təbəqələri təmsil edən bu insanları əziyyət çəkən, ehtiyacı olan insanlara qardaş yardımı etmək,
maddi və mənəvi dəstək olmaq məqsədi birləşdirmişdi. Məcmuədə nəşr olunmuş məqalələrdə
mütəfəkkirlərimizin siyasi və ictimai fikir azadlığı, qadının cəmiyyətdə hüquqlarının tanınması, ən
başlıcası isə I Dünya müharibəsi illərində əziyyət çəkən insanların problemlərinə münasibəti öz
əksinitapmışdır. Müharibələr nəticəsində insanların doğma yerlərdən qaçqın düşməsi, iqtisadi
çətinliklər demək olar ki, bütün millətlərin payına düşürdü. Lakin beynəlxalq aləmin bu çətinliklərin
aradan qaldırılmasına, əziyyət çəkən insanlara qarşı ikili münasibəti daha mürəkkəb bir problem idi.
Məcmuədə dərc edilmiş yazıları oxuyarkən bəşəriyyətin eyni problemləri bu gün də yaşadığının
şahidi oluruq və bu “Qardaş köməgi” dərgisinin materiallarının araşdırılmasının aktuallığını bir
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
124
daha sübut edir. “Qardaş köməgi”məcmuəsində dərc edilmiş məqalələrdə dünyanın xristian
dövlətlərinin müsəlmanlara ögey münasibətinə qarşı turk birliyinə çağıran şüarlar səslənir: “Səni
qurtarırsa, qurtarır birlik, çünki birlikdədir fəqət dirilik!..”[6, səh.6]Hələ tarixin ən qədim
dövrlərindən beynəlxalq aləmin qüvvələri güclü müsəlman dövlətlərinin yaranmasının qarşısını
almağa çalışmış, bu yolda müxtəlif vasitələrdən, ən başlıcası isə əqidə ayrılığının yaratdığı
ixtilaflardan istifadə etməklə onların arasına nifaq salmışlar. Ö.F.Nemanzadə “Bən kiməm?”
məqaləsində “Sən ey türk, nə əqidədə, nə məsləkdə olursan ol, həmişə türksən!”[6, səh.10]şüarı ilə
“Zəmanəmiz özgə zamandır... Bu haldakı mövqeyimizə, mühitimizə, elmimizə, ehtiyacımıza görə
bizim ən birinci əqidəmiz azad millətpərəstlik əqidəsi olmalıdır”yazırdı [6, səh.11]. Mühəmməd
Ayaz əl-İshaqi həyatın əsas qanununun bir mübarizə olduğunu yazır, türklərin mübarizəsinin
istiqamətini “məzhəb ayrılmasına əhəmiyyət vermədən ” ümumi ədəbi dilin, maarif sisteminin
yaradılması və türk xalqları arasında nikahları artırmağa yönəltməyin vacibliyini vurğulayırdı [6,
səh.23].
“Qardaş köməgi” məcmuəsində dərc edilən yazılar tarixin təkrarlandığını və onu unudanların
yaşadıqlarımərhumiyyətləri yenidən yaşamağa məhkum olunduqlarını bir daha sübut edir.
Beləliklə, fəaliyyətini tədqiq etdiyimiz mətbuat orqanları bir ideya məktəbi kimi XIX əsrin
sonu – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın vətənpərvər ziyalılarını, mütərəqqi fikirli söz və ideya
məsləkdaşlarını öz ətraflarında birləşdirməyə və Türk birliyinin ilkin ideoloji məramnaməsinin
yaradılmasına nail oldular.
ƏDƏBİYYAT
1.
Axundov N. “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşri tarixi. Bakı, 1959;
2.
Camalov K. Böyük mütəfəkkirlərin maarifçilik ideyaları. Naxçıvan, 2015;
3.
Camalov K. “Molla Nəsrəddin”çilərin maarifçilik ideyaları. Bakı, 2015;
4.
