ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur



Yüklə 4,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə42/48
tarix31.01.2017
ölçüsü4,27 Mb.
#7190
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   48

(345 a) gedib gördüm. Oradan gəmiylə döndüm.  

Bazar ertəsi günü, səfər ayının beşində [=19 oktyabr] Bikermacitin ilk 

və  sonraki  elçiləri  ilə  bxirəli  hindulardan  əski  nökərim  Divə  oğlu  Hamusu 

Rətənburun təslim olub bizə bağlılığının qəbul edilməsi ilə əlaqədar öz üsul 

və  tərzlərinə  görə  əhd  və  şərt  bağlaması  üçün  oraya  göndərdim.  Bizim  bu 

gedən  adamımız  bütün  bunları  öz  gözüylə  görüb  qənaət  gətirdikdən  sonra 

dönəcəkdi. O verdiyi sözü tutsa və Allah da rast gətirsə, mən də atasının ye-

rinə onu rana təyin edib Çitur taxtına oturdacağımı vəd etdim.  



 

ĠSKƏNDƏRĠN VƏ ĠBRAHĠMĠN XƏZĠNƏLƏRĠNĠN TÜKƏNMƏSĠ 

 

O  günlərdə  İskəndər  ilə  İbrahimin  Dehli  ilə  Aqradakı  xəzinələri  tü-

kəndi.  Ordunun silahlandırılması, top  və tüfəngçilərin barutları və  ülufələri 

üçün cümə axşamı günü, səfər ayının səkkizində [=22 oktyabr] təxsisatı olan 

hər kəsdən bu gəlirin yüzdə otuzunu divana verməsini, bunun da söylədiyim 

bu yolda sərf edilməsini əmr etdim. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



364 

Şənbə günü, ayın onunda [=24 oktyabr] Sultan Məhəmməd Bəxşinin 

bir dəfə Xorasan əhalisinə vəd fərmanları götürmüş olan Şah Qasım adlı pi-

yadası təkrar Herata göndərildi. 

Götürdüyü  fərmanlarda  bunlar  yazılmışdı:  Hindistanın  şərq  və  qərb 

(345 b) tərəfindəki düşmənlər və kafirlər Allahın inayətilə bərtərəf edilmiş-

dir. Bu yaz, Allah nəsib etsə, nə olursa-olsun, mütləq oraya gələcəyik. 

Əhməd Əfşara da bir fərman göndərildi. Fərmanın kənarına öz əlimlə 

yazaraq Firidun Qopuzini istədim. O gün günorta civə yeməyə başladım. 

Çərşənbə günü, ayın iyirmi birində [=4 noyabr] hindistanlı bir piyada 

[Baburun oğlu] Kamran [Mirzə] ilə Xoca Dost  Xavəndin  ərzi-hallarını  gə-

tirdi.  Xoca  Dost  Xavənd  zilhiccə  ayının  onunda  Kabilə  çatıb  Hümayunun 

yanına getmək üzrə yola çıxmışdı. Xubiyana gələndə isə Kamranın bir ada-

mı  gəlib  «Xoca  gəlsin,  nə  kimi  fərman  varsa  bildirsin,  söylənəcək  sözləri 

görüşdükdən  sonra  da  getsin»  demişdir.  Kamran  zilhiccə  ayının  on  yeddi-

sində  [=2  sentyabr]  Kabilə  varmışdı.  Xoca  ilə  danışdıqdan  sonra  da  həmin 

ayın iyirmi səkkizində [=13 sentyabr] onu Qaleyi-Zəfərə göndəribmiş. 

Gələn bu ərzi-hallarda yaxşı xəbərlər vardı. Şahzadə Təhmasib özbək-

ləri  dəf  etmək  üçün  hərəkətə  keçmiş  və  özbək  Renişi  Damğanda  yenərək 

adamlarını qılıncdan keçiribmiş. Übeyd xan da qızılbaşların hərəkətini qəti 

bir şəkildə öyrənincə Herat civarından qalxıb Mərvə gedərək Səmərqənddə-

ki və o civardakı sultanları Mərvə dəvət edibmiş. Mavəraünnəhrdəki sultan-

ların hamısı Mərvə yardıma gedibmiş. (346 a) 

Hümayunun  Yadigar  Tağayinin  qızından  bir  oğlu  olmuş.  Kamran  da 

Kabildə evlənirmuş, dayısı Sultan Əli Mirzənin qızını alırmuş. Bu xəbərləri 

də həmin piyada gətirdi. 

