ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur



Yüklə 4,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə34/48
tarix31.01.2017
ölçüsü4,27 Mb.
#7190
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   48

Çöl  camıĢı:  bu  heyvan  camışdan  xeyli  böyükdür.  Buynuzu  camışın 

buynuzu kimi arxaya bükük deyil. Çox müzür və yırtıcı bir heyvandır. 



Niləgav  (mavi  öküz): hündürlüyü  at  qədərdir  və  atdan bir az incədir. 

Erkəyinin  rəngi  mavidir,  hər  halda  buna  görə  niləgav  deyirlər  [nilə:  mavi, 

gav: öküz]. Bir az kiçık iki buynuzu var. Boğazında bir qarışdan bir az uzun 

tükləri var. Dəniz öküzünə bənzəyir. Dırnağı öküz dırnağı kimi haçadır. Di-

şisi buğu-maral

1

 rəngindədir. Buynuzu və boğazında tükü yoxdur. Erkəyinə 



nəzərən cins bir ata bənzəyir. 

Gödəkpa: böyüklüyü ağ geyik qədərdir. Bunun qabaq və arxa ayaqla-

rı bir az qısadır və bu üzdən gödəkpa deyirlər [gödək: qısa; pa: ayaq]. Buy-

nuzu buğu buynuzu kimi şaxəli və ondan bir az kiçıkdir. Bu da eynən buğu 

kimi hər il buynuz dəyişdirir. Qaçmaqda bir az zəifdır və onun üçün cəngəl-

likdən çıxmır. 

Kəlhərə: erkəyi hunaya

2

 bənzəyən bir geyikdir. Beli qara, qarnı ağdır. 



Bunun buynuzu hunanınkından (276 b) daha uzun və daha şaxəlidir. Hindis-

tanlılar buna kəlhərə deyirlər. Əsli kalahran, yəni «qara geyik»dir, ancaq qı-

saldaraq kəlhərə (kəlhərn) yazırlar. Dişisinin rəngi ağdır. 

Bu kəlhərə ilə geyik ovlayırlar. Kəlhərənin buynuzuna tələnin halqası-

nı və ayağına isə topuqdan bir az böyük bir daş asırlar ki, vəhşi geyik yaxa-

landıqdan sonra uzağa getməsinə əngəl olsun. Ondan sonra vəhşi bir kəlhərə 

görününcə onun qarşısına buraxırlar. Bu geyik vuruşmağa çox həvəslidir və 

dərhal vuruşmağa girişir. Buynuzlarıyla döyüşərək toqquşub irəli-geri gedib 

gələndə vəhşi geyiyin buynuzu bu geyiyin buynuzuna bağlanmış tələyə ilişir. 

O  qaçmaq  istəyəndə  isə  əhliləşdirilmiş  geyik  qaçmır,  hər  halda  ayağına 

bağlanmış olan daş da buna mane olur. Bu üsulla çox geyik ovlayırlar. Ov-

ladıqdan sonra onları əhliləşdirib təkrar geyik ovlamaqda istifadə edirlər. Bu 

əhliləşmiş geyikləri evdə döyüşdürürlər. Yaxşı döyüşürlər. 

Hindistanın dağ ətəklərində daha kiçık bir geyik növü də var. Böyük-

lüyü arxarqulçanın

3

 bir yaşındakı balası qədərdir. 



Gini öküz: kiçık bir öküzdür. Bizim tərəflərin böyük qoçu qədər olar. 

Əti olduqca yumşaq və ləzzətlidir. 



Meymun:  hindistanlılar buna bandər deyirlər. Bunların növü çoxdur. 

Bunlardan  biri  bizim  tərəflərə  gətirdikləri  növdür.  Kəndirbazlar  ona  oyun 



(277 a) öyrədirlər. Dəreyi-Nur dağlarında, Kuhi-Səfidin Xeybər civarındakı 

ətəklərində və oradan aşağıda, Hindistanın hər  yerində olur, daha  yuxarıda 

                                                           

1

 Buğu: geyik, ren geyiyi. Baburda bəzən buğu-maral şəklində birlikdə və tək bir ad ki-



mi keçir, lakin bu iki təbirlə geyiyin erkəyi və dişisi nəzərdə tutulur. 

2

 Huna: bir geyik növü, dişisinə ceyran, erkəyinə huna deyilir. 



3

 Arxarqulça: qızıl geyik. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



294 

olmur. Tükü sarı, üzü ağdır. Quyruğu o qədər də nuzun deyildir. 

Bir cür meymun da var ki, Bəcur, Sevad və o civarlarda buna təsadüf 

edilmir. Bizim tərəflərə gətirilən meymunlardan xeyli böyükdür, quyruğu da 

çox uzundur. Tükü bir az ağ, üz qismində qapqaradır. Bu cür meymun Hin-

distanın dağlarında və cəngəlliklərində olur, bizim tərəflərdə olmur. 

Bir cür meymun da var ki, üzü, tükü və bütün orqanları qapqaradır. 

 

Nul: sincabdan bir az daha kiçıkdir. Ağaca çıxır. Bəziləri buna muşi-

xurma deyir və mübarək sayırlar. 

Gəlahri: bir siçan növüdür. Amma daim ağaclarda yaşayır. Ağacların 

üsütündə böyük bir cəldliklə aşağı-yuxarı qaçır. 



 

QUġLAR 

 

Tovuz:  çox  rəngli  və  süslü  bir  quşdur.  Rəng  və  süs  baxımından  ol-

masa da, cüssə baxımından durna boydadır, lakin durna qədər hündür deyil-

dir. Erkək və dişisinin başında iyirmi-otuz tük var, uzunluğu iki-üç barmaq 

qədərdir. Dişisinin başqa bir süsü və rəngi  yoxdur. Erkəyinin başında süslü 

bir mavi halqa olur. Boynu parlaq mavi rəngdədir. (277 b) Boynundan aşağı 

arxası sarı, yaşıl, mavi və bənövşəyi rənglərlə naxışlıdır. Beli kiçık xallarla 

bəzənmişdir. Belindən bir az aşağıda eyni rənglərlə naxışlı iri xallar quyru-

ğunun ucuna qədər gedir. 

Bəzi tovuzların quyruğu bir qulaç olur. Bu xallı tüklərinin altında bir 

az qısa və digər quşların quyruğuna bənzəyən bir quyruğu daha vardır. Bu 

quyruğu və qanadları qırmızıdır. 

Tovuz  Bəcur,  Sevad  və  daha  aşağıda  olur,  ondan  yuxarıda,  Künərdə 

və  Ləmqanatda heç bir  yerdə olmur. Uçuşda qırqovuldan daha acizdir, bir- 

iki dəfədən artıq uça bilmir və bu üzdən dağda, ya da cəngəllikdə olur. Qəri-

bədir ki, tovuzun olduğu cəngəlliklərdə çaqqal çox olur. Bir qulaç quyruğu 

ilə çaqqaldan zərər görmədən cəngəllikdən-cəngəlliyə necə gəzə bilir? Hin-

distanlılar ona mor deyirlər. 

Əti imam Əbu Hənifə məzhəbində halaldır. Əti dadsız deyil və turac 

ətinə bənzəyir. Lakin dəvə əti kimi ikrahla yeyilir. 

TutuquĢu: bu da Bəcur və aşağısındakı vilayətlərdə olur. Bahar möv-

sümündə tut yetişəndə Nigənxar və Ləmqanata gəlir, digər zamanlarda ora-

da olmurlar.  Müxtəlif növləri var. Biri bizim tərəflərə  götürdükləri növdür, 

ona danışmaq öyrədirlər. 

Biri də bu tutuquşundan bir az kiçık (278 a) olur, ona da danışmaq öy-

rədirlər. Bu növə cəngəli deyirlər. Bu növ Bəcur, Sevad və o civarda fövqə-

ladə  çoxdur,  o  dərəcədə  ki  beş-altı  minlik  sürü  halında  uçurlar.  Bu  iki  növ 

tutuquşu cüssəcə bir-birindən fərqli, rəngcə eynidir. 

Bir növ tutuquşu da var ki, cəngəli tutuquşundan bir az kiçıkdir. Başı 


BABURNAMƏ 

 

295 



qıpqırmızı, qanadlarının üstü də qırmızıdır. Quyruğunun ucunda iki barmaq 

qədər  yeri  ağdır.  Bu  növün  bəzilərinin  başı  mavi  olur.  Bu  növə  danışmaq 

öyrətmək olmur. Buna Kəşmir tutuquşusu deyirlər. 

Cəngəli tutuquşuna bənzəyən kiçik bir növ də var, bunun dimdiyi qa-

radır,  boynunda  isə böyük qara bir  halqa olur. Qanadlarının altı  qırmızıdır. 

Danışmağı yaxşı öyrənir. 

Biz belə zənn edirdik ki, tutuquşu və şarek nə öyrədilsə onu söyləyir, 

lakin özü bir şey düşünüb söyləyəməz. O zamanlar yaxın mülazimlərimdən 

biri olan Əbülqasım  Cəlair qəribə bir şey söylədi.  Bu  növ bir  tutuquşunun 

qəfəsi  bağlı  imiş  və  tutuquşu  demiş  ki:  «Ruyi  məra  ba  kon  ki  dəmgir  şo-

dəm»  (üzümü  aç,  boğuluram).  Bir  dəfə  isə  onu  daşıyanlar  dincəlmək  üçün 

oturarkən  yanlarından  yolçular  keçib  gedirmuş;  tutuquşu  demiş  ki:  «Mər-

dom rəftənd, şomayan nəmirəvəd?» (hamı gedir, siz niyə getmirsiniz?). 

Vəbalı deyənin boynuna. İnsan öz qulağıyla eşitməsə inanmaz. 

Bir  növ  tutuquşu  da  var  ki,  rəngi  parlaq  və  qıpqırmızıdır.  Digər  bəzi 

rəngləri isə (278  b) xatirimdə yaxşı qalmadığı üçün bu anda müfəssəl yaza 

bilmirəm. Qırmızı və fövqəladə göstərişli bir tutuquşudır. Ona danışmaq da 

öyrədirlərmiş. Qüsuru səsinin qırıq bir çininin mis bir tabağa sürtüldüyü za-

man çıxardığı səs kimi pis və sərt olmasıdır. 

ġarək: Ləmqanatda və Hindistanın daha aşağılarında lap çox olur. Bu 

da növ-növdür. Ləmqanatda çox olan bir növün başı qara, qanadları alaca, vü-

cudu sığırçından bir az böyük, ondan daha qabadır. Ona danışmaq öyrədirlər. 

Şarəkin bir növünə mina deyirlər. Benqaldan gətirirlər. Tamamən qa-

radır. Bədəni bu şarəkdən xeyli böyük, ayağı sarıdır. Qulaqlarında sarı dəri-

ləri var, asılıdır. Bunun görünüşü pisdir. Danışmaq öyrədilir, yaxşı və aydın 

şəkildə danışır. 

İlk bəhs edilən şarəkdən bir az incə olan bir növ şarek də var. Gözləri-

nin ətrafı qırmızıdır. Bu növ danışmağı bacarmır. Buna vin-şarek deyirlər. 

Körpü  quraraq  Qanq  çayını  keçib  düşmənlərı  qaçırdığımız  zaman 

Leknur və civarında döşü ağ, başı alaca, beli qara bir şarək növü də gördüm. 

O günə qədər heç görməmişdim. Bu növ də, deyəsən, danışmağı bacarmır.  



Lüçə: bu quşa buqələmun da deyirlər. Başından quyruğuna qədər beş- 

altı müxtəlif rəngi var və göyərçin boynu kimi parlaqdır. Göyərçin (279  a) 

boyda  olur.  Hər halda o  da Hindistanın  göyərçinidir.  Göyərçin  dağların  tə-

pəsində yaşadığı kimi, o da dağın təpəsində yaşayır. 

Kabilin  Nicrav  vilayətində  və  daha  aşağıdakı  dağlarda  olur,  oradan 

yuxarıda olmur. Oranın  əhalisi qəribə bir şey söylədi. Qış gəlincə, lüçə da-

gın ətəklərinə enirmiş. Əgər uçursalar, üzüm bağından keçsə belə daha irəli 

əsla uça bilmir və dərhal yaxalanırmış. Əti yeyilir və olduqca ləzzətlidir. 



Turac:  bu, Hindistana xas bir quş deyil, isti iqlimə daxil vilayətlərdə 

olur. Lakin bəzi növləri Hindistandan başqa  yerdə olmadığı üçün ondan da 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



296 

bəhs etməyi lazım bildim. 

Kəklik  boydadır.  Erkəyinin  beli  dişi  qırqovulun  rənginə  bənzəyir. 

Boynu və döşü qaradır. Bəmbəyaz tükləri var. Gözünün hər iki tərəfində qır-

mızı çizgi var. Səsi gözəldir, adama elə gəlir ki, qışqırarkən belə deyir: «Şir 

darəm  şəkərək»  (şəkər  kimi  südüm var). Bu zaman  «şir»  sözünü qısa,  «da-

rəm  şəkərək»  qismini  isə  aydın  tələffüz  edir.  Əstərabad  turacları  belə 

qışrırlar: «Bat məni tutdular» (məni tez yaxaladılar). Ərəbistanın və o civa-

rın turacları isə qışqıraraq belə deyirlər: «Biş-şükri tədumun ən-nəum» (şükr 

etsən, firavanlıq uzun sürər). 

Dişisi qırqovul kimi rənglidir. Bunlar Nicravdan aşağıda olur. 



Kəncəl:  turac  cinsindən  olan  bir  quşdur.  Turac  boydadır.  Səsi  kəklik 

səsinə bənzəyir. Lakin bunun səsi (279  b) çox sərtdir. Erkəyi ilə dişisi ara-

sında fərq azdır. Pərşavərdə, Heşnəgarda və daha aşağıdakı vilayətlərdə olur, 

oralardan yuxarıda olmur. 



Pül-peykər: göyərçin boydadır. Vücudu ev toyuğuna bənzəyir. Rəngi 

də toyuq rəngindədir. Boğazından döşünə qədər qismi parlaq və qıpqırmızı-

dır. Pül-peykər Hindistan dağlarında olur. 

VəhĢi  toyuq: ev toyuğundan fərqi bunun qırqovul kimi uçmasındadır 

və ev toyuğu kimi hər yeri eyni rəngdə deyildir. Bu toyuq Bəcur dağlarında 

və daha aşağıdakı dağlarda olur, Bəcurdan yuxarıda olmaz. 

Cəlsi:  bədəni  pül-peykər  kimidir,  lakin  pül-peykarın  rəngi  daha  xoş-

dur. Bəcur dağlarında olur. 



ġam: ev toyuğu boydadır. Qeyri-adi rəngləri var. Bu da Bəcur dağla-

rında olur. 



Bildirçin:  Hindistana  xas  deyil,  lakin  Hindistana  xas  olan  dörd-beş 

növ bildirçin var. Biri bizim vilayətlərə gedən bildirçindir. Biri isə bizim tə-

rəflərə gedəndən daha kiçikdir, qanadı və quyruğunun rəngi daha qırmızıdır. 

Bu növ bildirçin çir

1

 kimi sürü halında uçur. Bunun başqa bir növü isə bizim 



tərəflərə  gedən  bildirçindən  bir  az  kiçıkdir,  boğazıyla  döşündə  qarası  daha 

artıqdır. (280 a). Biri də Kabilə çox az gedən kiçicik bir bildirçindir. Qarça-

dan bir az böyükdür. Kabildə ona qaratu deyirlər. 

Xərçəl:  böyüklüyü doğdaq qədərdir. Hər halda o da Hindistanın doğ-

dağı olmalıdır. Əti fövqəladə ləzzətlidir. Bəzi quşların bud əti yaxşı olur, bə-

zilərinin isə döş əti yaxşı olur, xərçəlin isə hər tərəfi ləzzətlidir. 

Çərz:  cüssəcə  toğdarıdan  bir  az  kiçıkdir.  Erkəyinin  beli  toğdarınınkı 

kimidir, döşü qaradır. Dişisi bir rəngdədir. Çərzin əti də olduqca ləzzətlidir. 

Xərçəl necə doğdağa bənzəyirsə, çərz də toğdarıya o cür bənzəyir. 

Bağrıqara:  Hindistan  bağrıqarası  bağrıqaradan  bir  az  kiçık  və  daha 

incədir. Bağrının qarası da azdır. Səsi də ondan daha incədir. 



 

                                                           

1

 Çir: kiçik bir quş növü. 



BABURNAMƏ 

 

297 



SUDA VƏ SU KƏNARINDA OLAN QUġLAR 

 

Bir də suda və su kənarlarında yaşayan quşlar vardır. 



Ding:  yaxud  piri-ding.  Böyük  cüssəli  bir  quşdur.  Hər  qanadı  bir  qu-

laçdır. Başının və boynunun tükü yoxdur. Boğazında cib kimi bir şey asılıdır. 

Beli  qara,  döşü  ağdır.  Bəzən  Kabilə  gedir.  Bir  il  Kabildə  bir  ding  tutub 

gətirmişdilər.  Yaxşıca  əhliləşmişdi.  Ət  atsalar,  heç  yanılmadan  dimdiyi  ilə 

tuturdı. Bir dəfə nalçalı bir ayaqqabı udmuşdu. Bir dəfə isə bütöv bir toyuğu 

(280 b) qanadları və tükləriylə birlikdə uddu. 

Sarəs:  Hindistanda  yaşayan  türklər  ona  dəvə-durna  deyirlər.  Bu  quş 

dingdən bir az kiçıkdir. Boyu da onunkundan bir az yüksəkdir. Başı qıpqır-

mızıdır. Bunu evdə bəsləyirlər və yaxşı əhliləşir. 

Mənik:  sarəs  boydadır.  Bədəni  bir  az  kiçıkdir.  Leyləkdən  xeyli  bö-

yükdür.  Leyləyə  bənzəyir.  Dimdiyi  leyləyinkindən  bir  az  uzun  və  qaradır. 

Başı  mavi,  boynu  ağ,  qanadları  alacadır.  Qanadlarının  ucları  və  dibləri  ağ, 

ortası isə qaradır. 



Leylək:  boynu ağ, başı  və  hər tərəfi  qaradır. Bizim o tərəflərə  gedən 

leyləkdən bir az kiçıkdir. Bu leyləyə hindistanlılar yek-rəng deyirlər. Bir nö-

vü də var ki, rəngi və şəkli bizim tərəflərə gedən leyləklərin eynisidir, lakin 

dimdiyi daha qara və o tərəflərin leyləyindən xeyli kiçıkdir. 



Uqar ilə leyləyə bənzəyən bir quş da var. Dimdiyi uqarınkından bir az 

daha böyük və uzundur. Cüssəsi leyləkdən daha kiçıkdir. 



Böyük  büzək:  sığırçın  boydadır.  Qanadlarının  arxası  ağdır.  Yüksək 

bir səsi vardır. 



Ağ büzək: başı və dimdiyi qaradır. Bizim tərəfə gedən büzəkdən xeyli 

böyük,  Hindistan büzəyindən bir az kiçıkdir. (28l a) 



Gərmpa: bir ördək növü olub sona-bürçindən

1

 daha böyükdür. Erkəyi 



və  dişisi  eyni  rəngdədir.  Heşnəgarda  olur,  bəzən  Ləmqanata  gedir.  Əti  ol-

duqca ləzzətlidir. 



ġahmürğ:  Bir tür ördək olub  qazdan bir  az kiçıkdir. Dimdiyinin üs-

tündə bir çıxıntı var. Döşü ağ, beli qaradır; əti ləzzətlidir. 



Zümməc: şahin boydadır. Rəngi qaradır. 

Sar (sığırçın): beli və quyruğu qırmızıdır. 

Hindistan alaqarğası: bizim tərəflərin alaqarğasından bir az daha ki-

çık və incədir. Boynunda bir qədər ağ vardır. 



Mürği-cəngəl: qarğa ilə saxsağana bənzəyən bir quşdur. Ləmqanatda 

buna mürği-cəngəl deyirlər. Başı və döşü qara, qanadları və quyruğu bir az 

qırmızı, gözləri qıpqırmızıdır. Uça bilmədiyi üçün cəngəldən çıxmaz və bu 

üzdən ona mürği-cəngəl deyirlər. 



Çəmgədər: böyük bir yarasa olub bayquş boydadır. Başı it küçüyünü 

                                                           

1

 Sona: erkək çöl ördəyi, dişisinə bürçin deyilir. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



298 

başına bənzəyir. Ağaca qonmaq istəyəndə bir budağa yapışıb başı aşağı və-

ziyyətdə durur. Çox qəribədir. 

Məta:  Hindistan  saxsağanıdır,  saxsağandan  bir  az  kiçıkdir.  Saxsağan 

ağ alacadır; məta isə alacadır. 



Sanduvaç

1

 böyüklüyündə kiçicik bir quş daha vardır ki, (281 b) rəngi 



parlaq qırmızıdır, qanadlarında bir azca qarası var. 

Kərcə:  qaranquşa bənzəyir və  ondan  xeyli  böyükdür. Hər tərəfi qap-

qaradır. 



Kuyəl: kiçık qarğa boydadır, ondan xeyli incədir. Gözəl ötür. Hindis-

tan bülbülü bu imiş. Hindistan əhalisinin gözündə bülbül qədər mötəbərdir. 

Çox ağaclı bağlarda olur. 

Şaqraq kimi ağaclara yapışaraq yürüyən bir quş da var. Şakrak boyda-

dır və tutuquşu kimi yaşıl rəngdədir. 

 

SU HEYVANLARI 



 

ġiri-abi [su aslanı]: yığılmış sularda olur. Timsaha bənzəyir. Deyilənə 

görə, insanı, hətta camışı belə qapırmış. 



Sisar: bu da timsah şəklindədir. Hindistanın bütün çaylarında olur. Bir 

dəfə  yaxalayıb  gətirmişdilər,  uzunluğu  dörd-beş  kariyə  yaxındı,  yoğunluğu 

isə  qoyun  qədərdir.  Bundan  daha  böyükləri  də  varmış.  Ağzı  yarım  karidən 

bir az daha uzundur. Üst və alt çənələrində sıra-sıra incə-incə dişləri vardır. 

Su kənarlarına çıxıb yatır. 

Xuki-abi [hərfən: su donuzu, əslində: Qanq delfini]: bu da bütün Hin-

distan çaylarında olur. Sudan birdən-birə çıxar, başı görünər-görünməz tək-

rar suya dalır və yalnızca quyruğu gözə dəyir. Bunun ağzı da (282 a) sisarın 

ağzı kimi uzundur, sıra-sıra kiçık dişləri var. Başının digər qismi və gövdəsi 

balıq kimidir. Suyun içində oynayanda tuluq kimi görünür. 

Saru çayındakı xuki-abilər oynayan zaman suyun üstünə çıxırlar. Ey-

nən balıq kimi heç bir zaman sudan dışarı çıxmırlar. 

Qaryal:  böyükdür,  Saru  çayında  əsgərin  bir  çoxu  onu  gördü,  insana 

hücum edir. Saru sahilində olan zaman bir-iki köləni qapmışdı. Qazipur ilə 

Benares arasında da ordudan üç-dörd adamı qapdı, o civarda qaryali mən də 

bir az uzaqdan gördüm, lakin yaxşı və müfəssəl şəkildə görə bilmədim. 



Kəkkə balığı: iki qulağının önündə iki sümük çıxır, uzunluğu üç bar-

maq  qədərdir.  Yaxalananda  bu  sümükləri  oynadır  və  bundan  gözəl  bir  səs 

çıxır. Hər halda ona bu səsinə görə bu adı qoymuşlar. 

Hindistan balıqlarının əti ləzzətlidir; qılçığı  yoxdur. Çox çevik balıq-

lardır. Bir dəfə  adamlarımız bir suyun iki tərəfindən tor atıb gəldilər. Torun 

hər tərəfi yarım karidən artıq suyun üstündəydi. Balıqların bir çoxu toru bir 

                                                           

1

 Sanduvaç: bülbül, yaxud kanarya növündən bir quş. 



BABURNAMƏ 

 

299 



kari daha yuxarı sıçrayaraq aşdılar. 

Hindistanın bəzi sularında kiçik balıqlar var ki, bunlar qüvvətli bir səs 

və  ya gurultu olunca (282  b) birdən-birə sıçrayaraq sudan bir və  ya bir  ya-

rım kari yuxarı tullanırlar. 



Hindistan qurbağaları: bildiyimiz qurbağalar kimidirlər, lakin suyun 

üstündə yeddi-səkkiz kari qaçırlar. 



 

HĠNDĠSTANA XAS BĠTKĠLƏR 

 

Ənbə: Hindistan xalqı be hərfini hərəkəsiz tələffüz edir və bu söyləniş 

pis səsləndiyi üçün bəziləri ona nəğzək demişlər. Necə ki Xoca Xosrov belə 

demişdir: 

Nəğzəki ma nəğz koni bustan

Nəğztərin meyveyi-Hindustan. 



Ey bizim nəğzəkimiz, bağları bəzərsən,  

Sən Hindistanın ən gözəl meyvələrindənsən. 

Yaxşısı  gözəldir,  çox  yeyilə  bilir,  lakin  yaxşısı  az  olur.  Əsasən  kal 

ikən  yığırlar,  evdə  dəyir.  Kalından  yemək  üçün  gözəl  ədviyyat  düzəldirlər. 

Kalından düzələn mürəbbə də gözəl olur. Gerçəkdən də, Hindistanın ən yax-

şı meyvəsi budur. 

Ağacı çox hündür olur. Bəziləri deyir ki, ənbə qovundan sonra bütün 

meyvələrdən üstündür.  Lakin xalqın təriflədiyi qədər deyil. Şaftalının kərdi 

növünə bənzəyir. Yağmur mövsümündə dəyir. 

İki şəkildə yeyilir: biri sıxıb yumşaldaraq hər tərəfini dəlib əzmək su-

rətiylə  suyunu  içirlər.  Bir  də  kərdi-şaftalı  kimi  qabığınu  soyaraq  yeyirlər. 

Yarpağı  bir  az  şaftalı  yarpağına  bənzəyir.  Gövdəsi  çirkin  və  biçimsizdir. 

Benqalda və Quceratda daha yaxşıları olurmuş. 



Kilə:  ərəblər  buna  muz  [yəni  banan]  deyirlər.  Ağacı  o  qədər  hündür 

deyil, (283 a) hətta ona ağac demək olmaz, kol ilə ağac arasında bir şeydir. 

Yarpağı  aman-qara  yarpağına  bənzəyir,  amma  banan  yarpağının  uzunluğu 

iki karidir, eni isə bir kariyə yaxındır. 

Ortasından ürəyə bənzəyən bir zoğ çıxar. Qönçəsi bu zoğdadır. Böyük 

qönçəsi qoyun ürəyi şəklindədir. Qönçəsinin hər yarpağı açıldıqca yarpağın 

dibində sıra halında altı-yeddi çiçək çıxır. Bu sıra-sıra çiçəklər sonra banan 

olur.  Ürəyə  bənzəyən  bu  zoğ  uzandıqca,  o  böyük  qönçənin  yarpaqları  da 

açılır və sıra halındakı banan çiçəkləri görünür. 

Hər banan ağacı yalnız bir dəfə  meyvə verir. Bananın iki gözəl xüsu-

siyyəti  var:  qabığı  asan  soyulur,  çəkirdəyi  və  puşası  yoxdur.  Badımcandan 

bir az daha uzun və daha incədir. Çox şirin deyil. Benqal babanı fövqəladə 

şirin imiş. Olduqca xoş görünən bir ağacı var. Geniş və parlaq yaşıl yarpaq-

larının görünüşü çox gözəldir. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



300 

Ənbuli:  hind xurmasına bu adı verirlər. Kiçicik yarpağı var və ümu-

mən  hind  quzu  (buya)  yarpağına  bənzəyir,  lakin  bunun  yarpağı  hind  qozu 

yarpağından daha kiçikdir. Ağacı çox gözəl görünür. Kölgəsi çox olur. Ağa-

cı olduqca yüksəkdir. Yabanısı da çoxdur. 



Mehvə:  gül-çikan  da  deyirlər.  Bunun  ağacı  da  olduqca  hündürdür. 

Hindistan  əhalisinin  evləri  (283  b) əksərən  mehvə  ağacındandır. Mehvənin 

çiçəyindən şərbət düzəldirlər. Çiçəyini qurudaraq kişmiş kimi yeyirlər. Araq 

də düzəldirlər. Ümumən kışmişə bənzəyir. Pis bir tadı var. Çiçəyinin təzəsi 

pis  deyil. O da  yeyilir.  Bunun da  yabanısı var.  Meyvəsi  şirin  deyil.  Dənəsi 

bir az böyük, qabığı incədir. İçindən yağ da çəkirlər. 



Kirni:  ağacı  çox  hündür  olmamaqla  birlikdə  kiçık  də  deyil.  Meyvə-

sinin  rəngi  sarıdır.  İnnabdan  (çiydə)  bir  az  incədir.  Dadı  ümumən  üzümə 

bənzəyir.  Bir  az  dadsız olsa da  pis deyildir. Fövqəladə çox olur.  Dənəsinin 

qabığı incədir. 



Cəman:  yarpağı  ümumən  söyüd  yarpağına  bənzəyir,  ondan  daha  də-

yirmi  və  daha  yaşıldir.  Ağacının  görünüşü  pis  deyil.  Meyvəsi  qara  üzümə 

bənzəyir, bir az turş dadı var. O qədər yaxşı deyildir. 

Kəmrək: meyvəsi beş guşəlidir. Şaftalı boydadır, uzunluğu dörd bar-

maq qədər olar. Dəyəndə saralır. Bunun da çəkirdəyi yoxdur. Kal ikən qopa-

rılanı çox turş olur. Dəymişinin turşuluğu meyxoşdur, pis deyil. Gözəllik ba-

xımından o qədər də  yaxşı deyildir. 



Yüklə 4,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin