araşdırmaçı və yazıçılardan biri də Muhsin Kadıoğludur. Muhsin Kadıoğlu İstanbul Texnik
Universitetinin doktoru, bir çox kitab, elmi məqalə və bədii əsərlərin müəllifidir. Araşdırmaçı yazar
Türkiyə və dünyanın bir sıra ölkələrində müxtəlif layihələrdə iştirak etmişdir.
Yazarın “Anlayarak Çok Hızlı Okuma Teknikleri” (Veli Yayınları, 1990), “Küresel Sorunlara
Karşı Ulusal Tavır” (21. Asır Yayınevi, 2010), “Küresel Düşün Ulusal Davran” (21. Asır Yayınevi,
2010), “Polonya'da Türk İzleri” (Postiga Yayınları, 2011), “Turan Yolunda. Macaristan İzlenimleri
ve Turancılık” (Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2014) və digər kitabları önəmli
məsələlərə həsr olunmuşdur. M.Kadıoğlu, eyni zamanda, iyirmidən çox e-pub kitabın müəllifidir.
ABŞ və Avropa ölkələrinə qaçırılan türk və islam əsərləri ilə əlaqədar çalışmalar bu kitabların əsas
tədqiqat obyektidir.
M.Kadıoğlu türk dilində ilk bilgisayar proqramı hazırlayan və sürətli oxuma mövzusunda ilk
kitab yazan tədqiqatçıdır. Türkçülüyə gətirdiyi yenilikləri - internetdə türkçülük, bioloji müxtəliflik
və türkçülük, gələcəyin türkçülüyü kimi mövzuları Türkiyədə ilk dəfə olaraq qələmə almış və
gündəmə gətirmişdir. Eyni zamanda, texno-milliyətçilik anlayışını da ilk dəfə təqdim edərək, bu
mövzuda 1995-ci ildə iki məqalə yazmışdır. “Türkçü kimdir?” “Turançı kimdir?” suallarını
dəyərləndirən yazar sözügedən məsələlərdə də yeni düşüncəyə sahibdir.
Çoxsaylı elmi və bədii əsərlərində türkçülüyün intelektual istiqamətinə böyük önəm verən
yazar “romantik türkçülükdən akılçı türkçülüyə” adlandırdığı fikir istiqamətinin formalaşması və
təbliğində mühüm işlər görməkdədir.
Muhsin Kadıoğlunun “Küresel düşün, ulusal davran” adlı əsəri (İstanbul, 21. Asır Yayınevi,
2010) və bir çox məqalələri türkçülük ideyalarına ümumdünya milli dəyərlərinə münasibət
kontekstində yanaşılması, türk dünyası üçün vacib olan məsələlərin şərhi, yeni prizmadan
qiymətləndirilməsi, milli kimlik, onun qlobal arenada ifadəsi kimi məsələlərin ifadəsi baxımdan
əhəmiyyətli əsərlərdəndir. Muhsin Kadıoğlunun kitabının ən mühüm əhəmiyyətindən biri
hadisələrə, faktlara standart ölçülərdən deyil, fərqli yanaşma bucağından baxmasıdır. Ona görə də
yazarın fikirləri çoxlarının düşünmədiyi, bəlkə də düşünüb ifadə edə bilmədiyi tərəfləri
aydınlaşdırır, alternativ fikirlər ortaya qoyur, həqiqətən də kürəsəl düşünməyə vadar edir.
Muhsin Kadıoğlu türk dünyasını vəhdət olaraq qəbul edir, milli mədəniyyətimizin inkişafında
böyük yeri olmuş mütəfəkkirləri özünəməxsus şəkildə türk insanına örnək kimi təqdim edir: “Türk
olmak; Kaşğarlı Mahmud’tan Türkçeyi, Hoca Ahmed Yesevi’den inancı, Karamanoğlu Mehmet
Bey’den dili, Mevlana’dan hoşgörüyü, Yunus’tan doğruluğu, Fuzuli’den tasavvufu, Mehmet
Akif’ten Çanakkaleyi ve istiklali, Yahya Kemal’den Suleymaniyeyi, Necip Fazil’den Sakaryayı
öyrenmek demektir” (2, s. 23). Azərbaycanın milli məfkurə tarixində həlledici rol oynamış
mütəfəkkir, yazıçı və mücahidlərimiz də Muhsin Kadıoğlunun vahid türkçülük düşüncəsində xüsusi
mövqeyə malikdir: “Türk olmak, Bakü’de Hüseynzade Ali Turan, Ahmet Ağaoğlu, Alimerdan
Topçubaşlı, Mehmet Emin Resulzade olmak demektir” (2, s. 26).