Əkinçi 1875-1877. Tam mətni. Transliterasiya və tərtib edəni Turan Həsənzadə. Bakı,
2005;
5.
Əliyarlı S. Tariximiz. Açıqlanmamış mövzuları ilə. Bakı, 2012;
6.
Həbibbəyli İ. Millətin canlı heykəli (müqəddimə). Filologiya məsələləri – №8, Bakı, 2013;
7.
Qardaş köməyi. Bakı, 2012;
8.
Şahtaxtlı M. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 2006.
Summary
The article is devoted to the history of national press which played a special role in the
formation of Azerbaijani Turks as a nation, perceiving Turks-Muslums existence during the last
quarter of the 19th century. Here is researched the program of activities of “Ziya”, “Ziyayi-
Qafqaziyyeh”, “Kashkul”, “Kaspi”, “Molla Nasraddin” and other national newspapers, magazines
that founded after “Akinchi” newspaper (1875-1877), followers of its traditions for realizing
cultural-ideological and political unity of Turks spread over different world countries. The
topicality of the articles published in “Qardesh yardimi” journal in 1917 year in Baku is particularly
noted.
Key words:press, Azerbaijan, “Akinchi”, “Ziya” , “Tarjuman”.
Inkar AKHMETOVA
KAZAK VE MOĞOL HALKININ ORTA GELENEKLERİ VE İNANÇLARI
Aynı toprakları uzun zamandır paylaşmış bu iki milletin, yaşam tarzları ve adetleri
benzemiştir. Günümüzde bu benzerlikleri meydana çıkararak, kökü bir olan halkların medeniyeti
hakkında günümüz toplumunu aydınlatacaktır. Birbirlerini daha yakın tanıyıp, kültürel bağ kurmak
ve ortak kültürüne sahip çıkmaya teşvik edecektir. Bu tür çalışmalar kültür ve geleneklerimizi
korumamıza katkı sağlayacaktır. Tabi ki bu konuda hiç çalışmalar yapılmıyor değil, yapılıyordur
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
125
ama yeterli değildir. 1998 yılında Kazakistanda ‘Kazakistan – Moğolistan: geçmişi, bugünü,
geleceği’ adlı konferans düzenlenmiş ve ancak 2014 yılında, aradan 16 yıl geçtikten sonra tekrar
düzenlenmiş. Moğol ve Kazak halkları olarak, ortak unsurların olmasına rağmen, birbirlerini
yabancı görüyorlar. Oysa ki yakın halklar sayılabilir. Moğolistan’la sınırlarımız çok yakın
olmasına rağmen birbirimizi iyi tanımıyoruz. Okullarda kendi kültürümüz hakkında bilgiler
edinirken, ortak medeniyetler hakkında bilgiler almıyoruz.
Coğrafi olarak ayrıldıktan uzun süre sonra bile, örf adetlerinde ortak gelenekler devam
etmektedir. Aynı dil ailesine mensup olan, bu uzak lehçeli diller çok eskide ayrılmıştır. Prof. Dr.
Bazılhan Buhatulı’nın yaptığı araştırmalara göre, 60-65 bin kelimede yapılan karşılaştırma
neticesinde Kazak ve Moğol dillerinde 3000’e yakın kelimenin benzer köklü olduğunu, bunun
1500’e yakını ise tıpatıp aynı köklü kelimeler olduğunu bilinmektedir.
1
Moğol halkıyla hep yan yana yaşadığımızın bir örneği şu anki Moğolistan sınırları içerisinde
bulunan, Türk halkının en önemli tarihi mirası, Orhon Abideleridir. Kül Tigin, Bilge Kağan ve
Tonyukuk abideleri bizim ilk tarihimizdir ve Türk adı geçen, VII asıra ait en eski yapıttır. Kül Tigin
abidesinin Kuzey-Doğu cephesinde şu yazı bulunmaktadır:
‘Kül Tig(i)n: koon yılka: yiti y(e)g(i)rm(i)ke: uçd: Tok(u)z(u)nç (a)y: y(e)ti ot(u)zka: yog:
(e)rtürt(ü)m(i)z: B(a)rkin: b(e)d(i)zin: bit(i)g t(a)ş[ın]: biçin: yılka yit(i)nç (a)y: yiti ot(u)zka: koop
(a)lkd[(ı)m](ı)z: Kül Tig(i)n ö[zi?] kıırk: (a)rtuk[ı y]iti: y(a)şı[na]: t(a)ş [b(a)rk: itgüçig] bunça:
b(e)d(i)zçig: Tuyg(u)n: (e)lt(e)b(e)r: k(e)lü[r]ti:
‘Kül Tigin Koyun yılında, on yedi(nci gün)de vefat etti. Dokuzuncu ay(ın), yirmi yedi(sin)de
yas töreni(ni) tamamladık. Türbesini, resimlerini – heykellerini (ve) kitabe taşını Maymun yılında,
yedinci ay(ın), yirmi yedi(sin)de hep bitirdik. Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında (?) idi. Taş (türbe
ustalarını), bunca ressam (ve) heykeltıraşı Tuygut Elteber getirdi.’
2
Bu yazıyı seçmemin sebebi orada geçen yıl adlarıdır. Bildiğimiz gibi Türk-Moğol takvimi on
iki senede bir tekrar ediyor ve her yılı farklı bir hayvan temsil ediyor. Kazaklar buna жыл қайыру
(jıl qaiyırw) adını vermiştir, Moğolcada арван хоëр жил (arvan hoyor jil) denir. Bu on iki senenin
içinde neden ‘deve’ yılı yoktur, ve en önemlisi, hem Kazak hem Moğol efsanelerinde ve
masallarında bu sorunun cevapları bulunmaktadır. Kazak-Moğol mitolojisinde, takvimde bulunan
her bir hayvan devenin farklı vücut bölümlerini aldığı hakkında efsane vardır. Ve gerçekten devenin
kulakları farenin, toynakları sığırın, göğüsü parsın, dudakları tavşanın, boynu yılanın, başı atın, yanı
koyunun, kalçası maymunun, baş ucu tavuğun, ayakları köpeğin, kuyruğu domuzun gibidir. Demek
ki deve on iki senelik takvimde yok değil, tam tersi on iki senelik takvim deveden ibarettir
diyebiliriz.
3
Resim 1
Hayvanlar hayatımızın en önemli parçası olmasından dolayı efsanelerimiz, masallarımız daha
çok hayvanlar hakkındadır. Mesela ‘atı ne zaman binek yaptık?’ sorusuna aynı şekilde ortak bir
efsane bulunmaktadır. ‘Yılkı, insanların taşıtı olmayan eski çağ imiş. Geyikler atın otlağını
mahvetmiş. At ne kadar kovalasa da onlara yetişememiş. Sonunda insana gelip yardım istemiş.
İnsan da demiş, benim yaptığım dizgine gücün yeterse, senin yerine öcünü ben alırım, demiş. At
1
Базылхан Б., (1967) Монгольские Заимствования в Баян-Ульгейском Говоре Казахского Языка. Монголын
Судлал. Уланбаатар,
2
THOMSEN V., (2002) Orhon Yazıtları Araştırmaları, çeviren Vedat Köken. TDK, Ankara, s 41-42
3
Ақеділ Тойшанұлы, (2009) Түрік-Моңғол Мифологиясы, «Баспалар Үйі» АҚ Алматы б.13
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
126
kabul etmiş ve insan atın ağzına dizgin, sırtına eğer takmış. Böylece at adamın bineği olmuş,
insanlar da geyik avlamaya başlamış’
1
.
Tabiat ve hayvanlar Kazak-Moğol nakışlarında da çok sık rastlanır. Kullandığımız milli
nakışlarımızda koyun, yılkı başına benzer, koç boynuzuna benzer ya da güneşe ve çiçeklere benzer
ortak nakış türleri vardır. Nakışlar Kazakça ою-өрнектер (oyu örnekter), Moğolca хээ угалз (hee
ugalz) adıyla adlandırılmaktadır.
Resim 2 Moğol, Resim 3 Kazak nakışlarından alınmış birer örnektir. İkisi de güneşi
simgeliyor ve her biri dörder tabakadan oluşuyor. Kazakçada bu tür yuvarlak nakışlara шеңбер
(şeŋber), Moğolcada дугуй хээ (dugui hee) denir. Ortadan saydığımızda Moğol nakışının üçüncü
tabakasında çekiç, Kazak nakışının üçüncü tabakasında ise deve tabanı görüntülenmiş.
Resim 2
Resim 3
Resim 4 ve Resim 6’daki nakışlarda ne kadar ortak yönlerin olduğu çok net görünüyor. En sık
rastlanan nakış türleri; boynuz, çiçek, yaprak, kız ve yiğit silüetleri, ay ve güneş.
Resim 4
Resim 5
Süs aletleri, simgeler ve damgalar gibi arkeolöjik kalıntılardan, araştırmacılar o dönemki
halkların yaşam tarzlarını öğrenebiliyorlar. Bu nakışların hepsi bir milletin aynasıdır ve belli bir
halk hakkında çok şey açıklayabilir.
At, deve, inek ve koyun (keçi), bu dört evcil hayvana Kazaklar төрт түлік мал (tört tülik
mal) diyor. Bu hayvanlar göçebe halkın hayatında bulunan en önemli parçadır. Hem yiyecek, hem
içecek, hem de binek olarak kullandıkları bu dört evcil hayvanın her birinin ruh atası olduğuna
inanmışlardır. Doğayla sık bağlantıda olan Kazakların ve Moğolların örf adetlerinde bu hayvanların
inciğinde bulunan küçük kemiğe büyük önem veriyorlar. Bu kemiğe Kazakçada асық (asıq),
Moğolcada шагай (şagai) denilir. Kazak-Moğol halkı için asık’ın yeri bambaşkadır. Asık’la ilgili
farklı inançlar da mevcuttur. ‘Altı sene aç olsan da asık etini kemirme’ diyerek çocukların asık etini
kemirmelerini yasaklamışlar. Ayrıca kurt asık’ını yanlarından hiç ayırmazlarmış bunun sebebi farklı
kötülüklerden koruyacağına inanmalarıdır. Bu kültürümüze ve yaşamımıza o kadar sinmiş ki, hala
her kazak evinde asık bulunur ve kimse asık’ı başka kemikleri attığı gibi atmaz. Her zaman toplu
bir şekilde saklar, çocukları oynasın diye verir, hatta farklı renklere boyarlar. Bu kemiğin büyüğüne
сақа (saqa) derler.
Asık, falcılar tarafından da kullanılmıştır. Asık’ın nasıl düştüğüne bakarak farklı yorumlarda
bulunmuşlar. Kazaklar ise asık’ın nasıl düştüğünü tört tülik mal’ın simgesi olarak görmüşler.
1
Цэрэнсодном Д., (1989) Монгол Ардын Домог Үлгер. Улаанбаатар, ст. 45-46
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
127
Moğollarda bu daha net görülmektedir, çünkü asık’ın her bir cephesi farklı hayvanlar adıyla
adlandırılmıştır. Resim 6’da görüldüğü gibi asık altı farklı şekilde koyulmuştur, işte bu farklı düşüş
şekilleri şöyle adlandırılmaktadır: moğ. 1 üher (inek), 2 honho, 3 buhe, 4 morin (at), 5 yoro, 6
teemen (deve), kaz. 1 alşı, 2 şige (şik), 3 büge (bük), 4 taike, 5 ompı, 6 şonqai (resim 6).
Asık sadece örf inançlarda değil, ayrıca oyunda da kullanılır. Kazaklarda asık oyunu olarak
geçen bu oyun Moğollarda şagai oyunudur. Asık’la çok farklı oyunlar oynanmaktadır. Örneğin
Kazaklarda bu kemikle oynanan oyun adları: üş taban; bügip alw; kön (joŋ); jarıp alw; sıpırmai;
türtpei; pıştırmai atan; bestas; mergendik; han talapai; altı taban; asıq qağu; qarşu; alşı; şubırtw;
upai utısw; at jarıstırw; qoşqar soğıstırw; muz oiynaq, iyirmekil; qaqpaqıl; sasır; han oyını;
alaman han; asıq tabısw; bük-şik; tört şükeiyt; şomşı; manai vs.
1
Ama en yaygın olan oyun türü
nişana vurma oyunudur. Kaz. myergen, moğ. mergen. Bu oyun bir kaç kişi ya da gruplar halinde
oynanır. Belli bir mesafeden dizilmiş kemiklerin vurulmasıyla oynanan bu oyunu sadece çocuklar
değil, büyükler de oynarlar. Daha önce bahsettiğim gibi, asık’ın biraz irisine saka denir ve dizilmiş
asık’ları vurmak için saka kullanılır. Her oyuncunun kendi saka’sı oluyor, daha ağır olsun diye
saka’larına kurşun döküyorlar.(Resim 7) Çok zengin yapıya sahip milli oyunlarımız sadece eğelence
amaçlı değil, güçlü ve maharetli olmaya öğretiyor.
Resim 6
Resim 7
Orta asırlarda Asya topraklarında zerdüştlük (zoroastrianism), şamanizm, budizm gibi farklı
dinler yaygındı. Şamanizma inanan göçebe halkları, her nesnenin ruhu olduğuna ve göktanrıya
inanmışlar. Zerdüştlük dininde ise doğanın dört elementi olan havaya, toprağa, suya ve ateşe
tapmışlar. Onlara zarar vermemeye önem göstermişler, zarar verdikleri halde ruhların gazabına
uğrayacaklarına inanmışlar ve korkmuşlar. Kazak-Moğol kültüründe bu eski inançlardan günlük
yaşamın kuralları haline dönüşmüş farklı tabular vardır. Kazakların ve Moğolların kendine has
farklı adetleri, inanışları ve tabuları görülmektedir. Bunların içinde çok sayıda ortak tabular da
rastlanmaktadır. Bazılarından örnek:
Misafir geldiğinde istediği yere oturmamalı, ev sahibi gösterdiği yere geçmeli. Boş tabakla
gelmemeli, içinde mutlaka yiyecek bulunmalı. Eve gelen misafire mutlaka yiyecekler sunulur,
misafirin de kabul edip yemesi şarttır, aksi takdirde bu ev sahibine gösterilmiş saygısızlık olur.
Kapı eşiğinde durmak, kapı yanlarını elle germek, eşikte oturmak yasaktır.
Başkalarına ters gözle bakılmamalı, keyfin yerinde değilse onu annene ve babana göstermek
terbiyesizlik ve saygısızlıktır.
Kızların veya evli kadınların saçlarını açık bırakmamaları ve kocasının önünde saçlarını
taramamaları gerek.
Kazak-Moğol çadırına sessizce girmek yasaktır, çadıra yaklaşırken ses vermek lazım.
Çadıra girerken yanında kesici alet ve ya silah varsa, çadıra girmeden önce kapının sağ
tarafına bırakmak lazım.
Büyüklerin önünü kesmemeli. Bu büyüklere gösterdiğin saygısızlık anlamına gelir.
Külü ve dökülmüş sütü ayakla basmak; kesici aletler hediye etmek; . beyazı (süt, ayran,
kımız vs) dökmek; gebe ve ya yavrusu olan hayvanları kesmek; hiç sebepsiz otları, çiçekleri
1
Базарбек Төтенай, Қазақ Ұлттық Ойындары, Алматы, Балауса баспасы, 2013
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
128
koparmak; ateşe, suya tükürmek; elinin önünde çapraz tutmak, başının üztüne koymak; yeri
tekmelemek; hayvanları dövmek; atın başını dizginle vurmak yasaktır.
1
Bu tür tabulara sadece yasak olarak bakılmamalıdır, bu bir kuraldır, terbiye ve öğüttür.
İnsanın ahlaklı, büyüklere saygılı, tabiata ve hayvanlara karşı iyi ve dürüst olmaya öğreten örf
adetlerdir. İnsanların iyi, ahlaklı ve çalışkan olmasını, ayrıca aile ilişkisini ve başka önemli noktalar
atasözlerde saklıdır. Atasözler halkın aynası ve ayrılmaz bir parçasıdır. Atalarımızın binlerce yıl
boyunca biriktiği tecrübelerini yansıtan atasözler hala araştırmacılar ve dilbilimcileri tarafından
incelenmektedir.
Atasözleri, ait oldukları milletlerin ortak bilinçaltlarını yansıtan anonim ürünlerdir. Bir
milletin nelere ağlayıp nelere güldüğünü, nelere kızıp nelerden mutlu olduğunu o milletin
atasözlerine bakarak görebilmek mümkündür.
2
Kazak ve Moğol dilinde yüzlerce atasözler bulunmaktadır. Bunların içinde tabi ki çok benzer
hatta aynı atasözler de vardır.
Moğolcadaki Agt aldval bar’j bold, Am aldval bar’j boldoggüi
3
atasözünü Türkçeye at
kaçırırsan tutabilirsin, söz kaçırırsan tutamazsın şeklinde tercüme edilir. Mana açısından aynı
atasöz Kazakçada da mevcuttur, Aiytılğan söz atılğan oqpen teŋ (Türkçesi; Söylenmiş söz atılmış ok
gibidir). Sözle ilgili başka bir atasöz, moğ. Mesiin şarh edgedeg, ügiin şarh edgedeggüi, Türkçe
Bıçak (kesici alet) yarası iyileşir, kelime yarası iyileşmez olarak tercüme edilir, Kazakçada mana
açısından çok yakın atasöz vardır, tayaq etten, söz süiyekten ötedi (Türkçesi: Dayak eti, söz kemiği
geçer). Ya da moğ. Muu hün idsen uuznaa yardag, sain hün yavsan üzsenee yardag, kaz. Aqımaq
işken-jegenin aiytadı, aqıldı körgen-bilgenin aiytadı, Türkçeye; Kötü insan yiyip içtiklerini, iyi
insan gidip gördüklerini anlatır, şeklinde tercüme edilir. Çocuk, evlat hakkında atasözler: moğ.
Ehiin setgel ürd, üriin sanaa uuland. Kaz. Ananıŋ oiyı balada, balanıŋ oiyı dalada. Moğolcası ve
Kazakçası aynıdır. Türkçe çevirmesi; Annenin gönlü, düşüncesi çocuklarda, çocukların düşüncesi
dağlarda. Bir başka atasöz; moğ. Ugaa medehgüi hün, usaa hanihgüi mal. (Türkçesi; Kökünü
bilmeyen insan, suyunu tanımayan hayvan (gibidir)), kaz. Jeti atasın bilmegen er jetesiz (Türkçesi;
Yedi dedesini tanımayan er soysuz). Kahramanlık, cesurluk hakında atasözler: moğ. Zorigtoi hün
neg ühdeg, zoriggüi hün myanga ühdeg. Kaz. Er bir ret öledi, qorqaq mıŋ ret öledi (Türkçesi;
cesaretli insan bir kez ölür, korkak insan bin kez ölür). Bilgi hakkında atasöz: moğ. Garın hüçten
gansıg diileh, erdmiin hüçten myangıg diileh, kaz. Bilekti birdi jığadı, bilimdi mıŋdı jığadı
(Türkçesi: Bilek gücü ile birini yenersin, Bilgi gücü ile binini yenersin). Moğol ve Kazak dillerinde
çok sayıda ortak atasözler vardır, manası benzer atasözler dışında tıpatıp benzer atasözler de yok
değil.
İki halk ikizler gibidir dersek abartmış olmayacağız, ortak geçmişimiz olduğunu ıspatlayan
başka ortak noktaların olması gerçektir. Rahvan at Moğolcada joroo iken, Kazakçada jorğa’dır.
Nişancı iki dilde de mergen’dir. Kartal; moğ. bürged, kaz. Bürkit; Kazaklar yağda pişiren ekmeğe
bauırsaq derler, Moğollar da aynı ekmek türü vardır ve Moğolcası boortsog’tur. Bu adların hepsi
bir göçebe halkın günlük yaşamında kullandıklarıdır. Bir Moğol kışın başına malkai giyorsa, bir
Kazak malakai giyer. İşte bunların hepsi mevcut olan benzerliklerdir.
Kazak-Moğol kültüründe çözülmemiş ortak noktalar sayısı çoktur. Gördüğümüz gibi halklar
sadece dil akrabası değil, daha önemlisi kültür akrabası olabiliyorlar. Tarihi miraslarımız, en önemli
servetimiz sayılır ve bu serveti korumamız lazım. Zaman geçtikçe dil, kültür, örf adetler hepsi
değişikliğe uğruyor. Kültür kökenimizi kaybetmemeye çaba sarfetmeliyiz, komşu halkların da
geleneklerinin tanımaya, ortak yanlarımızı bulmaya çalışmalıyız. Bu tür çalışmaların daha geniş
ölçüde yapılması, kültürel miraslarımıza, uluslararası ilişkilerimize büyük katkı sağlayacaktır.
1
Ю. Кручкин. (2002) Монголия. Энциклопедический справочник. Улан-Батор, стр. 536–541.
2
Uğur Başaran, Atasözlerin Kalıpsallığı üzerine, Turkish Studies, Volume 8/9 Summer 2013, p. 757-770,
ANKARA-TURKEY
3
Bülent Gül, (2010) Moğol Atasözleri; Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
129
KAYNAKÇA
1.
BAŞARAN, Uğur, Atasözlerin Kalıpsallığı üzerine, Turkish Studies, Volume 8/9 Summer
2013, p. 757-770, ANKARA-TURKEY
2.
GÜL, Bülent, Moğol Atasözleri; Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara
2010.
3.
THOMSEN V.,Orhon Yazıtları Araştırmaları, çeviren Vedat Köken. TDK, Ankara, 2002
4.
БАЗЫЛХАН, Б., Монгольские Заимствования в Баян-Ульгейском Говоре Казахского
Языка. Монголын Судлал. Уланбаатар, 1967
5.
КРУЧКИН, Ю. Монголия. Энциклопедический справочник. Улан-Батор, 2002 г. стр.
536–541.
6.
ТОЙШАНҰЛЫ, Ақеділ, Түрік-Моңғол Мифологиясы, «Баспалар Үйі» АҚ Алматы
2009
7.
ТӨТЕНАЙ, Базарбек, Қазақ Ұлттық Ойындары, Алматы, Балауса баспасы, 2013
8.
ЦЕРЕНСОДНОМ, Д., Монгол Ардын Домог Үлгер. Улаанбаатар, 1989
Common tradıtıons and belıefs of Kazakh and Mongolıan people
Summary
Kazakhstan and Mongolia have large territories and located in Central Asia. Kazakh and
Mongolians shared the same land for a long time in the past. Even though we do not share border
Dostları ilə paylaş: |