I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans



Yüklə 2,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/94
tarix31.01.2017
ölçüsü2,97 Mb.
#7251
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   94

təbəqələri təmsil edən bu insanları əziyyət çəkən, ehtiyacı olan insanlara qardaş yardımı etmək, 

maddi və mənəvi dəstək olmaq məqsədi birləşdirmişdi. Məcmuədə nəşr olunmuş məqalələrdə 

mütəfəkkirlərimizin siyasi və ictimai fikir azadlığı, qadının cəmiyyətdə hüquqlarının tanınması, ən 

başlıcası isə I Dünya müharibəsi illərində əziyyət çəkən insanların problemlərinə münasibəti öz 

əksinitapmışdır. Müharibələr nəticəsində insanların doğma yerlərdən qaçqın düşməsi, iqtisadi 

çətinliklər demək olar ki, bütün millətlərin payına düşürdü. Lakin beynəlxalq aləmin bu çətinliklərin 

aradan qaldırılmasına, əziyyət çəkən insanlara qarşı ikili münasibəti daha mürəkkəb bir problem idi. 

Məcmuədə dərc edilmiş yazıları oxuyarkən bəşəriyyətin eyni problemləri bu gün də yaşadığının 

şahidi oluruq və bu “Qardaş köməgi” dərgisinin materiallarının araşdırılmasının aktuallığını bir 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



124

daha sübut edir. “Qardaş köməgi”məcmuəsində dərc edilmiş məqalələrdə dünyanın xristian 

dövlətlərinin müsəlmanlara ögey münasibətinə qarşı turk birliyinə çağıran şüarlar səslənir: “Səni 

qurtarırsa, qurtarır birlik, çünki birlikdədir fəqət dirilik!..”[6, səh.6]Hələ tarixin ən qədim 

dövrlərindən beynəlxalq aləmin qüvvələri güclü müsəlman dövlətlərinin yaranmasının qarşısını 

almağa çalışmış, bu yolda müxtəlif vasitələrdən, ən başlıcası isə əqidə ayrılığının yaratdığı 

ixtilaflardan istifadə etməklə onların arasına nifaq salmışlar. Ö.F.Nemanzadə “Bən kiməm?” 

məqaləsində “Sən ey türk, nə əqidədə, nə məsləkdə olursan ol, həmişə türksən!”[6, səh.10]şüarı ilə 

“Zəmanəmiz özgə zamandır... Bu haldakı mövqeyimizə, mühitimizə, elmimizə, ehtiyacımıza görə 

bizim ən birinci əqidəmiz azad millətpərəstlik əqidəsi olmalıdır”yazırdı [6, səh.11]. Mühəmməd 

Ayaz əl-İshaqi həyatın əsas qanununun bir mübarizə olduğunu yazır, türklərin mübarizəsinin 

istiqamətini “məzhəb ayrılmasına əhəmiyyət vermədən ” ümumi ədəbi dilin, maarif sisteminin 

yaradılması və türk xalqları arasında nikahları artırmağa yönəltməyin vacibliyini vurğulayırdı [6, 

səh.23].  

“Qardaş köməgi” məcmuəsində dərc edilən yazılar tarixin təkrarlandığını və onu unudanların 

yaşadıqlarımərhumiyyətləri yenidən yaşamağa məhkum olunduqlarını bir daha sübut edir. 

Beləliklə, fəaliyyətini tədqiq etdiyimiz mətbuat orqanları bir ideya məktəbi kimi XIX əsrin 

sonu – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın vətənpərvər ziyalılarını, mütərəqqi fikirli söz və ideya 

məsləkdaşlarını öz ətraflarında birləşdirməyə və Türk birliyinin ilkin ideoloji məramnaməsinin 

yaradılmasına nail oldular. 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.



  Axundov N. “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşri tarixi. Bakı, 1959; 

2.

  Camalov K. Böyük mütəfəkkirlərin maarifçilik ideyaları. Naxçıvan, 2015; 



3.

  Camalov K. “Molla Nəsrəddin”çilərin maarifçilik ideyaları. Bakı, 2015; 

4.

  Əkinçi 1875-1877. Tam mətni. Transliterasiya və tərtib edəni Turan Həsənzadə. Bakı, 



2005; 

5.

  Əliyarlı S. Tariximiz. Açıqlanmamış mövzuları ilə. Bakı, 2012; 



6.

  Həbibbəyli İ. Millətin canlı heykəli (müqəddimə). Filologiya məsələləri – №8, Bakı, 2013; 

7.

  Qardaş köməyi. Bakı, 2012; 



8.

  Şahtaxtlı M. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 2006. 

 

Summary  



The article is devoted to the history of national press which played a special role in the 

formation of Azerbaijani Turks as a nation, perceiving Turks-Muslums existence during the last 

quarter of the 19th century. Here is researched the program of activities of “Ziya”, “Ziyayi-

Qafqaziyyeh”, “Kashkul”, “Kaspi”, “Molla Nasraddin” and other national newspapers, magazines 

that founded after “Akinchi”  newspaper (1875-1877), followers of its traditions for realizing 

cultural-ideological and political unity of Turks spread over different world countries. The 

topicality of the articles published in “Qardesh yardimi” journal in 1917 year in Baku is particularly 

noted. 


Key words:press, Azerbaijan, “Akinchi”, “Ziya” , “Tarjuman”.  

 

 



                                                                                                                         Inkar AKHMETOVA 

 

KAZAK VE MOĞOL HALKININ ORTA GELENEKLERİ VE İNANÇLARI 



 

Aynı toprakları uzun zamandır paylaşmış bu iki milletin, yaşam tarzları ve adetleri 

benzemiştir. Günümüzde bu benzerlikleri meydana çıkararak, kökü bir olan halkların medeniyeti 

hakkında günümüz toplumunu aydınlatacaktır. Birbirlerini daha yakın tanıyıp, kültürel bağ kurmak 

ve ortak kültürüne sahip çıkmaya teşvik edecektir. Bu tür çalışmalar kültür ve geleneklerimizi 

korumamıza katkı sağlayacaktır. Tabi ki bu konuda hiç çalışmalar yapılmıyor değil, yapılıyordur 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



125

ama yeterli değildir. 1998 yılında Kazakistanda ‘Kazakistan – Moğolistan: geçmişi, bugünü, 

geleceği’ adlı konferans düzenlenmiş ve ancak 2014 yılında, aradan 16 yıl geçtikten sonra tekrar 

düzenlenmiş. Moğol ve Kazak halkları olarak,  ortak unsurların olmasına rağmen, birbirlerini 

yabancı görüyorlar. Oysa ki  yakın halklar sayılabilir. Moğolistan’la sınırlarımız çok yakın  

olmasına rağmen birbirimizi iyi tanımıyoruz. Okullarda kendi kültürümüz hakkında bilgiler 

edinirken, ortak medeniyetler hakkında bilgiler almıyoruz.  

 Coğrafi olarak ayrıldıktan uzun süre sonra bile, örf adetlerinde ortak gelenekler devam 

etmektedir. Aynı dil ailesine mensup olan, bu uzak lehçeli diller çok eskide ayrılmıştır. Prof. Dr. 

Bazılhan Buhatulı’nın yaptığı araştırmalara göre, 60-65 bin kelimede yapılan karşılaştırma 

neticesinde  Kazak ve Moğol dillerinde 3000’e yakın kelimenin benzer köklü olduğunu, bunun 

1500’e yakını ise tıpatıp aynı köklü kelimeler olduğunu bilinmektedir.

1

   


Moğol halkıyla hep yan yana yaşadığımızın bir örneği şu anki Moğolistan sınırları içerisinde 

bulunan,  Türk halkının en önemli tarihi mirası, Orhon Abideleridir. Kül Tigin, Bilge Kağan ve 

Tonyukuk abideleri bizim ilk tarihimizdir ve Türk adı geçen, VII asıra ait en eski yapıttır. Kül Tigin 

abidesinin Kuzey-Doğu cephesinde şu yazı bulunmaktadır:  

‘Kül Tig(i)n: koon yılka: yiti y(e)g(i)rm(i)ke: uçd: Tok(u)z(u)nç (a)y: y(e)ti ot(u)zka: yog: 

(e)rtürt(ü)m(i)z: B(a)rkin: b(e)d(i)zin: bit(i)g t(a)ş[ın]: biçin: yılka yit(i)nç (a)y: yiti ot(u)zka: koop 

(a)lkd[(ı)m](ı)z: Kül Tig(i)n ö[zi?] kıırk: (a)rtuk[ı y]iti: y(a)şı[na]: t(a)ş [b(a)rk: itgüçig] bunça: 

b(e)d(i)zçig: Tuyg(u)n: (e)lt(e)b(e)r: k(e)lü[r]ti: 

‘Kül Tigin Koyun yılında, on yedi(nci gün)de vefat etti. Dokuzuncu ay(ın), yirmi yedi(sin)de 

yas töreni(ni) tamamladık. Türbesini, resimlerini – heykellerini (ve)  kitabe taşını Maymun yılında, 

yedinci ay(ın), yirmi yedi(sin)de hep bitirdik. Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında (?) idi. Taş (türbe 

ustalarını), bunca ressam (ve) heykeltıraşı Tuygut Elteber getirdi.’

2

 

Bu yazıyı seçmemin sebebi orada geçen yıl adlarıdır. Bildiğimiz gibi Türk-Moğol takvimi on 



iki senede bir tekrar ediyor ve her yılı farklı bir hayvan temsil ediyor.  Kazaklar buna жыл қайыру 

(jıl qaiyırw) adını vermiştir, Moğolcada арван хоëр жил (arvan hoyor jil) denir. Bu on iki senenin 

içinde neden ‘deve’ yılı yoktur, ve en önemlisi, hem Kazak hem Moğol efsanelerinde ve 

masallarında bu  sorunun cevapları bulunmaktadır. Kazak-Moğol mitolojisinde, takvimde bulunan 

her bir hayvan devenin farklı vücut bölümlerini aldığı hakkında efsane vardır. Ve gerçekten devenin 

kulakları farenin, toynakları sığırın, göğüsü parsın, dudakları tavşanın, boynu yılanın, başı atın, yanı 

koyunun, kalçası maymunun, baş ucu tavuğun, ayakları köpeğin, kuyruğu domuzun gibidir. Demek 

ki deve on iki senelik takvimde yok değil, tam tersi on iki senelik takvim deveden ibarettir 

diyebiliriz.

3

  



  

 Resim 1 

Hayvanlar hayatımızın en önemli parçası olmasından dolayı efsanelerimiz, masallarımız daha 

çok hayvanlar hakkındadır. Mesela ‘atı ne zaman binek yaptık?’ sorusuna aynı şekilde ortak bir 

efsane bulunmaktadır. ‘Yılkı, insanların taşıtı olmayan eski çağ imiş. Geyikler atın otlağını 

mahvetmiş. At ne kadar kovalasa da onlara yetişememiş. Sonunda insana gelip yardım istemiş. 

İnsan da demiş, benim yaptığım dizgine gücün yeterse, senin yerine öcünü ben alırım, demiş. At 

                                                            

1

 Базылхан Б., (1967) Монгольские Заимствования в Баян-Ульгейском Говоре Казахского Языка. Монголын 



Судлал. Уланбаатар, 

2

 THOMSEN V., (2002) Orhon Yazıtları Araştırmaları, çeviren Vedat Köken. TDK,  Ankara, s 41-42 



3

 Ақеділ Тойшанұлы, (2009) Түрік-Моңғол Мифологиясы, «Баспалар Үйі» АҚ Алматы б.13 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



126

kabul etmiş ve insan atın ağzına dizgin, sırtına eğer takmış. Böylece at adamın bineği olmuş, 

insanlar da geyik avlamaya başlamış’

1



Tabiat ve hayvanlar Kazak-Moğol nakışlarında da çok sık rastlanır. Kullandığımız milli 

nakışlarımızda koyun, yılkı başına benzer, koç boynuzuna benzer ya da güneşe ve çiçeklere benzer 

ortak nakış türleri vardır. Nakışlar Kazakça ою-өрнектер (oyu örnekter), Moğolca  хээ угалз (hee 

ugalz) adıyla adlandırılmaktadır.   

Resim 2 Moğol, Resim 3 Kazak nakışlarından alınmış birer örnektir. İkisi de güneşi 

simgeliyor ve her biri dörder tabakadan oluşuyor. Kazakçada bu tür yuvarlak nakışlara шеңбер 

(şeŋber), Moğolcada дугуй хээ (dugui hee) denir. Ortadan saydığımızda Moğol nakışının üçüncü 

tabakasında çekiç, Kazak nakışının üçüncü tabakasında ise deve tabanı görüntülenmiş.  

 

 

Resim 2 



Resim 3  

 

Resim 4 ve Resim 6’daki nakışlarda ne kadar ortak yönlerin olduğu çok net görünüyor. En sık 



rastlanan nakış türleri; boynuz, çiçek, yaprak, kız ve yiğit silüetleri, ay ve güneş.  

 

 



 

 

Resim 4 



Resim 5 

 

Süs aletleri, simgeler ve damgalar gibi arkeolöjik kalıntılardan, araştırmacılar o dönemki 



halkların yaşam tarzlarını öğrenebiliyorlar. Bu nakışların hepsi bir milletin  aynasıdır ve belli bir 

halk hakkında çok şey açıklayabilir.  

At, deve, inek ve koyun (keçi), bu dört evcil hayvana Kazaklar  төрт түлік мал (tört tülik 

mal) diyor. Bu hayvanlar göçebe halkın hayatında bulunan en önemli parçadır. Hem yiyecek, hem 

içecek, hem de binek olarak kullandıkları bu dört evcil hayvanın her birinin ruh atası olduğuna 

inanmışlardır. Doğayla sık bağlantıda olan Kazakların ve Moğolların örf adetlerinde bu hayvanların 

inciğinde bulunan küçük kemiğe  büyük önem veriyorlar. Bu kemiğe Kazakçada  асық  (asıq), 

Moğolcada шагай  (şagai) denilir. Kazak-Moğol halkı için asık’ın yeri bambaşkadır. Asık’la ilgili 

farklı inançlar da mevcuttur. ‘Altı sene aç olsan da asık etini kemirme’ diyerek çocukların asık etini 

kemirmelerini yasaklamışlar. Ayrıca kurt asık’ını yanlarından hiç ayırmazlarmış bunun sebebi farklı 

kötülüklerden koruyacağına inanmalarıdır. Bu kültürümüze ve yaşamımıza o kadar sinmiş ki, hala 

her kazak evinde asık bulunur ve kimse asık’ı başka kemikleri attığı gibi atmaz. Her zaman toplu 

bir şekilde saklar, çocukları oynasın diye verir, hatta farklı renklere boyarlar. Bu kemiğin büyüğüne 

сақа (saqa) derler.  

Asık, falcılar tarafından da kullanılmıştır. Asık’ın nasıl düştüğüne bakarak  farklı yorumlarda 

bulunmuşlar. Kazaklar ise asık’ın nasıl düştüğünü tört tülik mal’ın simgesi olarak görmüşler.  

                                                            

1

 Цэрэнсодном Д., (1989) Монгол Ардын Домог Үлгер. Улаанбаатар, ст. 45-46 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



127

Moğollarda bu daha net görülmektedir, çünkü asık’ın her bir cephesi farklı hayvanlar adıyla 

adlandırılmıştır. Resim 6’da görüldüğü gibi asık altı farklı şekilde koyulmuştur, işte bu farklı düşüş 

şekilleri şöyle adlandırılmaktadır:  moğ. 1 üher (inek), 2 honho, 3 buhe, 4 morin (at), 5 yoro, 6 

teemen (deve), kaz. 1 alşı, 2 şige (şik), 3 büge (bük), 4 taike, 5 ompı, 6 şonqai (resim 6).  

Asık sadece örf inançlarda değil, ayrıca oyunda da kullanılır. Kazaklarda asık oyunu olarak 

geçen bu oyun Moğollarda şagai oyunudur. Asık’la çok farklı oyunlar oynanmaktadır. Örneğin 

Kazaklarda bu kemikle oynanan oyun adları: üş taban; bügip alw; kön (joŋ); jarıp alw; sıpırmai; 

türtpei; pıştırmai atan; bestas; mergendik; han talapai; altı taban; asıq qağu; qarşu; alşı; şubırtw; 

upai utısw; at jarıstırw; qoşqar soğıstırw; muz oiynaq, iyirmekil; qaqpaqıl; sasır; han oyını; 

alaman han; asıq tabısw; bük-şik; tört şükeiyt; şomşı; manai vs.

1

  Ama en yaygın olan oyun türü 



nişana vurma oyunudur. Kaz.  myergen,  moğ.  mergen.  Bu oyun bir kaç kişi ya da gruplar halinde 

oynanır. Belli bir mesafeden dizilmiş kemiklerin vurulmasıyla oynanan bu oyunu sadece çocuklar 

değil, büyükler de oynarlar. Daha önce bahsettiğim gibi, asık’ın biraz irisine saka denir ve dizilmiş 

asık’ları vurmak için saka  kullanılır. Her oyuncunun kendi saka’sı oluyor, daha ağır olsun diye 

saka’larına kurşun döküyorlar.(Resim 7) Çok zengin yapıya sahip milli oyunlarımız sadece eğelence 

amaçlı değil, güçlü ve maharetli olmaya öğretiyor.  

 

 

 



 

 

Resim 6 



 

Resim 7 


 

 

Orta asırlarda Asya topraklarında  zerdüştlük  (zoroastrianism), şamanizm, budizm gibi farklı 



dinler yaygındı. Şamanizma inanan göçebe halkları, her nesnenin ruhu olduğuna ve göktanrıya 

inanmışlar.  Zerdüştlük dininde ise doğanın dört elementi olan  havaya, toprağa, suya ve ateşe 

tapmışlar. Onlara zarar vermemeye önem göstermişler, zarar verdikleri halde ruhların gazabına 

uğrayacaklarına inanmışlar ve korkmuşlar. Kazak-Moğol kültüründe bu eski inançlardan günlük 

yaşamın kuralları haline dönüşmüş farklı tabular vardır. Kazakların ve Moğolların kendine has 

farklı adetleri, inanışları ve tabuları görülmektedir.  Bunların içinde çok sayıda ortak tabular da 

rastlanmaktadır. Bazılarından örnek:  

Misafir geldiğinde istediği yere oturmamalı, ev sahibi gösterdiği yere geçmeli. Boş tabakla 

gelmemeli, içinde mutlaka yiyecek bulunmalı. Eve gelen misafire mutlaka yiyecekler sunulur, 

misafirin de kabul edip yemesi şarttır, aksi takdirde bu ev sahibine gösterilmiş saygısızlık olur. 

Kapı eşiğinde durmak, kapı yanlarını elle germek, eşikte oturmak yasaktır. 

Başkalarına ters gözle bakılmamalı, keyfin yerinde değilse onu annene ve babana göstermek 

terbiyesizlik ve saygısızlıktır. 

Kızların veya evli kadınların saçlarını açık bırakmamaları ve kocasının önünde saçlarını 

taramamaları gerek. 

Kazak-Moğol çadırına sessizce girmek yasaktır, çadıra yaklaşırken ses vermek lazım. 

Çadıra girerken yanında kesici alet ve ya silah varsa, çadıra girmeden önce kapının sağ 

tarafına bırakmak lazım. 

Büyüklerin önünü kesmemeli. Bu büyüklere gösterdiğin saygısızlık anlamına gelir.  

Külü ve dökülmüş sütü ayakla basmak;  kesici aletler hediye etmek; . beyazı (süt, ayran, 

kımız vs) dökmek; gebe ve ya yavrusu olan hayvanları kesmek; hiç sebepsiz otları, çiçekleri 

                                                            

1

 Базарбек Төтенай, Қазақ Ұлттық Ойындары, Алматы, Балауса баспасы, 2013 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



128

koparmak; ateşe, suya tükürmek; elinin önünde çapraz tutmak, başının üztüne koymak; yeri 

tekmelemek; hayvanları dövmek; atın başını dizginle vurmak yasaktır.

1

 



Bu tür tabulara sadece yasak olarak bakılmamalıdır, bu bir kuraldır, terbiye ve öğüttür. 

İnsanın ahlaklı, büyüklere saygılı, tabiata ve hayvanlara karşı iyi ve dürüst olmaya öğreten örf 

adetlerdir. İnsanların iyi, ahlaklı ve çalışkan olmasını, ayrıca aile ilişkisini ve başka önemli noktalar 

atasözlerde saklıdır. Atasözler halkın aynası ve ayrılmaz bir parçasıdır. Atalarımızın binlerce yıl 

boyunca biriktiği tecrübelerini yansıtan atasözler hala araştırmacılar ve dilbilimcileri tarafından 

incelenmektedir.  

Atasözleri, ait oldukları milletlerin ortak bilinçaltlarını yansıtan anonim ürünlerdir. Bir 

milletin nelere ağlayıp nelere güldüğünü, nelere kızıp nelerden mutlu olduğunu o milletin 

atasözlerine bakarak görebilmek mümkündür.

2

 



Kazak ve Moğol dilinde yüzlerce atasözler bulunmaktadır. Bunların içinde tabi ki çok benzer 

hatta aynı atasözler de vardır.  

Moğolcadaki  Agt aldval bar’j bold, Am aldval bar’j boldoggüi

3

  atasözünü Türkçeye  at 



kaçırırsan tutabilirsin, söz kaçırırsan tutamazsın şeklinde tercüme edilir. Mana açısından aynı 

atasöz Kazakçada da mevcuttur, Aiytılğan söz atılğan oqpen teŋ (Türkçesi; Söylenmiş söz atılmış ok 

gibidir).  Sözle ilgili başka bir atasöz, moğ. Mesiin şarh edgedeg, ügiin şarh edgedeggüi, Türkçe 

Bıçak (kesici alet) yarası iyileşir, kelime yarası iyileşmez olarak tercüme edilir, Kazakçada mana 

açısından çok yakın atasöz vardır, tayaq etten, söz süiyekten ötedi (Türkçesi: Dayak eti, söz kemiği 

geçer). Ya da moğ. Muu hün idsen uuznaa yardag, sain hün yavsan üzsenee yardag, kaz. Aqımaq 

işken-jegenin aiytadı, aqıldı körgen-bilgenin aiytadı, Türkçeye;  Kötü insan yiyip içtiklerini, iyi 

insan gidip gördüklerini anlatır, şeklinde tercüme edilir. Çocuk, evlat hakkında atasözler: moğ. 

Ehiin setgel ürd, üriin sanaa uuland. Kaz. Ananıŋ oiyı balada, balanıŋ oiyı dalada. Moğolcası ve 

Kazakçası aynıdır. Türkçe çevirmesi; Annenin gönlü, düşüncesi çocuklarda, çocukların düşüncesi 

dağlarda. Bir başka atasöz; moğ. Ugaa medehgüi hün, usaa hanihgüi mal. (Türkçesi;  Kökünü 

bilmeyen insan, suyunu tanımayan hayvan (gibidir)), kaz. Jeti atasın bilmegen er jetesiz (Türkçesi; 

Yedi dedesini tanımayan er soysuz). Kahramanlık, cesurluk hakında atasözler: moğ. Zorigtoi hün 

neg ühdeg, zoriggüi hün myanga ühdeg. Kaz.  Er bir ret öledi, qorqaq mıŋ ret öledi (Türkçesi; 

cesaretli insan bir kez ölür, korkak insan bin kez ölür).  Bilgi hakkında atasöz: moğ. Garın hüçten 

gansıg diileh, erdmiin hüçten myangıg diileh, kaz.  Bilekti birdi jığadı, bilimdi mıŋdı jığadı 

(Türkçesi: Bilek gücü ile birini yenersin, Bilgi gücü ile binini yenersin). Moğol ve Kazak dillerinde 

çok sayıda ortak atasözler vardır, manası benzer atasözler dışında tıpatıp benzer atasözler de yok 

değil.   

İki halk ikizler gibidir dersek abartmış olmayacağız, ortak geçmişimiz olduğunu ıspatlayan 

başka ortak noktaların olması gerçektir. Rahvan at Moğolcada joroo  iken, Kazakçada jorğa’dır. 

Nişancı iki dilde de mergen’dir. Kartal; moğ. bürged, kaz. Bürkit; Kazaklar yağda pişiren ekmeğe 

bauırsaq  derler, Moğollar da aynı ekmek türü vardır ve Moğolcası boortsog’tur. Bu adların hepsi 

bir göçebe halkın günlük yaşamında kullandıklarıdır. Bir Moğol kışın başına malkai  giyorsa, bir 

Kazak malakai giyer. İşte bunların hepsi mevcut olan benzerliklerdir. 

Kazak-Moğol kültüründe çözülmemiş ortak noktalar sayısı çoktur. Gördüğümüz gibi halklar 

sadece dil akrabası değil, daha önemlisi kültür akrabası olabiliyorlar. Tarihi miraslarımız, en önemli 

servetimiz sayılır ve bu serveti korumamız lazım. Zaman geçtikçe dil, kültür, örf adetler hepsi 

değişikliğe uğruyor. Kültür kökenimizi kaybetmemeye çaba sarfetmeliyiz, komşu halkların da 

geleneklerinin tanımaya, ortak yanlarımızı bulmaya çalışmalıyız.  Bu tür çalışmaların daha geniş 

ölçüde yapılması, kültürel miraslarımıza, uluslararası ilişkilerimize büyük katkı sağlayacaktır.   

  

 



                                                            

1

 Ю. Кручкин. (2002) Монголия. Энциклопедический справочник. Улан-Батор,  стр. 536–541.



 

 

2



 Uğur Başaran, Atasözlerin Kalıpsallığı üzerine, Turkish Studies, Volume 8/9 Summer 2013, p. 757-770, 

ANKARA-TURKEY 

3

 Bülent Gül, (2010) Moğol Atasözleri; Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları,  Ankara   



 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



129

 

KAYNAKÇA 



1.

  BAŞARAN, Uğur, Atasözlerin Kalıpsallığı üzerine, Turkish Studies, Volume 8/9 Summer 

2013, p. 757-770, ANKARA-TURKEY 

2.

  GÜL, Bülent, Moğol Atasözleri; Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları,  Ankara 



2010.  

3.

  THOMSEN V.,Orhon Yazıtları Araştırmaları, çeviren Vedat Köken. TDK,  Ankara, 2002  



4.

  БАЗЫЛХАН, Б., Монгольские Заимствования в Баян-Ульгейском Говоре Казахского 

Языка. Монголын Судлал. Уланбаатар, 1967 

5.

  КРУЧКИН, Ю. Монголия. Энциклопедический справочник. Улан-Батор, 2002 г. стр. 



536–541.  

6.

  ТОЙШАНҰЛЫ, Ақеділ, Түрік-Моңғол Мифологиясы, «Баспалар Үйі» АҚ Алматы 



2009 

7.

  ТӨТЕНАЙ, Базарбек, Қазақ Ұлттық Ойындары, Алматы, Балауса баспасы, 2013 



8.

  ЦЕРЕНСОДНОМ, Д., Монгол Ардын Домог Үлгер. Улаанбаатар, 1989 

 

 

Common tradıtıons and belıefs of Kazakh and Mongolıan people 



Summary  

Kazakhstan and Mongolia have large territories and located in Central Asia. Kazakh and 

Mongolians shared the same land for a long time in the past. Even though we do  not share border 


Yüklə 2,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin