ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur


HÜMAYUNUN ÜSYANI YATIRMASI



Yüklə 4,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/48
tarix31.01.2017
ölçüsü4,27 Mb.
#7190
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   48

 

HÜMAYUNUN ÜSYANI YATIRMASI 

 

Hümayun  hərəkətə  keçəndə  Nasir  xan  Nuhani  ilə  Məruf  Fərmüli  ko-



mandanlığındakı asi əmirlər toplu bir halda Cacmavuda idilər. Hümayun on- 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



316 

on beş küruh məsafəyə gələndə Mömin Atəkəni xəbər bilmək üzrə göndərir. 

Amma o daha çox mala axın etmək istəyir və işə yarayan bir xəbər də gətirə 

bilmir. Mömin Atəkənin gəldiyini xəbər alan asilər qaçıb gedirlər. 

Mömin Atəkədən sonra xəbər bilmək üçün Qəsəmtay, Baba Çöhrə və 

Böçkəni göndərir. Bunlar da düşmənin nizamsız halda qaçdığı xəbərini  gə-

tirirlər.  Hümayun  hərəkətə  keçib  Cacmavunu  aldıqdan  sonra  oradan  keçib 

Dilmavu (301 b) civarına gəlir və  Fəth xan Sərvani gəlib onu görür. Hüma-

yun da Fəth xan Sərvanini Mehdi Xoca və Məhəmməd Sultan Mirzə ilə bir-

likdə bizim yanımıza göndərdi. 



 

XORASANDA ÖZBƏKLƏRĠN MƏRVƏ SALDIRMASI 

 

Bu il Übeyd xan Buxaradan qoşun çəkib Mərv üzərinə  gəldi. Mərvin 



ərkində  on-on  beş  adamlıq  rəiyyət  varmış,  onları  öldürüb  Mərvin  bəndini 

qırx-əlli gündə bağladıqdan sonra Səraxs üzərinə yürüdü. Səraxsda da otuz- 

qırx qızılbaş varmış. Bunlar qapını bağlayıb kurqanı təslim etmirlər. Amma 

kurqanın içindəki xalq üsyan edib qapını açır və özbəklər də girib bu qızıl-

başları doğrayır. 

Səraxsı aldıqdan sonra Tus və Məşhədə doğru hücuma keçirlər. Məş-

həd  əhalisi  çarəsiz  qalıb  şəhəri  təslim  edir.  Tusu  səkkiz  aylıq  mühasirədən 

sonra  sülh  yoluyla  alır.  Lakin  sözündə  durmayaraq  bütün  kişiləri  öldürür, 

qadınlarını isə əsir edir. 

Bu il Sultan Müzəffər Quceratinin Bahadır xan adlı oğlu -indi atasının 

yerinə  Quceratda  padşah  olmuşdur-  atasından  şikayətçi  olaraq  Sultan  İbra-

himin hüzuruna getmiş, lakin umduğu etibarı görməmişdi. Panipat civarında 

olduğumuz günlərdə mənə ərzi-halı gəldi. Mən də inayət və şəfqət fərmanla-

rı  göndərib  çağırdım.  Gəlmək  niyyətində  idi,  lakin  sonra  fikrini  dəyişdirib 

İbrahimin ordusundan ayrılaraq Qucerat tərəfinə hərəkət etdi. 

Bu  zaman  atası  Sultan  Müzəffər  vəfat  etdi  və  böyük  qardaşı  (302  a) 

İskəndər  şah  -ki,  Sultan  Müzəffərin  böyük  oğludur-  atasının  yerinə  Quce-

ratda padşah oldu. Pis  rəftarından dolayı  başqalarıyla birləşən  İmadülmülk 

adlı bir qulu İskəndər şahı boğaraq hələ yolda olan Bahadır xanı dəvət edir 

və onu Bahadır şah ləqəbiylə atasının yerinə oturdur. Amma Bahadır şah da 

yaxşı hərəkət edir və belə nankorluq edən İmadülmülkü öldürərək cəzasını 

verir. Əlavə olaraq, atasından qalan bir çox bəyləri də öldürdür. Çox qan tö-

kən və qorxmaz bir igid olduğunu söyləyirlər. 

  

 



 

 

 



BABURNAMƏ 

 

317 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



HİNDİSTAN - 933 (8 OKTYABR 1526 - 27 SENTYABR 1527) 

 

DOQQUZ YÜZ OTUZ ÜÇÜNCÜ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ 

 

Bəy  Veys  məhərrəm  ayında  [=oktyabr  1526]  Faruqun  doğulduğu  xə-

bərini  gətirdi. Gərçi  ondan öncə  bu xəbəri bir piyada  gətirmişdi,  lakin Bəy 

Veys o ay müjdə ilə birlikdə özü də  gəldi. Uşaq şənbə  günü, şəvval  ayının 

iyirmi üçündə [=2 avqust] doğulmuşdu və ona Faruq adı verildi.  

 

ƏLĠQULU BÖYÜK BĠR TOP TÖKÜR 

 

Biyanə və tabe olmayan digər bəzi kurqanlar üçün ustad Əliqulıya bö-

yük bir top tökməsi əmr edilmişdi. Ocağı və digər bütün lazım olan şeyləri 

hazırladıqdan sonra mənə adam göndərdi. Bazar ertəsi günü, məhərrəm ayı-

nın on beşində [=22 oktyabr] ustad Əliqulunın top tökməsini görməyə get-

dik. 


Topun  töküldüyü  yerin  ətrafına  səkkiz  ocaq  qazıb  metalı  əritmişdi. 

Hər ocağın  (302  b)  dibindən bu topun  qəlibinə  bir arx  gedirdi.  Biz gəlincə 

ocaqların  dəliklərini  açdı.  Ərimiş  metal  hər  arxdan  su  kimi  şırıltıyla  qəlibə 

axırdı. Amma bir müddət  sonra  qəlib  hələ dolmadan bu ocaqlardan  ərimiş 

melalın  axışı  bir-bir  kəsildi.  Ya  ocaqda,  ya  da  metalda  bir  əskiklik  varmış. 

Ustad Əliqulu çox dilxor oldu. Az qala özünü qəlibin içindəki ərimiş misin 

içinə  atacaqdı.  Ustad  Əliqulunun  könlünü  alıb  xələt  geydirərək  bu  üzüntü-

dən qurtardıq. 

Bir-iki  gün  gözləyib  qəlib  soyuduqdan  sonra  açdılar.  Ustad  Əliqulu 

fövqəladə  sevincli  bir  şəkildə  «Topun  dış  qəlibi  qüsursuzdur,  barıtxanasını 

tökmək asandır» deyə adam göndərdi. Topun dış qəlibini çıxarıb adamlarına 

onu təmir etməyi tapşırdı, özü də barıtxanasıni tökməklə məşğul oldu. 

Mehdi  Xoca  Feth  xan  Sərvanini  Hümayunun  yanından  gətirdi.  Onlar 

Humayundan Dilmavuda ayrılmışlar. Fəth xanı xoş qarşıladım, özünə atası 

Əzəm Hümayunun pərgənələrini və əlavə olaraq başqa vilayətləri də ehsan  

etdim. Bir kürur və altmış leklik pərgənə verdim. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



318 

Hindistanda  çox  etibar  görən  əmirlərə  Əzəm  Hümayun,  Xani-xanan 



(303  a)  və  Xani-xanan  kimi  müəyyən  ünvanlar  verirlərmiş.  Onun  atasının 

unvanı Əzəm Hümayun idi. Öz oğlum Hümayuna görə bu ünvanı bir başqa-

sına vermək  yaraşmazdı. Onun üçün də bu ünvanı  ləğv etdim  və Fəth  xan 

Sərvaniyə Xani-cahan ünvanı verildi. 

Çərşənbə  günü, səfər ayının  səkkizində [=14  noyabr]  ənbəli  ağacları-

nın  üst  tərəfindəki  hovuzun kənarında  çadırlar qurub məclis  keçirdik.  Fəth 

xan  Sərvanini  içki  məclisinə  dəvət  etdim,  ona  şərab  ikram  edib  əynimdəki 

çalma və paltarlarımı ehsan  etdim. Bu ehsan və iltifatlardan sonra yanımız-

dan ayrılıb vilayətinə getməsinə izin verdim. Oğlu Mahmud xan Sərvaninin 

daima bizimlə qalması qərarlaşdırıldı. 



 

BĠYANƏ KURQANININ TƏSLĠM OLMASI 

 

Çərşənbə  günü, məhərrəm ayının iyirmi dördündə [=31  oktyabr] Mə-



həmməd Əli Heydər Riqabdar bu təcili mesajla Hümayunun  yanına göndə-

rildi:  «Həmd  olsun  ki,  Purab  asiləri  qaçmış,  bu  gedən  adam  varır-varmaz, 

Cunpura bir neçə bəyi təyin etməli, özün isə əsgərini alaraq sürətlə bizə ye-

tişməlisin, çünki kafir Rana Sanka yaxındadır və qapıya gəlmişdir. Onun işi-

ni həll edək». 

Əsgər  Purab  tərəfinə  getdikdən  sonra  Biyanə  civarına  axın  etmək  və 

kurqandakıları  (303  b)  bizə xoşluqla  tabe  etmək,  yoxsa  axın  və  yağma  su-

rətilə  düşmənə  hücum  etmək  işi  Turdu  bəy  Qoç  bəyə  və  kiçık  qardaşı  Şir 

Əfkənə, böyük-kiçık qardaşları və axtacıları ilə Məhəmməd Xəlil Axta bəyə, 

böyük və kiçık qardaşları ilə Rüstəm Türkmənə və hindistanlılardan Ravuy 

Sərvaniyə tapşırıldı. 

Biyanədəki bu Nizam xanın böyük qardaşlarındən Aləm xan adlı biri 

də  Təhəngər  kurqanında  olurdu.  Bunun  adamları  dəfələrlə  gəlib  qulluq  və 

sədaqətlərini  bildirmişdilər.  Bu  Aləm  xan  «Padşah  bir  bölük  göndərsə, 

bütün Biyanə oxçularını vədlərlə öz tərəfimizə çəkməyi və Biyanə kurqanını 

zəbt  etməyi  bacararam»  deyərək  işi  öhdəsinə  almışdı.  Bu  üzdən  də  bu  iş 

üçün  ayrılmış  Turdu  bəyin  komandanlığındakı  ilqar  igidlərinə  «Aləm  xan 

müttəfiqimiz  olduğu  üçün  bu  qulluğu  və  xidməti  öz  üstünə  alıb,  Biyanə 

işində onun fikri və rəyi ilə hərəkət edin» deyə əmr edildi. 

Hindistanlıların bir qismi qılınc oynatmağı bacarsa da, lakin çoxu əs-

gərlikdən və komandanlıqdan bixəbər və binəsibdir. Bizim ilqar da gedib bu 

Aləm  xana  qoşulunca,  o  da  başqa  heç  kimin  sözünə  baxmadan,  işin  yaxşı-

pis tərəfini düşünmədən ilqarı Biyanə yaxınlığına aparır. 

Bizim oraya gedən ilqarda türklərdən iki yüz əlli-üç yüz, hindistanlılar 

ilə  civardan  alınan  əsgərdən  də  iki  mindən  bir  az  artıq  adam  vardı.  Nizam 

xan və Biyanədəki əfqan və  sipahi qüvvələri isə  dörd mindən  artıq, atlı ilə 



BABURNAMƏ 

 

319 



on mindən çox piyadadan ibarət idi. 

Nizam xan bizim ilqarı görüb  (304  a) sayını  öyrənincə, bəhs  etdiyim 

bu atlı və piyada əsgəriylə dərhal bunlara qarşı çıxır. Atlarına minib sürətlə 

saldıran bu  izdiham ilqar adamlarımızı  qaçırır və böyük qardaşı  Aləm  xan 

Təhəngərini ələ keçirir. Ondan başqa beş-altı adam və bir qədər də sursat ələ 

keçirirlər. 

Bu  hərəkətinə  baxmayaraq  Nizam  xana  vədlərdə  bulunaraq,  bundan 

öncəki günahlarını bağışlayıb fərmanlar göndərdik. Kafir Rana Sankanın ya-

xınlaşdığı xəbərini alınca çarəsiz qalıb Seyid Rəfini çağıraraq onun vasitə-

silə  kurqanı  bizim  adamlara  təhvil  verməsindən  sonra  yenə  Seyid  Rəfi  ilə 

birlikdə gəlib mülazimət şərəfinə nail oldu. Ona Miyan-Duabda iyirmi lek-

lik bir pərgənə ehsan etdim. 

Dost eşik-ağa da müvəqqəti olaraq Biyanəyə göndərildi. Bir neçə gün 

sonraysa Biyanəni Mehdi Xocaya ehsan edib  gəlirini  yetmiş lekə çıxararaq 

oraya getməsinə izin verdim. 

 

RƏHĠMDADIN GÜVALYARI ALMASI 

 

Güvalyarda olan Tatar xan Sarənghaninin adamı da gəlib qulluq və sə-



daqətini bildirmişdi. Kafir [Rana Sanka] Kəndarı alıb Biyanəyə yaxınlaşan-

da isə Güvalyar racələrindən Dərmənket ilə Xani-cahan adlı kafirlər Güval-

yar civarına gəlib qalanı ələ keçirmək ümidiylə qarışıqlıq çıxarmağa başla-

dılar. 


Tatar  xanın  adamı  gəlib  Güvalyarı  təslim  edəcəklərini  söylədi.  Bəy-

lərin,  içkilərin  və  yaxşı  igidlərin  böyük  bir  qismi  səfərlərə  və  hər  tərəfə  il-

qara getmişdi. (304 b) Böyük və kiçık qardaşları ilə birlikdə Həstiçi Tünqa-

tar, bir neçə bxirəli və lahorlu adamla birlikdə Rəhimdad pərgənələri Güval-

yarda olmaq üzərə oraya göndərildi. Molla Apağ ilə Şeyx Gürən də Rəhim-

dadı Güvalyarda yerləşdirib qayıtmaq üzrə göndərildi. 

Bunlar Güvalyara  yaxınlaşanda Tatar xanın  fikri dəyişmiş  və bunları 

kurqana  buraxmamışdı.  O  zaman  dünya  ləzzətlərindən  əl  çəkməsilə  tanın-

mış, müridi və dostları çox bir dərviş olan Şeyx Məhəmməd Qövs Güvalyar 

kurqanının içindən Rəhimdada adam göndərərək «Nəyin bahasına olsa kur-

qana girin, çünki bu adamın fikri dəyişmişdir. Pis niyyətləri vardır» deyir. 

Rəhimdad  bu  xəbəri  alınca  «Dışarısı  kafirlər  üzündən  təhlükəlidir, 

mən  bir  neçə  adamla  kurqana  girim,  digərləri  dışarıda  qalsın»  deyə  xəbər 

göndərir və  israr  edir, Tatar xan da buna razı  olur. Bir  neçə  adamıyla içəri 

girincə də «Bu qapıda bizim adamlar dursun» deyə Hati-Pülə öz adamlarını 

qoyur  və  o  gecə  bütün  adamlarını  Hati-Püldən  içəri  buraxır.  Ertəsi  gün  də 

Tatar xan çarəsiz qalıb kurqanı istər-istəməz təslim edir. Sonra da gəlib Aq-

rada  bizə  qoşuldu.  Onun  təxsisatı  Biyanə  pərgənəsindən  iyirmi  lek  olaraq 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



320 

müəyyənləşdirildi. 

Məhəmməd  Zeytun  da  çarəsiz  qalarq  Dulpuru  (305  a)  təslim  edərək 

gəlib mülazimət etdi. Ona bir neçə leklik pərgənə ehsan  edildi. Dulpur xas-

sə  əmlak siyahısına alındı və şikdarlığı Əbülfəth Türkmənə ehsan edilərək 

oraya göndərildi.  

Hisari-Firuzə  civarındakı Həmid  xan Sarənghani  də  pani  əfqanlarının 

bir qismiylə o tərəfdəki əfqanlardan üç-dörd min adamı yığıb fitnə və fəsad 

çıxarmaqla uğraşırdı. Çərşənbə günü, səfər ayının on beşində [=21 noyabr] 

Əhmədi  Pərvançı,  Əbülfəth  Türkmən,  Məlikdad  Kərani  (Kərərani) və Mü-

cahid  xan  Multani  idarəsində  olanlarla  birlikdə  Cin-Teymur  Sultana  bu  əf-

qanlara  hücum  etməyi  tapşırdım.  Bunlar  gedib  öndən  sürətlə  yürüyərək  bu 

əfqanları möhkəm məğlub etdikdən sonra adamlarından çoxunu öldürüb bir 

çox baş kəsib gətirdilər. 

Səfər ayının sonlarında İraqa, şahzadə Təhmasibin yanına elçiliyə get-

miş olan Hacəgi Əsəd yanında Süleyman adında bir türkmənlə birlikdə gəlib 

hədiyyə gətirdi. Bunlar arasında iki çərkəz qızı da vardı.  

 

BABURU ZƏHƏRLƏMƏ TƏġƏBBÜSÜ 

 

Cümə  günü,  rəbiüləvvəl  ayının  on  altısında  [=21  dekabr]  qəribə  bir 

hadisə oldu.  Bunu  Kabilə  göndərilmiş  olan məktubda  ətraflıca anlatmışam, 

nə artıq, nə də əskik olaraq burada da eynən verirəm. O məktub budur: 

«Cümə günü, rəbiüləvvəl ayının on altısında, doqquz yüz otuz üçüncü 

ildə meydana gələn böyük olayın təfsilatı belədir: İbrahimin [Sultan İbrahim 

Ludi]  anası,  bu  bədbəxt  qadın  mənim  (305  b)  hinduların  əliylə  bişirilən 

yeməkləri yediyimi eşidir. 

Bu  hekayə  də  bundan  ibarətdir:  bundan  üç-dörd  ay  əvvəl  Hindistan 

yeməklərini  görməmiş  olduğum  üçün  İbrahimin  aşçılarını  (bavurçu)  gətir-

mələrini  söylədim.  Əlli-altmış  qədər  aşçıdan  dördünü  yanıma  aldım.  O  da 

bunu eşidərək Ətavəyə adam göndərib dördə qatlanmış bir kağız içində gə-

tirtdiyi bir tülə zəhəri bir cariyənin casitəsilə Əhməd Çeşnigirə -hind eli bə-

qavula çeşnigir deyir- verir, tülə iki misqaldan bir az artıqdır. 

Əhməd  də  bizim  aşxanadakı  hindistanlı  aşçıya  dörd  pərgənə  verəcə-

yini  vəd  edib  mənim  yeməyimə  hər  hansı  bir  şəkildə  qatması  üçün  zəhəri 

verir. Zəhəri Əhməd Çeşnigirə aparan cariyənin arxasından digər bir cariyə 

də gönrərir ki, bunu verib-vermədiyini öyrənsin. 

Yaxşı ki, aşçı zəhəri qazana deyil, boşqaba qoyur. Qazana qoymama-

sının səbəbi bu idi: bəkavullara hindular yemək bişirəndə daima orada olma-

larım möhkəm-möhkəm əmr etmişdim və onlar da yemək bişiriləndə yemə-

yi aşçılara daddırırdılar. 

Yeməyi  daddıqları  zaman  bizim  bədbəxt  bəkavullar  qəflətə  düşürlər. 


BABURNAMƏ 

 

321 



Aşçı çini boşqab üzərinə çörək dilimini qoyanda, dilimin üzərinə o kağızda-

kı zəhərin yarısından bir qədər azını səpir. Zəhərin üstünə yağda qızardılmış 

əti qoyur. (306 a) Zəhəri ət üzərinə səpsə, ya da qazana töksəydi, pis olardı. 

Çaşqınlıqla zəhərin yarısından artığını ocağa atır. 

Cümə  günü, axşam  üstü, ikindi  vaxtında  yemək  verdilər. Dovşan  ye-

məyindən xeyli  yedim.  Qızardılmış  yerkökü  də  yedim.  Bu  zəhərli  hind  ye-

məyindən  bir-iki  loxma  aldım,  qızardılmış  ət  də  yedim.  Dadından  heç  bir 

şey bəlli deyildi. Qurudulmuş ətdən bir-iki tikə aldım. Midəm bulandı. Ke-

çən gün qurudulmuş  ət  yediyim vaxt  dadı  pis  idi. Mədə  bulantısının ondan 

olduğunu  zənn  etdim.  Təkrar  mədəm  bulandı.  Süfrədə  iki-üç  dəfə  mədəm 

bulandı.  Az  qala  qusurdum.  Axırda  gördüm  ki  olmur,  yerimdən  qalxdım. 

Ayaq yoluna gedincəyə qədər yolda da az qala qqsurdum. Ayaq yolu önünə 

gedib  çox  qusdum.  Yeməkdən  sonra  heç  qusduğum  olmamışdı,  hətta  içdi-

yim zaman da qusmazdım. 

İçimə  şübhə  girdi.  Aşçını  mühafizə  altına  alaraq,  o  qusmuğu  köpəyə 

verib  köpəyi  də  nəzarət  altına  almalarını  əmr  etdim.  Ertəsi  gün  bir  pəhərə 

yaxın köpək bir az xəstələnib qarnı şişən kimi oldu. Nə qədər ətrafını çevirib 

daşla vursalar da qımıldanmadı. Bu halı günortaya qədər davam etdi. Ondan 

sonra qalxdı. Ölmədi. 

Bir-iki çöhrə də bu yeməkdən yemişdi. Ertəsi gün onlar da çox qusdu-

lar. (306 b) İçlərindən birinin halı xarabdı. Axırda hamısı qurtuldu. 

«Rəsidə bud bəlayi, vəli bəxeyr güzəşt» (bir bəla yetişdi, lakin xeyrlə 



keçdi).  Allah  mənə  təkrar  can  verdi.  O  dünyadan  qayıtdım,  sanki  yenidən 

doğuldum, can qədrini, billah, indi bildim. 

Sultan  Məhəmməd  Bəxşiyə  aşçını  nəzarət  altına  almasını  əmr  etdim. 

Aşçı işkəncə nəticəsində sizə söylədiyim şeyləri tək-tək uzun-uzadıya anlat-

dı. Bazar günü divan günüydü. Əkabirrin və əşrafin, üməra və vüzəranın di-

vanda  iştirak  etmələrini,  iki  kişi  ilə  iki  qadını  gətirib  sorğuya  çəkmələrini 

əmr etdim. Hadisənin necə olduğunu bütün təfsilatı ilə danışdılar. 

O  çeşnigiri  parçalatdırdım.  Aşçının  da  diri-diri  dərisini  soydurdum. 

Qadınlardan  birini  filin  altına  atdırdım,  birini  güllələtdim.  Birini  mühafizə 

altına aldırdım, o da öz etdiyinə giriftar olub cəzasını çəkəcəkdir. 

Şənbə günü bir fincan süd içdim. Bazar günü də bir fincan süd içdim. 

Gili-məxdumla

1

 güvvətli tiryəki əzib içdim. Süd içimi təmizlədi. İlk gün öd 



kimi qara-qara şeylər çıxdı. Şükür ki, artıq heç bir sıxıntım yoxdur. 

Can belə əziz bir şeymiş, bu qədər əziz olduğunu bilməzdim. Bir mis-

ra var: 

Kim ölər həlakətə yetsə, ol  bilir can qədrini. 

Bu qorxunç hadisəni nə zaman xatırlasam, istəmədən ağlım başımdan 

(307  a) çıxır. Tanrı təala öz inayəti ilə mənə  yenidən can bağışladı. Bunun 

                                                           

1

 Gili-məxdum: bir cür torpaqdır, zəhərlənməyə qarşı dərman olaraq işlədilir. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



322 

şükrünü  hansı  dillə  ifadə  edim.  Ağlınızda  bir  tərəddüd  qalmasın  deyə  ger-

çəkləşən  hər  şeyi  bütün  təfərrüatı  ilə  yazdım.  Gərçi  dilə  və  ağıza  sığmaya-

caq qorxunc  bir hadisə idi. Allaha şükür ki, əcəlim  gəlməmişdi, axırı xeyir 

oldu. 

Ağlınıza heç bir sıxıntı və tərəddüd gətirməyin deyə çərşənbə axşamı 



günü, rəbiüləvvəl ayının iyirmisində [=25 dekabr] çarbağda ikən yazıldı». 

Bunlardan qurtulunca yazılan bu məktubu Kabilə göndərdim. 

O bədbəxt qadından belə böyük bir günah zühur etdiyi üçün sahib ol-

duğu əmlak Yunus Əli ilə Hacəgi Əsəde yağmalatdırıldı. Nəqd, əşya, qul və 

cariyələri  alındıqdan  sonra,  özü  də  nəzarət  altında  saxlanmaq  üzrə  Əbdür-

rəhim Şiğavula təhvil verildi. Onun nəvəsi, yəni İbrahimin oğluna çox sayğı 

və hörmətlə davranılırdu. Lakin belə bir qəsd bu ailədən ortaya çıxdığı üçün 

onun da burada qalması uyğun görülməyərək, cümə axşamı günü, rəbiüləv

-

vəl  ayının  iyirmi  doqquzunda  [=3  yanvar  1527]  Kamranın  yanından  bəzi 



işlərin həlli üçün gəlmiş olan Molla Sərsan ilə birlikdə Kamrana göndərildi. 

 

YENĠDƏN HÜMAYUNUN SƏFƏRĠ HAQQINDA 

 

Hümayun  Purabdakı  asilərin  üzərinə  getmişdi.  Cunpuru  (307  b)  fəth 



etdikdən  sonra  sürətlə  Qazipura,  Nasir  xanın  üstünə  yürüdü.  Nasir  xan  da 

bunu  xəbər  alaraq  Qanq  çayını  keçdi.  Buna  görə  də  Hümayun  Qazipurdan 

Harid  üzərinə  doğru  yürüdü.  Oradakı  əfqanlar  da  bunu  eşidib  Saru  çayını 

keçdilər. Əsgər Haridi yağmaladıqdan sonra oradan geri döndü. 

Daha  öncədən  müəyyən  etdiyim  şəkildə  Şah  Mir  Hüseyn  ilə  Sultan 

Cüneyd bir dəstə yaxşı igidlə birlikdə Cunpurda qaldı. Qazı Ciya da onların 

yanına təyin edildi. Uda isə Şeyx Bəyazid təyin edildi. Bu işləri düzənləyib 

tamamlayandan sonra Hümayun da Kərrə-Manikpur civarından Qanqı keçə-

rək Kalpi yoluyla hərəkət edir. 

Cəlal xan Cighetin oğlu Aləm xan Kalpidə olurdu. Ərzi-halı gəlir, la-

kin  özü gəlmirdi. Hümayun Kalpi qarşısına  gedin  onun  qorxusunu  könlün-

dən çıxarıb özü ilə birlikdə gətirdi. Hümayun bazar günü, rəbiülaxır ayının 

üçündə [=6 yanvar] Həşt-Behişt bağında gəlib mülazimət etdi. O gün Xoca 

Dost Xavənd də Kabildən gəldi. 

 

RANA SANKA HƏRƏKƏTƏ KEÇĠR 

 

O günlərdə Mehdi Xocanın adamları da tez-tez bu barədə xəbər  gəti-



rirdilər:  «Rana  Sankanın  hərəkətə keçəcəyi  məlum  oldu. Həsən xan Mivati 

də  Ranaya  qoşulmaq  fikrindədir.  Bunların  işini  həll  etmək  lazımdır.  Əs-

gərdən bir az əvvəl Biyanəyə bir az kömək gəlsə, daha (308 a) yaxşı olar». 

Qoşun çəkməyə qərar verib ordunun hərəkətə keçməsindən bir az əv-



BABURNAMƏ 

 

323 



vəl  Məhəmməd  Sultan  Mirzə,  Yunus  Əli,  Şah  Mansur  Barlas,  Kəttə  bəy, 

Qəsəmtay və Böçkə idarəsində olanlar Biyanəyə ilqar olaraq göndərildi. 

Həsən xan Mivatinin Nahir xan adlı oğlu İbrahimlə müharibədə mənə 

əsir düşmüşdü, onu girov olaraq saxlamışdım. Bu üzdən də atası Həsən xan 

zahirən  mənimlə  münasibət  saxlayır  və oğlunu  daim geri  istəyirdi. Bəziləri 

«Həsən  xanı  bu  tərəfə  çəkmək  üçün  oğlu  göndərilirsə,  ona  daha  çox  təsir 

edər  və  vəzifəsini  daha  yaxşı  ifa  edər»  fikrini  irəli  sürdülər.  Həsən  xanın 

oğlu Nahir xana xələt geydirilib atasına vədlərdə bulunaraq getməsinə izin 

verildi.  Bu  münafiq  hərif  isə  oğlunun  izin  ala  bilməsi  üçün  hərəkətsiz  du-

rurmuş, oğluna izin verildiyini xəbər alar-almaz, daha oğlu oraya çatmadan 

Əlvardan çıxıb Tudəyə gedib Rana Sankaya qoşuldu. Onun oğluna o zaman 

izin vermək doğru bir iş deyilmiş. 

O arada çox yağış yağırdı. Daima söhbət məclisləri qurulur və Hüma-

yun da bu söhbətlərdə iştirak edirdi. İçkidən uzaq dursa da, bu bir neçə gün 

içdi.  

 

BƏLXĠN ÖZBƏKLƏRĠN ƏLĠNƏ KEÇMƏġĠ 

 

O günlərdə baş verən qəribə hadisələrdən biri də budur: Hümayun Qa-



leyi-Zəfərdən Hindistan səfərinə gəldiyi vaxt (308 b) yolda Molla Baba Pə-

şağari  və  onun  kiçık  qardaşı  Baba  Şeyx  qaçıb  Kitin-Qara  Sultanın  yanına 

getmişdilər.  Bəlxdəkilər  də aciz qaldılar və Bəlx  Kitin-Qara Sultanın  əlinə  

keçdi. Bu boş adam kiçık qardaşları ilə birlikdə bu civarın idarəsini öz üzə-

rinə alaraq Aybək, Xürrəm  və Sarbağ civarına gəlir. Şah İskəndər də Bəlxin 

istilasından qorxub Quri qalasını özbəklərə təslim edir. Molla Baba ilə Şeyx 

bir neçə özbəklə birlikdə Quri kurqanına gəlib girirlər. 

Mir Həmə kurqanı yaxın olduğu üçün başqa çarə tapmayaraq o da öz-

bəklərə tabe olur. Bir neçə gün sonra Mir Həməni adamlarıyla birlikdə kö-

çürdüb Bəlx tərəfinə götürmək işini həll etmək üçün Baba Şeyx bir neçə öz-

bəklə birlikdə Mir Dərhalin kurqanına gəlir. Mir Həmə Baba Şeyxi kurqan-

da endirir və digərlərinə ayrı-ayrı yerlərdə otaq verir, Baba Şeyx ilə çarpışır 

və  bir  neçə  adamıyla  birlikdə  onu  da  yaxalayıb  həbs  edir;  sonra  Tanrıver-

diyə, Qunduza adam göndərir. Tanrıverdi də bir neçə yaxşı adamla birlikdə 

Yarəli ilə Əbdüllətifi [Bəxşi] oraya göndərir. 

Bunlar yetişincəyə qədər Molla Baba özbəklərlə birlikdə Mir Dərhalin 

kurqanına gəlib savaşmaq istəyir, lakin heç bir şey edə bilmir. Tanrıverdinin 

adamlarıyla  birlikdə  Qunduza  gəlirlər.  Baba  Şeyxin  yarası  ağırmış,  onun 

üçün Mir Həmə o günlərdə onun başını kəsib gətirdi. (309 a) Ehsan və şəf-

qətlərlə onun mövqeyini yüksəldərək tay-tuşları arasında seçkin qıldım. 

Baqi  Şiğavul  geən  zaman  bu  iki  əski  bədbəxtin hər  birinin  başı  üçün 

bir ser altın vəd etmişdim. Amma indi bu ehsanların dışında, belə bir vəddə 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



324 

bulunduğum üçün o bir ser

1

 altın da Mir Həməyə verildi. 



Bu  sıralarda  Biyanəyə  ilqar  kimi  göndərilən  Qəsəmtay  ilə  Böçkə  bir 

neçə  qazax  igidlə  birlikdə  dil  yaxalamaq  üçün  gedəndə  kafirin  iki  bölük 

axınçısını  məğlub  edib  yetmiş-səksən  qədər  adamını  ələ  keçirirlər.  Həsən 

xan Mivatinin dəqiq olaraq gəlib düşmənə qoşulduğı xəbərini Qəsəmtay gə-

tirdi. 

Bazar günü, ayın səkkizində [=10 fevral] Ustad Əliqulunun topla daş 



atmasını seyr etməyə getdim. Əvvəlcə tökdüyü böyük topun lüləsin heç bir 

nöqsan  yoxdu  və  barutxanasını  də  sonradan  tökərək  tamamlamışdı,  ikindi 

vaxtı  daş  atdı,  daş  min  altı  yüz  qədəm  məsafəyə  getdi.  Ustada  kəmərli  bir 

xəncər, xələt və cins bir at ehsan etdim.  



Yüklə 4,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin