd (239a) Qaplan, Əbül-
həsən Qurçu və Mömin Atəkə komandanlığında olan igidləri dördnala irəli
göndərib özüm də sürətlə irəlilədim.
Hamısından əvvəl Mömin Atəkə bir əfqanı nizə ilə yıxıb başını kəsib
gətirdi. Əbülhəsən Qurçu da zirehsız olduğu halda yaxşı hərəkət edib əfqan-
ların önünü kəsərək atını sürdü və bir əfqanı vurub başını kəsib gətirdi. Özü
üç yerindən, atı da bir yerindən yaralanmışdı. Payəndə Məhəmməd Qaplan
da yaxşı hərəkət edib bir əfqanı qılıncla vuraraq başını kəsib gətirdi. Gərçi
Əbülhəsən ilə Payəndə Məhəmməd Qaplanın igidlikləri bundan öncə də mə-
lum idi, bu dəfə isə hünərlərini daha artıq göstərdilər. Bu qırx-əlli əfqanın
hamısı ox və qılıncla parçalandı. Bunlar kəsildikdən sonra bir otluğa enib bu
əfqanların başından bir minarə qurulmasını əmr etdim.
Yolda gələrkən Hüseyn ilə birlikdə olan bəylər gəldilər. Sərt və qəzəb-
lə danışaraq belə dedim: «Bu qədər adam qarşıdan baxa-baxa dümdüz bir
yerdə belə bir igidi bir neçə piyada əfqana necə qapdırırsınız. Sizin hamını-
zın rütbələrini və imtiyazlarını, əlinizdəki pərgənə və vilayətləri alıb saqqal-
larınızı qırxaraq sizi şəhərlərdə gəzdirmək lazımdır, ta ki hamı belə bir igidi
düşmənin əlində qoyan və dümdüz bir yerdə əlləri qoynunda (239b) durub
baxanların cəzasının nə olduğunu bilsin».
Kirmaş tərəfinə gedən əsgər qoyun və qənimət alıb gəldi. Baba Qaşqa
Moğol da Kirmaş tərəfinə gedən əsgərlərlə birlikdə getmişdi. Bir əfqan onu
qılıncla vurmaq istəyəndə Baba Qaşqa daha cəld tərpənərək oxunu çəkmiş
və bu əfqanı vurub yıxmışdı.
Sabah tezdən qalxıb Kabilə doğru atlandıq. Məhəmməd Bəxşi, Əbdül-
əziz Miraxur və Mir Xurd Bəkavula Çeşmeyi-Pərədə qalıb xalqdan qırqovul
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
256
yığmaları əmr edildi. Mən də bir neçə adamla birlikdə hələ görməmiş oldu-
ğum Meydani-Rüstəm yoluyla getdim.
Meydani-Rüstəm dağların arasında yerləşir və dağın təpəsinə yaxın bir
yerdədir. O qədər səfalı bir yer deyildir. İki dağın arasında bir az geniş dərə-
si, cənub tərəfində təpənin ətəyində bir az kiçık bir çeşməsi və böyük-böyük
qovaq ağacları vardır. Bu Meydani-Rüstəmin Gərdiz tərəfinə çıxan yolunda
da çeşmələr və ağaclardan xeyli var, lakin ağacları bir az daha kiçıkdir. Düz-
dür, dərəsi bir az dardır, lakin bu ağacların dibi yamyaşıl gözəl çayırlardır
və olduqca səfalı bir dərədir.
Meydani-Rüstəmin cənub tərəfindəki dağa çıxdıq, oradan Kirmaş və
Bəngəş dağları ayaq altındakı kimi görünürdu. Kirmaş dağlarının o yanında
mövsüm yağışı buludları tək-tük görünürdu. (240 a) Mövsüm yağışı olma-
yan bu vilayətlərdə isə bulud heç görünmürdu.
Günorta vaxtında Huniyə gəlib endik. Ertəsi gün Məhəmməd ağa kən-
dinin civarına enib məcun yedik və suya balıq otu atıb bir az balıq tutduq.
Bazar günü, şaban ayının üçündə [=31 iyul] Kabilə gəldik.
Çərşənbə axşamı günü, ayın beşində [=2 avqust] Dərviş Məhəmməd
Fəzli ilə Xosrovun [Göyəldaş] nökərini çağıraraq Hüseyn yaxalandığı za-
mankı alçaqlıqlarının səbəbini soruşub rütbə və imtiyazlarını əllərindən al-
dıq. Günorta üstü çinar dibində içki məclisi quruldu. Baba Qaşqa Moğola
xələt ehsan edildi.
Cümə günü, ayın səkkizində [=5 avqust] Mirzə xanın [Sultan Veys]
yanına getmiş olan Kibək gəldi.
Cümə axşamı günü, ikindi vaxtı Xoca-Seyaran, Baran və Damən-Kuh
tərəflərini seyr etmək üçün getdim. Yatsı vaxtında Mama-xatuna endim.
Ertəsi gün İstalifə gəlib endik. O gün məcun yedik.
Şənbə günü İstafildə içki məclisi quruldu.
Sabah İstafildən hərəkət edib Sincid-dərə arasından keçib Xoca-Seya-
ranın yaxınına gələndə yoğunluğu bilək qədər və uzunluğu bir qulac olan
böyük bir ilan öldürüldü. Bu ilanın içindən ondan bir az incə başqa bir ilan
çıxdı. Hər halda qısa bir zaman öncə udmuş olmalı, bütün orqanları tamam-
dı. İncə ilan o böyük ilandan bir az qısa idi (240 b). Bu incə ilanın içindən
də böyük bir siçan çıxdı; o da tamdı və hələ heç bir yerinə zərər gəlməmişdi.
Xoca-Seyarana gəlib içki məclisi qurduq. O gün Kiçkinə Tünqatar va-
sitəsilə digər tərəfdəki bəylərə əsgərin toplanacağı yer müəyyənləşdirilərək
ordunun hərəkətə keçəcəyi bildirildi və təyin olunan yerə vaxtında gəlib
çatmaları əmr edilərək fərmanlar göndərildi.
Sabah hərəkətə keçib məcun yedik və Pərvan çayının qovuşduğu yerə
gedib o civardakı əhalinin üsulu ilə Pərvan çayına balıq otu ataraq bir çox
balıq tutduq. Mir-Şah bəy bizi yedirib içirdi.
Buradan atlanaraq Gülbahara getdik. Axşamdan sonra içki məclisi qu-
BABURNAMƏ
257
ruldu. Bu söhbətlərdə Dərviş Məhəmməd Sarban da vardı. Gərçi igid və si-
pahiydi, lakin içki içmirdi, tövbəliydi. Qutlu Xoca Göyəldaş uzun zamandan
bəri sipahiliyi tərk edib dərviş olmuşdu. Yaşı da xeyli çoxalmış, saqqalı ağ-
appaq olmuşdu. Lakin bu hərif bu söhbətlərdə daima içirdi. Dərviş Məhəm-
mədə belə dedim: «Qutlu Xocanın saqqalından utan, özü dərviş, ixtiyar və
ağ saqqallı olduğu halda daim içki içir. Sənsə sipahi, igid və simsiyah saq-
qallı olduğun halda heç bir zaman içmirsən. Bunun səbəbi nədir?» İçməyən
adama içki təklif etmək mənim adətim və üsulum deyildi. Beləcə bir zarafat
etdik və ona içki təklif etmədik. Sabah səbuhi məclisi keçirdik.
Çərşənbə (24l a) günü Gülbahardan hərəkət etdik. Əbun kəndinə enib
yemək yedikdən sonra təkrar atlanaraq Bağati-xuma gedib düşərgə qurduq.
Günortadan sonra içki söhbəti təşkil etdik.
Ertəsi gün oradan hərəkət edərək Xoca Hand Səidin məzarını ziyarət
edib dönərək Çinə kurqanı yanından sala mindik. Pənchir çayının qarışdığı
yerdə sal dağın çıxıntısına çarpdı və az qalsın batırdı. Ruhdəm, Tanrqulu və
Mir Məhəmməd Caləban salın qayaya çarpması nəticəsində suya düşdülər.
Ruhdəm ilə Tanrıqulunu zorla çəkib təkrar sala çıxardılar. Çini qədəhim, bir
qaşıq və çalğı da suya düşdü. Oradan keçib Səngi-Bəndə doğrusuna gələndə
sal suyun ortasındakı bir budağa, ya da bənd üçün çaxılmış bir qazığa çarpdı.
Şah Şüca bəyin oğlu Şah Həsən [Arğun] arxası üstə düşdü və Mirzəqulu
Göyəldaşı da özü ilə birlikdə götürdü. Dərviş Məhəmməd Sarban da suya
düşdü. Mirzəqulu yaxşı hərəkət etdi, yıxılanda əlində qovun kəsməkdə oldu-
ğu bıçağı sala döşənmiş həsirə sapladı, amma yenə də suya yıxıldı. Mirzə-
qulu sala gəlmədən paltarlı şəkildə üzüb çıxdı. Saldan çıxıb o axşam salçı-
ların evində qonaq olduq. Dərviş Məhəmməd mənə suya düşən yeddi rəngli
qədəhin eynisi olan başqa bir qədəh hədiyyə etdi.
Cümə günü çayın sahilindən hərəkət etdik. İnçkədən aşağıda olan Ku-
hi-Beçənin təpəsinə enib öz əlimizlə (241 b) xeyli misvaq yığdıq. Oradan
keçib xoca-xızırlılarla yemək yeyib təkrar atlandıq. Günorta vaxtı Qutlu Xo-
canın ərazisindən Ləmqan kəndinə endik. Qutlu Xoca hazır nə vardısa gətir-
di, yedik. Oradan qalxıb Kabilə gəldik.
Bazar ertəsi günü, ayın iyirmi beşində [=22 avqust] Dərviş Məhəm-
məd Sarbana xassə xələt və yəhərli bir at əta etdim, o da nökərliyə birlikdə
yükündü.
Dörd-beş aydır saçımı kəsmirdim. Çərşənbə günü, ayın iyirmi yedisin-
də saçımı kəsdirdim. O gün içki söhbəti yapıldı.
Cümə günü, ayın iyirmi doqquzunda [=26 avqust] Mir Xurd Bəkavul,
Hindalın atəkəliyinə yükündürüldü və min şahruxi hədiyyə verdi.
Çərşənbə günü, ayın beşində [=31 avqust] Tülək Göyəldaşın Barlas
Ciki adlı bir nökəri onun məktubunu gətirdi. Özbək axınçısı o civara gəlmiş
və Tülək də qarşılarına çıxıb vuruşaraq onları məğlub etmişdi. O qasid əsir
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
258
bir özbəklə birlikdə digər bir özbəyin də başını gətirdi.
Şənbə axşamı, ayın səkkizində [=3 sentyabr] Qasım bəyin evinə gedib
iftar etdik, yəhərli bir at hədiyyə etdi. Bazar axşamı da Xəlifənin evində iftar
edildi; o da yəhərli bir at bağışladı.
Ertəsi gün hərbi işlər üçün çağrılmış olan Xoca Məhəmməd Əli ilə
Can Nasir vilayətlərindən gəldilər.
Çərşənbə günü, ayın on ikisində [=7 sentyabr] (242 a) daha öncə bəhs
etdiyim kimi, mən Hastdan Kabilə gedən il Kaşğara getmiş olan [Baburun
oğlu] Kamranın dayısı Sultan Əli [Mirzə Tağayi] gəldi.
Dostları ilə paylaş: |