O  gün  Seyid  Dəkni  Şirazi  Cibəgərə  xələt  geydirərək  ehsanlarda  bul-

lundum və içmə suyu quyusunu bildiyi kimi tamamlamasını əmr etdim. 

Cümə  günü,  ayın  iyirmi  üçündə  [=6  noyabr]  vücudumda  bir  hərarət 

yarandı. O dərəcədə ki, cümə namazını məsciddə güclə qıla bildim. Günorta 

namazı  ehtiyatını  da kitabxanamda bir müddət  sonra zəhmətlə qıla bildim. 

Hərarət düşdü. Bazar günü yenidən istilik gəldi və bir az titrədim.  

 

BABUR XOCA ÜBEYDULLAHIN «VALĠDĠYYƏ» 

RĠSALƏSĠNĠ NƏZMLƏ ÇEVĠRĠR 

 

Çərşənbə axşamı günü gecəsi, səfər ayının iyirmi yeddisində [=10 no-

yabr]  Xoca  Übeydullah  həzrətlərinin  Risaleyi-validəyyə

1

 əsərini  çevirmək 

ağlıma gəldi. Həzrətin ruhuna sığınıb könlümdən «Əgər bu mənzumə o həz-

                                                           

1

 Mətni Baburun «Seçilmiş əsərləri»nin (Bakı, MBM, 2011) 270-289-cu səhifəsindədir.  



BABURNAMƏ 

 

365 



rət  tərəfindən  bəyənilsə  -necə  ki  Qəsideyi-bürdə

1

 sahibinin  qəsidəsi  bəyə-

nilib özü fəlc xəstəliyindən qurtulmuşdu- və mən də bu xəstəlikdən qurtul-

sam, bu da nəzmimin qəbul olunduğuna bir dəlil olar» deyə düşündüm. 

Bu  niyyətlə  rəməli-müsəddəsin  zərb  və  əruzu  məhbun,  bəzən  əbtər,  

bəzən də məhbun və məhzuf olan (346  b) vəznindəki -ki, Mövlana Əbdür-

rəhman  Caminin  Sübha  əsəri  də  bu  vəzndədir-  risaləsini  nəzm  halında  tər-

cümə etməyə başladım və o gecə on üç beyt çevirdim. Belə-belə hər gün on 

beytdən az tərcümə etmirdim. Deyəsən, bir gün ara verdim. 

Keçən il də bir dəfə belə bir xəstəlik gəlmiş və ən az bir ay və ya qırx 

gün  davam  etmişdi.  Allahın  inayəti  və  həzrətin  himmətiylə  cümə  axşamı 

günü, ayın iyirmi doqquzunda [=12 noyabr] xəstəlik bir az yqngqlləşdi, son-

ra bu xəstəlikdan qurtuldum. 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının səkkizində [=20 noyabr] risalənin tər-

cüməsi tamamlandı. Bir gündə əlli iki beyt yazıldı.  

Çərşənbə günü, səfər ayının iyirmi səkkizində [11 noyabr] ətrafdakı və 

civardakı  əsgərlərə  «Allah  nəsib  etsə,  yaxın  bir  zamanda  səfərə  çıxacağıq, 

əsgər hazırlanaraq tez gəlsin» deyə fərman göndərilmişdi. 

Bazar günü, rəbiüləvvəl ayının doqquzunda [=21 noyabr] bəy Məhəm-

məd Talikçi gəldi. Keçən il məhərrəm ayının axırında Hümayuna xələt və at 

götürmüşdü.  

 

HÜMAYUNUN  OĞLUNUN 

DOĞULDUĞU XƏBƏRĠNĠN GƏLMƏSĠ 

 

Bazar  ertəsi  günü, ayın  onunda Bəyginə  Veys  Lağarı və  Hümayunun 

Bəyan Şeyx adlı bir nökəri Hümayunun yanından gəldilər. Bəyginə, Hüma-

yunun  oğlunun  doğulduğu  müjdəsini  vermək  üçün  gəlmişdi.  Uşağın  adını 

Əlaman qoymuşlar. 

Şeyx  Əbülvəcd  onun  doğumuna  (347a)  «Şahi-səadətmənd»

2

 tarixini 



tapmışmış. 

Bəyan Şeyx isə Bəyginədən xeyli sonra yola çıxmış, cümə günü, səfər 

ayının doqquzunda [=23 oktyabr] Qişmin dibindəki Düşənbə deyilən yerdə 

Hümayundan ayrılmışdı. Çərşənbə axşamı günü, rəbiüləvvəl ayının onunda 

[=22 noyabr] Aqraya gəldi, tez gəldi, bu Bəyan Şeyx  yenə bir dəfə Qaleyi- 

Zəfərdən Qəndəhara on bir gündə gəlmişdi. 

Şahzadənin [Təhmasib] gəldiyi və özbəklərin yenildiyi xəbərini də bu 

Bəyan Şeyx gətirdi.  

Təfsilatı belədir:  

                                                           

1

 Qəsideyi-bürdə (Xirqə haqqında qəsidə) VII əsri şairi Kəəb bin Zübeyr tərəfindən hz. 



Məhəmmədin şərəfinə yazılmış bir əsərdir. 

2

 Şahi-səadətmənd əbcəd hesabı ilə 934 (=1528) edir. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



366 

QIZILBAġ VƏ ÖZBƏKLƏRĠN CAMDAKI SAVAġI 

 

Şahzadə Təhmasib qırx min adam ilə rum üsulu tüfəng və arabalar dü-



zəldib İraqtan sürətlə gəlir, Bistam və Damğanda özbək Rənişi yenib adam-

larını doğrayıb sürətlə keçir. Qızılbaşlar Kibək-Binin oğlu Qənbər Əlini də 

yenirlər və o da az bir qüvvə ilə Übeyd xanın yanına gəlir. Herat civarında 

qalmaq  imkanı  tapa  bilməyən  Übeyd  xan  isə  Bəlx,  Hisar,  Səmərqənd  və 

Daşkənddəki bütün xan və sultanlara çaparlar yollayıb özü də Mərvə gəlir. 

Xan və sultanlar dərhal toplaşırlar. Daşkənddən Süyünçük xanın ikinci oğlu 

Baraq  Sultan,  Səmərqənd  və  Miyan-Qaldan  Küçüm  xan,  Əbu  Səid  Sultan, 

Polad Sultan, (347 b) oğullarıyla birlikdə Cani bəy Sultan, Hisardan Həmzə 

Sultan ilə Mehdi Sultan və digər bütün sultanlar dərhal gəlib Mərvdə Übeyd 

xana qoşulurlar, yüz beş min adam yığılır. 

Bunların  casusu  isə  xəbər  gətirir  ki,  şahzadə  Təhmasib  Übeyd  xanın 

Herat  civarında  az  bir  əsgərlə  oturmaqda  olduğunu  zənn  etdiyi  üçün  qırx 

min  adamla  sürətlə  gəlib,  amma  çoxlu  qüvvənin  yığıldığı  xəbərini  alınca 

Radəgan çayırında xəndəklər qazaraq  yerləşib.  Özbəklər bu xəbəri almaqla 

birlikdə düşməni heçə sayır, məsləhətləşib «Bütün xan və sultanlar Məşhəd-

də otururuq, qızılbaş ordugahının civarında olub düşmənin baş qaldırmasına 

imkan verməmək üçün bir neçə sultanı iyirmi min əsgərlə oraya təyin edərik. 

Günəş əqrəb bürcünə girincə də  yadaçılara yada etməyi əmr edər və beləcə 

onları zəiflədib məğlub edərik» deyə qərar verir və Mərvdən qalxıb gedirlər. 

Şahzadə  isə  Mərvdən  çıxanlarla  Cam  və  Xirgird  civarında  qarşılaşır  

və özbəklər yenilir, bir çox sultanları ələ keçirilib öldürülür.  

Bu məktubda Küçüm xanın dışında (348 a) heç bir sultanın qurtuldu-

ğunun dəqiq bəlli olmadığını da yazmışdılar. Əsgər arasında olan sultanlar-

dan hələ heç kim gəlməyibmiş. Hisardakı sultanlar Hisarı buraxıb çıxmışlar. 

İbrahim  xanın  [Cani] oğlu  Çəlmə -ki,  əsl  adı  İsmayıldır- Hisar kurqanında 

imiş. 


 

BABURUN HÜMAYUNA YAZDIĞI MƏKTUB 

 

Yenə bu Bəyan Şeyx Hümayun ilə Kamrana [Mirzə] yazılan məktub-



larla birlikdə təcili geri göndərildi. Cümə günü, ayın on dördündə [=27 no-

yabr] məktub və yazılar hazırlanıb Bəyan Şeyxə təslim edilərək izin verildi. 