Adət-ənənələr, məişət həyatından tutmuş elm və mədəniyyət nümunələrinə qədər müxtəlif
səviyyələrdə türk kimliyinin tərifini verən, “türk olmağın” yüksək məziyyətləri, şərəf və qürurunu
önə çəkən Muhsin Kadıoğlu çağdaş dünyada türkçülüyün önəmli vəzifələrinə diqqət çəkmək üçün
dünyanın müxtəlif xalqlarında milli atributları nəzərdən keçirmiş, müqayisələr aparmaq, müasir
tendensiyanı öyrənmək, əhəmiyyətli örnəklərdən maariflənmək imkanları yaratmışdır. Türklərin
müasir dünyada dəyərləndirilməsindəki fərqli cəhətlər, türklərə münasibət kimi önəmli məsələlər də
Muhsin Kadıoğlunun əsərlərində diqqət mərkəzindədir.
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
86
Sözbaşı və on yeddi bölümdən ibarət olan “Küresel düşün, ulusal davran” adlı əsəri
mübaliğəsiz və sözün həqiqi mənasında hər bir türkün, dövlətindən asılı olmayaraq, milli-mənəvi
dəyərlərlə yaşayan, türk qürurunu düşünən, türk millətinin və dövlətlərinin gələcək inkişaf
istiqamətləri haqqında narahatlıq hiss edən, eyni zamanda da, dünya insanının bir parçası olduğunu
dərk etməyə çalışan hər bir millətdaşımız üçün önəmə sahibdir. Örnəkləri təbii olaraq daha çox
Türkiyə Cümhuriyyətindən götürülsə də, bu əsərin ümumtürk kontekstini, ümummili dəyərlərini
kölgədə qoymur.
Müasir dünyanın, xüsusilə də kiçik və daha az inkişaf etmiş, yaxud inkişaf etməkdə olan, öz
milli dövlətçilik tarixinin yeni dövrünə keçid mərhələsini yaşayan dövlətlərin ən çox müzakirə
etdiyi və əslində isə, istər-istəməz içərisinə cəlb olunduğu məsələrdən biri də qloballaşma və
inteqrasiya problemi, onun mənfi tərəfləridir. Qərbin Şərq siyasətində yeni mərhələnin başlanğıcı
kimi XIX əsrin sonları XX əsrin əvvəllərindən sözügedən məsələ ön plana çıxmışdır. Bu, qarşılıqlı
əməkdaşlıq, iqtisadi münasibətlər, siyasi basqı, mədəni hücum, texnoloji üstünlük və Şərq
ölkələrinin assimilyasiyasına qədər humanist pərdə arxasında fəaliyyət göstərən bir Qərb siyasətidir.
Qərb mərkəzli qloballaşma modeli XX əsrin ikinci yarısından bu günümüzə kimi Qərbin xeyirinə
çox uğurlu nəticələr göstərdi və uzun müddət inteqarsiyanın şirinliyinə və Qərb modellərinin dadına
uyan dövlətlər isə daha çox milli ictimai şüurda uduzduqlarını müzakirə etməyə başladılar. Nəticə o
yerə gətirdi ki, qlobalaşma adıyla yabançı sərmayələr kiçik dövlətlərin iqtisadiyyatını ələ keçirdi və
gələcəyini mənimsədilər. İnteqrasiya adıyla isə kiçik dövlətlər sakitçə həzm olundular. Muhsin
Kadıoğlunun xarici basqını müqavimətsiz qarşılayan tendensiya ilə bağlı söylədiyi kimi “...
Sermayenin hem vatanı, hem de milliyeti var. Eger sermayenin vatanı ve milliyeti olmasaydı;
Alman sermayesi Almanya’ya, Amerika sermayesi ABD’ye döner miydi?” (2, s. 150)
“Küresel düşün, ulusal davran” əsərinin ən mühüm əhəmiyyəti də məhz sözügedən
məsələlərə türk düşüncəsi, türk dövləti sferasında yanaşmaq, həm geniş mənada humanitar fikirdə,
həm də sosial və iqtisadi həyatın müxtəlif sahələrində problemdən irəli gələn məsələləri
araşdırmaqdır. Təbii ki, M.Kadıoğlu qloballaşmanın və mədəni inteqrasiyanın müsbət tərəflərini
yüksək qiymətləndirir, lakin burada daha çox məsələnin, geniş mənada, milli düşüncəyə zidd
tərəflərinə diqqət yetirmək istərdik.
“Küresel düşün, ulusal davran” kitabının ikinci əhəmiyyətli cəhəti araşdırılmağa cəlb
olunmuş və dəyərləndirilmiş mövzular konteksdə Qərbi tanımağa imkan yaratmağıdır. “M.Kadıoğlu
baxışından Qərbi necə görürük?” sualı çox maraqlı fikirləri ortaya qoyur. Burada nə təkzib, nə
tənqid, nə də vurğunluq ön plandadır və məqsəd də Qərb dövlətlərinin çeşidli siyasi-iqtisadi
fəaliyyəti, yaxud da Qərb insanının milli və ictimai məsələrdəki görüşlərini ortaya çıxarmaq deyil.
Bütün bu məsələlər müxtəlif zamanlarda, ayrı-ayrı əsərlərin, istər Şərq, istərsə də Qərb
müəlliflərinin tədqiqat obyektinə çevrilmiş, fərqli prizmalardan şərh olunmuşdur. Əsərin məntiqi
vurğusu qlobal düşünən türk insanının ulusal davranmalı olduğunu göstərmək, “qloballaşma və
inteqarsiya” oyununa uymadan, assimilyasiyaya meyldən xilas olunması naminə Qərbdən örnəklər
gətirməkdir. Yəni, geniş anlamda, əsər “Akılçı türkçülük” təlimini ortaya qoymaq üçün dünya
miqyasında nümunələr təqdim edir, çağdaş zamanın xaotik fikir burulğanında milli-mənəvi dəyərlər
üzərində qurulmalı və gələcəyə istiqamətləndirilmiş vacib yolları göstərir.
XX əsrin əvvəllərində geniş şəkildə ifadə olunan türkçülük ideyalarının türk dünyasının milli
şüurunun inkişafı, mədəniyyətimizin milli dəyərlərinin qoruması və gələcək nəsillərə ötürülməsi
baxımından gördüyü tarixi missiya məlum və təkzibolunmaz həqiqətdir. Miili ideologiya, milli
dövlətçilik ənənlələrimiz, milli ziyalı anlayışları məhz bu mühüm mərhələdə tarixə öz imzasını
qoydu. Bu günümüzdə də davam edən və türkçülük düşüncələrimizin təməl daşlarına çevrilən
həmin axının çağdaş zamanımızda da varsiləri az deyil. Bu gün türklük və türkçülük dəyərlərimizn
inkişaf modeli də yeni dövrün tələbləri ilə uyğunlaşmalıdır. Elm və texnologiya inkişaf etdikcə
uyğun olaraq humanitar düşüncədə də tendensiya sürətlə dəyişir. Ən sabit tərəflərdən olan
psixologiya, mənəvi baza və zəka qatında da dəyişikliklərin tezləşməsi ideologiyadan da daha çox
zamanla ayaqlaşa bilmək tələb edir. Muhsin Kadıoğlunun əsərində ortaya qoyduğu “Akılçı
türkçülüyün” təlimi də qeyd olunan həmin zərurətdən irəli gəlmişdir. Təsadüfü deyil ki, Türk
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
87
Dünyası Araştırmaları Vakfinın qurucusu, araşdırmaçı və yazar, türkçü ziyalı Turan Yazgan öz
çıxışlarının birində Muhsin Kadıoğlunu “müasir türkçülüyün yeni ideoloqu” adlandırmışdır.
Kitabda, ilk növbədə, “Akılçı türkçülük” təliminin formalaşmasının tarixi zərurətləri diqqətə
çatdırılır. Bu da qeyd etdiyimiz kimi, qloballaşmanın lokal sferada törətdiyi problemlərə qarşı milli
dirənc zəruriyyətindən doğur. M.Kadıoğlu əsərin ön sözündə yazır: “Küresel sorunlara karşı yerel
direnç odaklarının oluşturulması, hiç şübhesiz ki, her ülkenin millî/ulusal değerlerinin öne
çıkartılmasını gerektirmektedir. Güclenmiş millî (yerel) özelliklerin kendi aralarında çarpıştırılarak
ufalanması, küresel güçler tarafından sıklıkla denenen bir yöntem olmuştur. Bu bakımdan, yerel
direnç odaklarının küresel güçlere karşı mücadelede etkin ve diğer millî (yerel) direnç odaklarına
karşı hoşgörülü olması son derece önemlidir” (2, s. 14). Milli və yerli müqavimət gücünün
formalaşdırılmasını yazar, haqlı olaraq, qlobalaşmanın problemlərinə qarşı, yabançı axında itməmək
adına yeganə yol kimi dəyərləndirir. “Akılçı türkçülük” təliminin ənənələr üzərində inkişaf etdiyini
göstərmək üçün Muhsin Kadıoğlu “Kim bu Türklər” adlı birinci bölümdə türklərin milli
dəyərlərinə, önəmli keyfiyyətlərinə, dünya insanı arasındakı mövqeyinə yer ayırmışdır. Burada
yazarın daha çox romantik türkçülüyün ənənlərini davam etdirdiyini müşahidə edirik. Eyni
zamanda, ilk cümləsindən türkçülüyün müasir mərhələdəki rolu və gələcəyə yönəlmiş planı diqqətə
çatdırılır: “Türk olmak; dünle övünürken bugünü değerlendirmek, yarınlara hazırlanmak demektir”
(2, s. 19). Nümunədən də gördüyümüz kimi, bu çox önəmli bir məsələdir. Milli inkişafa əngəl olan
amillərdən biri tarixin daha parlaq səhifələrinin təsiri altında qalaraq, passiv düşüncə içində
dayanmaq, yalnız keçmiş qüdrəti və əzəməti ilə öyünməkdir. Muhsin Kadıoğlu da “bugünü
değerlendirmek, yarınlara hazırlanmak” deməklə çağdaş dünya içində türkləri dəyərləndirir və
gələcək üçün də “Akılçı türkçülük” təlimini təqdim edir.
İlk növbədə, Muhsin Kadıoğlu düşüncəsində “türk kimdir?” sualının cavabına diqqət yetirək.
Yazarın türklərə aid etdiyi özəllikləri belə dəyərləndirmək mümkündür: Türklər tarixi keçmişinə
sadiq olan, varislik ənənlərini qoruyub saxlayan millətdir: “Türk olmak; tarihiylə gurur duymak
demektir. Türk olmak; Ata’sını tanımak, Türk’ün və Türklüğün atasına sayğıda kusur etmemek
demektir (2, s. 19); Türklər dünyanın ən qədim millətlərindən biri olaraq insan inancının ilk pilləsi
olan mifoloji dünyağörüşdən bəhrələnmişlər: “Türk olmak; bozkurt sesiylə Başbuğ önderliğinde
Ergenekon’dan çıkmak... demektir” (2, s. 19); Türklər qəhrəmanlıq tarixinə dəyər verən və onları
yaşadanlardır: Türk olmak; Alp Er-Tunga’nın öcünü almaktır (2, s. 19). Bu sadalanan özəlliklərdə
daha çox qədim və zəngin tarixə sahib olan, millət kimi bəşər tarixinin ilkin mərhələsinə gedib
çıxan, mübarizə və qəhrəmanlıq tarixi, dövlətçilik ənənləri olan türklər oxucuya təqdim olunur. Bir
millətin tarixinə, ənənələrinə diqqət yetirmədən onun müasir düşüncə modelini hazırlamağın
mümkün olmadığını anlayan Muhsin Kadıoğlu da kitabın ilk bölümündən türklər haqqında ən
mühüm məqamları ifadə edir, yığcam və dəqiq şəkildə türkləri dəyərləndirir.
Sonrakı fikirlərdə bir insan kimi türklərin əsas xüsusiyyətləri göstərilmişdir. Belə
qruplaşdırmaq mümkündür: Türklər ədalətli, mərd, haqsızlıqdan uzaq, rəhimli, şəfqətli, savaş
mədəniyyətinə malik, cəsarətli millətdir: “Türk olmak; haksızlığın karşısında demir pençe,
mazlumun yanında şefkat eli olmak demektir” (2, s. 19); Türklər imana sahibdirlər; “Türk olmak;
Tanrıya yakın olmaktır” (2, s. 19); Türklər dostuğun dəyərini anlayanlardır, sədaqətlidirlər. “Türk
olmak; Pir Sultan Abdal kibi “Bir dost bulamadım, gün akşam oldu” (2, s. 20) diyenlere ses
olmaktır; Türklər sevgiyə çox önəm verən, yaxşılığı sevən, sayğıya dəyər verən inslanlardır: “Türk
olmak; “Yaratandan ötürü” yaratılanı sevmek demektir. Türk olmak; Nesimi gibi her güzellikte
Türk’ü görmektir” (2, s. 20).
Muhsin Kadıoğlu türklərə məxsus olan özəllikləri sadəcə sadalamır, türk xalqlarının tarixi
keçmişi, şəxsiyyətləri, mütəfəkkir və şairlərindən örnəklər gətirir. Burada, Göytürk abidələrindən,
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarından nümunələrə, Mahmud Kaşğari, Yusuf Has Hacib, Mövlana,
Nəsimi, Yunis Emre, Pir Sultan Abdal, Koroğlu, Dadaloğlu, Aşıq Veysəl kimi türk dünyasının
məşhur isimlərinə təsadüf edirik. Bu da yazarın türkçülük düşüncəsinin sərhədsizliyindən, millətin
tarixi və mədəniyyətinə bələd olmasından xəbər verir.
Sözə çox böyük dəyər verən Muhsin Kadıoğlu türklərin ən mühüm özəlliklərindən biri kimi
sözügedən məsələyə də xüsusi diqqət yetirmişdir. Kitabda sadalanan keyfiyyətlər sadəcə bir millətin
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
88
xüsusiyyətlərini ifadə etmək məqsədi daşımır. Yazar o məsələləri daha çox ön plana çəkir ki, həmin
məsələlər milli kimliyin əsasında dayanmaqla “Akılçı türkçülük” təliminin təməlində də durmalıdır.
Daha çox böhran hiss etdiyimiz, çozülməsinə ehtiyac olan problemlər çox məntiqi şəkildə Muhsin
Kadıoğlu hədəfinə seçilir: “Türk olmak; Türk’ce söylemek, Türk’ce dinlemek, Türk’ce yazmaktır.
Türk olmak; Divani Lügati’t-Türk’te Kaşğarlı Mahmud olmaktır. Kutadgu Bilig’de Yusuf has
Hacip olmaktır. Ali Şir Nevai’ce Türk dilini zenginleştirmek demektir” (2, s. 23). Tarixi keçmişini,
millət üçün önəmli rol oynayan şəxsiyyətlərini, dil, inanc, fəlsəfə, ədəbiyyat, elm, yaradıcılığı dərk
etməyən, özündə daşımayan və qorumayan insanlar türk adına yalnız xələl gətirə bilərlər. Türk
insanı mədəniyyətinin daşıyıcısı olmalıdır: “Türk olmak; Karadeniz’de kemançeye, İstanbul’da
kanun ve tambura, Azerbaycan’da tara, Anadolu’da bağlamaya, Türkistan’da kopuza ses
vermektir”. Bütün sözügedən məsələrə diqqət yetirən Muhsin Kadıoğlu müasir dövrün türk
insanının əsas vəzifələrinə diqqət yetirir. Daha çox gələcəyə yönəlmiş kitab ənənələrin üzərində
formalaşan çağdaş türkün yolunu göstərir: “Türk olmak; yönetmek demektir... Türk olmak;
Türklüğünün farkında olmak, Tanrının Türk’e yüklediği misyonu bilmek, o misyon için çalışmak
demektir... Türk olmak; Türk doğmakla övünmek, Türk olaraq doğmayanlara şefkat göstermektir”
(2, s. 26).
Türk kimliyinin xüsusiyyətlərini şərh etdikdən sonra Muhsin Kadıoğlu ölkəsində və dünyada
türklərə qarşı formalaşdırılmış stereotiplərdən bəhs edir. “Qloballaşma və inteqrasiya” oyununun
mənfi yekunu olan assimilyasiyaya meyl, milli aşağılama, “yalançı türkçülük”, düzgün olmayan
siyasətin millətə gətirdiyi acınacaqlı hallar yazarın qələmində narahatlıqla ifadə olunur.
“Türkiyedeki etnik ve soyağacına dayalı karalama kampanyalarının arkasında Türk’ten çok Türk
görünen dönmeler, devşirmeler ve Batının devşirdiyi ilim, fikir, kültür, sanat ve siyaset adamlarının
olması tesadüfle izah edilemez” (2, s. 33) deyen Muhsin Kadıoğlu millətinin arxasında dayanmağı
bacarır: “Oysa Türklerin yapdığı her işte kalite var. Sözlerinde doğruluk, davranışlarında mertlik,
düşüncelerinde berraklık var. İçi dışı bir olduğundan, savaşı bile mertlikle kazanan bir millet
Türkler” (2, s. 33).
Türk kimliyi və ona qarşı siyasət arasındakı ziddiyyətlər tarixin çox müxtəlif dönəmlərində
onun problemlərinin əsasında dayanmış və inkişafına əngəl olmuşdur. Türkçülük əslində sözügedən
ziddiyyətlərə qarşı milli müqavimət düşüncəsi kimi meydana çıxsa da, bu ideoloji cərəyanın ön
plana keçməsi türklərə yönəlmiş açıq və gizli hərəkətləri də gücləndirmişdir. Hələ XX əsrin
əvvələrində türk xalqlarının mövcud durumdakı inkişafına mane olan əngəlləri nəzərdən keçirən
Əhməd bəy Ağaoğlu müasir dövrdə də aktuallığının saxlayan çox mühüm bir məqama
toxunmuşdur: “Tarix səhnəsinə gəldikləri dövrdən onların daxili inkişafla məşğul olmalarının
qarşısını alan əbədi və ciddi maneə meydana çıxır: türklər həmişə özünümüdafiə vəziyyətində
dayanmalı olmuşlar. Onların özlərini də, mənsub olduqları islam dinini də hər zaman və hər
tərəfdən sıxışdırırdılar” (1, s. 331). Bu məsələni Ə.Ağaoğlu intelektual inkişafa ən böyük maneə
kimi qiymətləndirmişdir. Eyni tendensiya yenə də davam edir və Muhsin Kadıoğlunun düşüncə
hədəfində də sözgügedən məsələlər yer alır.
Milli dirəncin ən yüksək forması milli dövlətin möhkəmlənməsi, hakimiyyətdə milli kimliyin
üstünlük təşkil etməsidir. Bu nə qlobal düşüncəyə, nə demokratiyaya, nə də tolerantlığa ziddi olan
bir cəhətdir, bu millətin dövlətçilik, idarəçilik haqqıdır. Muhsin Kadıoğlu da həmin cəhətlərə
mühüm önəm vermişdir: “Türkiyede kendini Türk kabul eden herkesin görevi, devletin
Türkleşmesini sağlamaktır” (2, s. 34).
“Akılçı türkçülük” təliminin əsas xüsusiyyətləri, eyni zamanda, türkçülüyün ifrat milli
hərakat kimi dəyərləndirilməsinin əks arqumentlerini göstərmək üçün Muhsin Kadıoğlu kitabın
ayrı-ayrı bölmələrində bayrağ sevgisi, milli dilin qorunması, türk dili məsələsi, vətənsevərlik, milli
ziyalı, dini dəyərlərə sevgi, milli güvənlik kimi mövzuları Qərb dünyasının örnəkləri ilə müqayisəli
şəkildə şərh edir. Qeyd olunan məsələlər milli düşüncənin əsasında dayanır və qlobal dünyada
“akılçı türkçülüyün” sözügedən dəyərlərinin qorunmasındakı başlıca prinsipləri burada öz əksini
tapır. “XXI əsrdə, dünyanın kürəsəl düzəni qurulduqdan sonra milli axınların rolu, yaxud
əhəmiyyəti nə qədər aktualdır?” sualına gəlincə isə, elə kitabın bölümlərində ona cavab tapırıq.
Qərb modellərinin təqdimi də həmin məqsədə xidmət edir. Müəllif çox cəsarətlə yazır: “Bayrak için
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
89
“Aman canım... bir bez parçası...” zihniyetini yaymaya çalışanların yüzlerindeki maskeyi
indirmeniz için küresel manada bayrağ sevgisinin çeşitli ölkelerde nasıl yaşandığını bilmek ve
anlamak gerekiyor” (2, s. 39). Araşdırmaçı yazar “heç bir Qərb ölkəsində belə şeylər yoxdur”
sözlərinin “moda halına gəldiyi və ya gətirildiyi” zamanda Qərb örnəklərinin verilməsini haqlı
olaraq çox vacib hesab edir. Bu da qeyd etdiyimiz “qloballaşma və inteqrasiya” siyasətinin Qərb
hegemonluğu və Şərq assimilyasiyasının törətdiyi problemlərdən qaynaqlanır. Bu bölümdə Rusiya,
İspaniya, İngiltərə, ABŞ, Almaniyada bayrağa verilən dəyərdən nümunələr təqdim olunur və bayraq
sevgisi kürəsəl dairədə qiymətləndirilir: “Bayrağ sevgisi ya da bayrağa sayğı, sadəcə Türk millətinə
has bir duyğu değil. Bayrağ sevgisi, millet ve ülkeyle özdeşleşiyor. Bu manada, her millet, kendi
bayrağına ilişkin “sayği ve hürmet” istiyor” (2, s. 46).
Milli dil məsələsi Muhsin Kadıoğlunun kitabında diqqəti cəlb edən çox mühüm
məsələlərdəndir. Burada dörd əsas məsələyə təsadüf edirik: Türk dilinin qlobal basqıdan qorunması;
Qərbdə milli dili qorumaq məsələləri, yəni milli dil məsələsinin “millətçilik” deyil, dünya hadisəsi
olması; Türk dilinə qarşı mənfi mövqe; “yabançı dil” sevdası. Hər biri geniş problemi əhatə etdiyi
və araşdırmaçı yazarın dərin analizləri ilə şərh olunduğu üçün sözügedən məsələni ayrıca bir yazı
ilə təhlil etmək lazımdır. Burada əsas məqamlara diqqət çəkdik.
Qlobal basqıdan, kürəsəlləşmənin mənfi meyllərindən qorunmağın yeganə yolu güclü milli
resurs və kadrlara söykənən iqtisadiyyata nail olmaqdır. İqtisadi gücü və inkişaf etmiş mədəni
səviyyəsi olmadan heç bir dövlət milli dirənc ilə bu basqıdan qurtara bilməyəcək. Milli dirənc
kürəsəl basqıya qarşı sadəcə ilkin addımdır. Yalnız mədəniyyətin müxtəlif yaruslarında milli
kimliyi qorumaq və gələcək nəsillərə ötürmək də “Akılçı türkçülük” təliminin yeganə meyarı və
məqsədi deyil, iqtisadi, sosial həyatın, elmin müxtəlif sahələrinin milli zəmində inkişafı, milli
resurslardan gələcəyə hesablanmış proqram çərçivəsində istifadə etmək kürəsəl basqıya qarşı
dayanmaq deməkdir. Təsadüfi deyil ki, kitabda iqtisadi milliyətçilik, yabançı sərmayə və milli
güvənlik, qida böhranı kimi sahələri əhatə edən ayrıca bölümlər vardır ki, bunlar da yeni bir
tədqiqatın mövzusudur. Bütün bu məsələləri şərh edən Muhsin Kadıoğlu inteqrasiyanın
assimlyasiyaya gətirib çıxar bilən təhlükəli məqamlarını önə çəkir, Qərb nümunələrini də təqdim
etməklə qoyulan problemlərin qlobal və dünyəvi xarakter daşıdığını, hər bir millətin haqqına sahib
olmasının kürəsəl düşüncəyə zidd olmadığını əsaslandırır.
Muhsin Kadıoğlu türkçülüyün mahiyyətini anlayan və ona xidmət edən araşdırmaçı və
yazarlardandır. Sözügedən məsələ türkçü ideoloqun yaradıcılığında ilk mərhələlərdən başlayaraq
hər bir yeni kitabında əsaslı şəkildə davam edən əsas xəttdir. Çünki yazar türkçü olmağın şərtlərini
dərk etmiş, əsərlərində ifadə etmiş və fəaliyyəti ilə təsdiq etməkdədir. Hələ 2007-ci ildə
yayınlanmış “21. Yüzyıl Türkçülüğü. Yeni yaklaşımlar” kitabında yazırdı: “Türkçü” olabilmenin
ilk şartı, “Türk soyunun üstünlüğüne inanmış olmak”tır. Demek ki, Türkçü olmak için “Türk”
olmak yetmiyor. Türk soyunun Dünya’da en üstün başarılara imza atmış bir soy olduğuna inanmak
ve bunu her ortamda savunmak gerekiyor. Türkçülüğün görevi Türklüğe hizmettir. Türklüğe Dostları ilə paylaş: |