O da şənbə günü, ayın onbeşində Aqradan ayrıldı. Hümayuna yazılan mək-

tubun surəti şudur: 

«Həsrət  və  xiffətlə  salamladıqdan  sonra  Hümayuna  sözüm  budur  ki, 

bazar ertəsi  günü,  rəbiüləvvəl  ayının onunda [=23  noyabr]  Bəyginə  ilə  Bə-

yan Şeyx gəldilər.  

Məktub və ərzi-hallar sayəsində oradakı vəziyyət açıqca anlaşıldı.  



BABURNAMƏ 

 

367 



Şükr, vermiş sənə həq fərzəndə, 

Sənə fərzəndü mənə dilbəndə 

 Tanrı təala belə sevinçləri mənə və sənə daima nəsib eyləsin, amin, ya 

rəbbül-aləmin.  Adını  Əlaman  qoymusan.  Allah  mübarək  etsin.  Lakin  özün 

yazdığın halda, düşünməmisən ki, çox işlənməsi üzündən xalq buna Ələma, 

ya da ə1-Aman (348 b) deyər. Çünki belə əlif-lam adda az olur. Allah onun 

adını və zatını təqdis və mübarək etsin. Çox uzun illər və çox uzun zamanlar 

boyunca Əlamanı dövlət və səadətlə qorusun. 

Tanrı təala öz fəzl və kərəmilə bizim işlərimizi düzəldir. O qədər ki, 

heç bir dövirdə belə olmamışdır. 

Sonra,  çərşənbə  axşamı  günü,  ayın  on  birində,  bu  əsnada  Bəlx  əha-

lisinin Qurbanı dəvət edib içəriyə aldığı xəbəri gəldi. 

Kamrana  və  Kabildəki  bəylərə  əmr  edildi  ki,  gedib  sənə  qoşulsunlar. 

Lazım  gəlsə  Hisar  ya  da  Səmərqənd  tərəfinə  gedər  və  Allahın  inayəti  ilə 

düşmənlərı yenib vilayətləri alar, dostları şad, düşmənləri də dilxor edərsiniz, 

inşallahu təala. Bu sizlərin ən çox qılınc çalacaq zamanınızdır. Qapıya gələn 

işdə qüsur etməyin. Tənbəllik və səhlənkarlıq padşahlıqla bir araya sığmaz. 

Cahangire təvəqqüf bər niyabəd, 

Cahan anra buvəd kü beh şitabəd, 

Həmə çizi zi ruyi kədxudai, 

Sükun miyabəd illa padişahi

1



 

Cahangirlik durmaqla olmaz,  

Dünya tələsməyi bacaranındır. 

Hər işdə durub-dayanmaq olar, 

Padşahlıqda durub-dayanmaq olmaz. 

Əgər  tanrı  inayəti  ilə  Bəlx  və  Hisar  vilayətini  asanlıqla  ələ  keçirilsə, 

Hisarda sənin adamın olsun, Bəlxdə Kamranın adamı. Əgər tanrı inayətiylə 

Səmərqənd də ələ keçirilsə, Səmərqənddə sən otur. Hisar vilayətini (349  a) 

inşallah xassə mülkü edəcəyəm. Əgər Kamran  Bəlxi  az  saysa, bildirin,  in-

şallah onun əskiyini də bu vilayətlərdən tamamlayarıq. 

Sonra, daima riayət edilən bu qaydanı sən də bilirsən: altı hissə sənin 

olursa, beş hissə Kamranındır. Bu qaydaya daima riayət edərək bunun dışına 

çıxmayın. Onunla yaxşı rəftar et. Böyüklər səbrli olmalıdır. Ümid edirəm ki, 

sən də yaxşı rəftar edəcəksən. O da şəriətə hörmətkar yaxşı bir igiddir. O da 

mülazimət və sədaqətdə qüsur etməz. 

Sonra,  səndən  bir  az  incimişəm,  bu  iki-üç  ildən  bəri  heç  bir  adamın 

gəlmədi və mənim göndərdiyim adam da tam bir il sonra gəldi. Belə olarmı? 

Sonra,  məktublarında  yalnızlıq,  yalnızlıq  deyirsən.  Yalnızlıq  padşah-

lıqda ayıbdır. Necə ki demişlər: 

                                                           

1

 Nizaminin Xosrov və Şirin  əsərindən. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



368 

Əgər pay bəndi riza peş gir, 

Və gər yek süvari səri xeş gir. 

Əgər ayağın bağlı isə razı ol, 

Əgər tək atlı isən bildiyin kimi hərəkət et.

1

 

.

 



Heç bir zəncir padşahlıq zənciri kimi  deyildir. Padşahliq  ilə  yalnızlıq 

bir  araya  sığmaz.  Sonra,  dediyim  kimi,  yazdığın  məktubları  oxumursan, 

çünki oxumaq (349 b) istəsəydin belə, oxuya bilməzdin, əgər oxuya bilsəy-

din,  əlbəttə  ki,  dəyişdirərdin.  Məktubunu  ancaq  zorlanaraq  oxumaq  müm-

kündür,  lakin  çox  dumanlıdır.  Mənsur  müəmmanı  heç  kim  görməmişdir. 

İmlan o qədər doğru olmamaqla birlikdə fəna deyildir. 

İltifatı ta ilə yazımısan, qulancı isə ya ilə yazmısan.  

Xəttin  çətinliklə  də  olsa  oxunur,  lakin  bu  dumanlı  sözlərindəki  məna 

tam  anlaşılmır.  Hər  halda  məktub  yazmaqdakı  tənbəlliyin  də  bu  üzdəndir. 

Təmtəraqlı yazmaq istəyirsən, ona görə də dumanlı olur. Bundan sonra sadə, 

açıq və bəsit sözlərlə yaz, sənə də daha az zəhmət olar, oxuyana da. 

Sonra,  böyük  bir  iş  üçün  gedirsən.  İş  görmüş,  fikir  və  tədbir  sahibi 

bəylər ilə danışıb məsləhətləşərək onların sözüylə hərəkət etməlisən. 

Əgər  mənim  razı  qalmağımı  istəyirsənsə,  yalnızlığı  və  xalqdan  uzaq 

olmağı burax. Gündə iki dəfə kiçık qardaşını və bəyləri öz başına buraxma-

yaraq hüzuruna çağırıb nə iş olursa-olsun, bu sadiq dostlarla birlikdə danışıb 

məsləhətləşərək qərar verməlisin. 

Sonra, Xoca Kəlan mənimlə çox səmimi münasibətdə olmağa alışmış-

dı. Sən də (350 a) ona qarşı mənim kimi hərəkət etməlisin. 

Əgər tanrı inayətilə o tərəfdəki işlər yüngülləşsə və Kamrana ehtiyac 

olmasa, Kamran Bəlxdə sağlam adamlar qoyub özü mənim yanıma gəlsin. 

Sonra,  bu  qədər  fəth  və  zəfərlər  Kabildə  ikən  oldu.  Kabili  uğur  sayı-

ram və onu xassə mülkü etdim. Heç biriniz ona tamah etməyin. 

Sonra, yaxşı hərəkət edib Sultan Veysin könlünü almısan. Onu yanına 

alıb onun fikrilə hərəkət etməlisin. O, sözü dinlənəcək bir adamdır. 

Əsgəri  yaxşı  yığıb  yürüməlisən.  Ağızdan  söylənəcək  sözləri  Bəyan 

Şeyx bilir və söyləyəcək. Həsrətlə salam edirəm.

 

Cümə axşamı günü, rəbiüləvvəl ayının on üçündə [=26 noyabr] yazıldı. 



Kamran ilə Xoca Kəlana da bu məzmunda öz əlimlə məktublar yazdım. 

 

ƏSGƏRĠNĠN ġƏRQƏ GÖNDƏRĠLMƏSĠ 

 

Çərşənbə günü, ayın on doqquzunda [=2 dekabr] mirzələrı, sultanları, 

türk  və  hind  əmirlərini  çağırıb  danışıb  məsləhətləşərək  buna  qərar  verildi: 

«Bu il də bir tərəfə mütləq səfər etmək lazımdır. Əsgəri bizdən bir az öncə 

Puraba hərəkət etsin. Qanq çayının digər yaxasındakı sultanlar və əmirlər də 

                                                           

1

 Sədi Şirazidən.  



BABURNAMƏ 

 

369 



əsgərləri ilə birlikdə Əsgəriyə qoşulsunlar. Hansı tərəfə getmək münasib gö-

rülsə, oraya getsinlər». 

Bunları yazıb şənbə günü, ayın (350b) iyirmi ikisində [=5 dekabr] on 

altı  günlük  bir  müddət  verilərək  Qiyasəddin  Qurçu  başda  Sultan  Cüneyd 

Barlas olmaq üzərə Purab əmirlərinə qasid olaraq göndərildi. 

Ağızdan söylənənlər isə bunlar idi: zərbzən, araba, tüfəng və digər sa-

vaş vasitələri hazırlanana qədər özümüzdən öncə Əsgəri göndərildi. Qanqın 

digər yaxasındakı bütün sultan və əmirlərə də hazırlanan kimi dərhal Əsgə-

rinin  yanında toplaşmaları əmr edildi:  «Hansı  tərəfə  yürümək münasib  gö-

rülsə,  tanrının  inayətilə  o  tərəfə  hərəkət  ediləcək.  Oradakı  dostlarla  danışıb 

məsləhətləşin,  əgər  mənim  gəlməyimi  zəruri  edən  bir  şey  olursa,  mənim 

göndiyim  adam  gələr-gəlməz,  inşaallahu  təala,  dərhal  hərəkət  edəcəyəm. 

Əgər benqallar tərəfimizi tutub bizə bağlı olsalar və orada mənim iştirakımı 

zəruri  qılacaq  bir  iş  olmasa,  bunu  da  açıqca  ərz  edin.  Boş  durmaq  olmaz, 

mən  başqa  tərəfə  yürüyəcəyəm.  Sizlər  də  dostlarla  danışıb  məsləhətləşərək 

Əsgəriylə birlikdə yürüyün və oradakı işlərə tanrı inayətilə bir xitam verin». 

Şənbə  günü,  rəbiüləvvəl  ayının  iyirmi  doqquzunda  [=12  dekabr]  Əs-

gəriyə qiymətli daşlar la bəzənmiş kəmərli bir xəncər ilə padşanə xələt gey-

dirib bayraq, tuğ, nağara, cins atlar, on ədəd fil, bir qatar dəvə (351a) və di-

gər padşahanə vasitələlər ehsan edərək, divana riəasət etməsinə qərar verdim. 

Mollasına və iki atəkəsinə də düyməli yeləklər, digər adamlarına isə üç dəfə 

doqquz paltar ehsan etdim. 

Bazar  günü, ayın  sonuncu günündə isə  Sultan  Məhəmməd  Bəxşinm 

evinə getdim. Xalı sərib hədiyyələr gətirdi. Nəqd və mal olaraqla iki lekdən 

bir  az  artıq  hədiyyə  verdi.  Hədiyyələrin  təqdimatındansonra  isə  başqa  bir 

otağına keçərək məcun yedik. Oradan da üçüncü pəhərdə çıxıb suyu keçərək, 

xəlvətxanaya gəldim.  

 

AQRA VƏ KABĠL ARASINDA 

POÇT SĠSTEMĠNĠN QURULMASI 

 

Cümə  axşamı  günü,  rəbiüləvvəl  ayının  dördündə  [=17  dekabr]  belə 



qərar verdim: «Çıxmaq bəy katiblik vəzifəsini yerinə yetirəcək Şahi Tamğa-

çıyla birlikdə Aqradan  Kabilə qədər olan məsafəni ölçərək hər doqquz kü-

ruhda  on  iki  kari  hündürlükdə  qüllə  və  üstündə  bir  otaq  tikəcəklər,  hər  on 

səkkiz  küruhda  altı  yam  [poçt]  atı  bağlayacaqlar,  yamçıya  [poçtalyon]  və 

mehtərə  maaş  və atlara  yem  təyin  ediləcək. Elə  buyuruldu  ki,  əgər bu poçt 

atı bağlanan yer bir xassə mülkünə yaxınsa, bu söylənənləri oradan təmin et-

sinlər, əgər hər hansı bir bəyin pərgənəsinə yaxınsa, bu işi o bəyin məsuliy-

yətinə versinlər». 

O  gün  Çıxmaq  ilə  Şahi  Aqradan  ayrıldılar.  Bu  küruhlar  milə  görə 


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



370 

Müəyyənləşdirildi. Necə ki Mübəyyəndə belə deyilir: (351 b) 

Dörd min qədəm bilə bir mil, 

Bir küruh ona hind eli der, bil. 

 

Dedilər bir yarım kari bir qədəm, 



Hər xari bil ki vardır altı tutam. 

 

Hər tutam dörd əlik



1

, yenə hər əlik 

Altı cəv ərzi buldu, bil bu bilik. 

Ölçü ipi, burada söyləndiyi kimi, bir qədəm = doqquz tutam = bir ya-

rım kari hesabıyla qırx qədəm uzunluğunda müəyyən edildi ki, belə yüz ip 

bir küruh edir. 



 

ELÇĠLƏRĠN QATILDIĞI BĠR ZĠYAFƏT 

 

Şənbə günü, ayın altısında [=19 dekabr] bir toy oldu. Qızılbaş, özbək 



və hind elçiləri bu ziyafətdə iştirak etdilər. Qızılbaş elçiləri mənim sağımda 

yetmiş-səksən  kari uzaqlığa  çadır qurdurularaq oraya oturduldular. Bəylər-

dən Yunus Əlinin da qızılbaşlarla birlikdə oturması əmr edildi. Solumda da 

eyni  şəkildə  özbək  elçilərini  oturdub  bəylərdən  Abdullahın  [Kitabdar]  da 

bunlarla birlikdə oturması əmr edildi. 

Özüm isə yeni tikilən səkkizguşəlı və təzə otlarla örtülü köşkün şimal 

yönündə oturdum. Sağımda beş-altı kari uzaqda Toxta Buğa Sultan, Əsgəri, 

Xoca həzrətlərinin oğlu Xoca Əbdüşşəhid, Xoca Kəlan, Xoca Hüseyni, Xə-

lifə  və  Səmərqənddən  gələn  xocaların  xidmətində  olan  hafiz  və  mollalar 

oturdular.  Solumda  isə  beş-altı  (352  a)  kari  uzaqda  Məhəmməd  Zaman 

Mirzə, Tan-Atmış Sultan, Seyid Rəfi, Seyid Rumi, Şeyx Əbülfəth, Şeyx Ca-

mali, Şeyx Şəhabəddin Ərəb və Seyid Dəkəni oturdular. 

Bütün sultanlar, xanlar, irəli gələnlər və əmirlər yeməkdən öncə altın, 

gümüş və mis axçalar, qumaş və digər əşyalardan ibarət saçıqlar gətirdilər. 

Önümə bir xalı sərmələrini əmr etdim. Altın və gümüşü bu xalı üzərinə tök-

dülər.  Qumaşları,  bezləri  və  axça  torbalarını  isə  altın  və  gümüşün  yanına 

yığdılar. 

Yeməkdən  bir  az  öncə  saçıqlar  təqdim  olunarkən  azğın  dəvələr  ilə 

filləri  qarşıdakı  adada  vuruşmağa  saldılar.  Bir  neçə  qoç  da  vuruşdurdular. 

Ondan sonra pəhlivanlar güləşdi. 

Böyük  yeməkdən  sonra  Xoca  Əbdüşşəhid  ilə  Xoca  Kəlana  incə  qu-

maşdan paltarlar və müvafiq xələtlər geydirildi. Molla Fərrux ilə Hafiz [Mir 

Katib]  rəyasətində  gələnlərə  də  yeləklər  geydirildi.  Küçüm  xanın  elçisi  ilə 

Həsən Çələbinin kiçık qardaşına da qumaş başlıqlı və düyməli samur kürk-

                                                           

1

 Əlik çağatayca barmaq, cəv isə farsca arpa deməkdir.  



BABURNAMƏ 

 

371 



ləri və mövgelərinə uyğun xələtlər ehsan edildi. Əbu Səid Sultanın və Meh-

riban  xanımın  və  oğlu  Polad  Sultanın  elçilərinə  və  Şah  Həsənin  elçisinə 

düyməli  yeləklər,  qumaş  (352  b)  libaslar  ehsan  edildi.  İki  xocaya  və  iki 

böyük elçiyə -ki, kiçık xanın adamı ilə Həsən Çələbinin kiçık qardaşlarıdır- 

gümüş daşı ilə qızıl və qızıl daşı ilə gümüş çəkilərək ehsan edildi. Qızıl da-

şı

1



 beşyüz misqaldır, Kabil daşı ilə bir sir edir. Gümüş daşı iki yüz əlli mis-

qaldır və Kabil ölçüsüylə yarım sir edir. 

Xoca  Mir  Sultana,  oğullarına  və  digər  elçilərə  də  altın  və  gümüşdən 

ehsanlar  verildi.  Yadigar  Nasirə  kəmərli  bir  xəncər  ehsan  edildi.  Mir  Mə-

həmməd Calebana Qanq çayında körpü tikdiyi üçün uyğun bir ehsan  veril-

mişdi.  Bu  Məhəmməd  ilə  tüfənfəndazlardan  Pəhlivan  Hacı  Məhəmməd, 

Pəhlivan Bəhlul və Vəli Parsçıya da birər xəncər ehsan edildi. Ustad Əliqu-

lunin  oğluna  da  bir  xəncər  ehsan  edildi.  Seyid  Davud  Gərmsiriyə  altın  və 

gümüş ehsan edildi. Qızım Məsumə ilə oğlum Hindalın adamlarına da düy-

məli yeləklər və qumaş xələtlər ehsan edildi. Əndicandan və bizim vilayət-

siz  və  vətənsiz  dolaşdığımız  yerlərdən,  Suh  və  Hüşyardan  gələnlərə  də  ye-

ləklər, qumaş xələtlər, altın, gümüş və hər cür əşya ehsan edildi. Qurban ilə 

Şeyxinin adamlarına və Kahmərdin (353 a) rəiyyətlərinə də yenə bu tərzdə 

ehsanlar verildi. 

Ziyafətdən sonra hind hoqqabazlarının gəlib oyunlarını göstərmələrini 

əmr  etdim.  Bunlar  da  gəlib  hünərlərini  göstərdilər.  Hindistan  hoqqabazları 

bizim  tərəflərin  hoqqabazlarında  görünməyən  bəzi  hünərləri  də  göstərirlər. 

Bunların bir neçəsi budur: yeddi xalqadan birini alnına, ikisini dizlərinə yer-

ləşdirib  ikisini  əl  barmaqları,  ikisini  də  ayaq  barmaqlarıyla  sürətli  və  dur-

madan döndərirlər. Bir də tovuz yürüyüşü kimi, bir əlini yerə dayayıb digər 

əli və iki ayağıyla üç halqayı sürətli və durmadan döndərirlər. 

Bir  də  bizim  tərəflərın  hoqqabazlan  iki  ağacı  ayaqlarına  bağlayaraq 

kəndirbaz  ayaqlığı  düzəldib  gəzirlər,  Hindistan  hoqqabazları  isə  bir  ağacla 

ayaqlıq düzəldib bunu ayaqlarına bağlamadan yeriyirlər. 

Bir də bizim tərəflərdə iki kəndirbaz bir-birinə tutunaraq iki mayallaq 

vururlar,  hind  kəndirbazları  isə  bir-birinə  tutunaraq  üç-dörd  dəfə  mayallaq 

vururlar. 

Bir də bir kəndirbaz altı-yeddi kari uzunluğunda sırığın bir ucunu beli-

nə dayayır, digər biri isə sırığa çıxıb (353 b) sırıq üstündə oyunlar göstərir. 

Bir də kiçık bir kəndirbaz böyük bir kəndirbazın başına çıxıb hərəkət 

etmədən  durur.  Aşağıdakı  cambaz  sürətlə  sağa-sola  yürüyüb  hünərlərini 

göstərərkən bu kiçık də o onun başında dimdik və hərəkətsiz duraraq, öz hü-

nərlərini göstərir. 

Bundan başqa, bir çox rəqqasələr də gəlib rəqs etdilər. Axşama doğru 

altın, gümüş və misdən bir çox para saçıldı. Böyük bir gurultu və izdiham 

                                                           

1

 Daş: qiymətli şeyləri çəkməkdə istifadə edilən bir ağırlıq ölçüsü. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



372 

oldu. 


Axşam  ilə  yatsı  arasında  beş-altı  yaxın  dostu  yanıma  alıb  oturtdum. 

Bir pəhərdən artıq oturduq. Ertəsi sabah ikinci pəhərdə gəmiyə minib Həşt-

Behiştə gəldik.  

Səfər  hazırlığını  tamamlamış  olan  Əsgəri  bazar  ertəsi  günü  gəlib  ha-

mamda izin alaraq şərqə doğru hərəkət etdi. 

Çərşənbə axşamı günü Dulpurda tikilməsini əmr etdiyim hovuz və qu-

yunu görməyə getdim. Bir pəhər və bir geridə bağdan atlanaraq gecənin ilk 

pasından beş geri keçəndə Dulpur bağına vardıq. 

Cümə axşamı günü, ayın on birində [=24 dekabr] daş quyu, iyirmi altı 

daş arx, daş sütun və yekparə qayadan qazılan arxlar tamamlanaraq, o günün 

üçüncü pəhərindən etibarən quyudan su çəkilməyə başlandı. Dulpurda çalış-

maqda  (354  a)  olan  daşçı,  dülgər  və  işçilərə  Aqradakı  ustalar  və  işçilərə 

olduğu kimi ehsanlar verildi. 

Quyu  suyunun  qoxusunun  önünə  keçmək  üçün  tədbir  olsun  deyə  on 

beş gün boyunca gecə-gündüz heç durmadan çarxı döndürərək su çəkmələri-

ni əmr etdik. 

Cümə  günü ilk  pəhərə  bir  geri qalanda  Dulpurdan hərəkət  etdik. Gü-

nəş hələ batmamışdı ki çaydan keçdik.  



Yüklə 4,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin