canı
gözündən çıxmaq
ifadəsi həmin boydakı hadisə ilə bağlı
yaranmışdır. Məqalədə
barmağını ısırmaq, göz qaqmaq
kimi
ifadələr daha ətraflı izah edilmişdir.
«Azərbaycan dili frazeologiyasının əsasları» (18) kitabında
H.Bayramov fikirlərini bir qədər də ümumiləşdirmiş, frazeoloji
sistemin tarixi inkişaf yolu barədə daha konkret fikir söyləmişdir.
Məqalələrinə nisbətən, kitabdakı qısa xülasədə «Dədə Qorqud»
dilinin zənginliyi barədə müəllifin təəssüratı həqiqətə daha
yaxındır: «Kitabi-Dədə Qorqud»un Drezden nüsxəsinin
faksimilində frazeoloji vahidlərin sayı 300-dən çoxdur. Bunların
bir qismi heç bir məna dəyişikliyinə uğramadan müasir dilimizə
qədər gəlib çıxmışdır (məsələn:
üzü gülmək, qan almaq, yola
düşmək, əl altından, …in ayağına düşmək, başına iş
gəlmək, göz gəzdirmək, yol almaq
), bir qisminin
komponentlərindən biri arxaik səciyyə daşımasına görə müasir
dilimizdəkindən fərqlənir».(18, 28)
Məqalələrindən fərqli olaraq, H. Bayramov kitabda ərəb
mənşəli baş sözlər əsasında qurulan frazeoloji vahidlər haqqında
da məlumat vermiş,
əleyk almaq, əməli azmaq, ibrət
almaq, yas tutmaq, xəbər vermək, feli dönmək, feli
azmaq
və baş sözü fars mənşəli:
can vermək, can almaq,
306
abdəst almaq, murad verib murad almaq
kimi ifadələrdən
də danışmışdır.(18, 31) Müəllifin fikrincə, üzü bəri gəldikcə
«Kitabi-Dədə Qorqud»dan sonrakı dövrlərdə dilimizin frazeoloji
tərkibi zənginləşmiş, yeni-yeni frazeoloji vahidlər yaranmışdır:
«Topladığımız dil materialında yalnız
baş
sözü ilə işlənmiş 300-
dən artıq frazeoloji vahid vardır ki, bunların çoxu başqa mənbə-
lərlə və sonrakı dövrlə əlaqədardır».(18, 32)
Qeyd etdiyimiz araşdırmalar göstərir ki, yazıyaqədərki
dövrlə bağlı mənbələr vardır və həmin mənbələrin daha ətraflı
tədqiqi nəticəsində nəzərdə tutulan dövrün frazeoloji səciyyəsi
barədə daha geniş təəssürat qazanmaq mümkündür.
Araşdırmalardan aydın olur ki, dildə məcazlaşma düşündü-
yümüzdən qat-qat qədim dövrlərdən mövcud olmuşdur. Ulu ba-
balarımızın yaratdığı dünya şöhrətli «Avesta» əsərində hikmətli
sözlərin tutarlı nümunələrinə rast gəlmək olur. 12 min il əvvələ
aid edilən «Qatlar»da Odla, İşıqla, Günəşlə bağlı qüdrətli kəlam-
lar işlənmişdir. Odur ki bu əsər «…dil baxımından türk
xalqlarının ən qədim dil abidəsi kimi incəliklərinə qədər tədqiq
edilməlidir».(13, 7) Çünki bu əsər «…tariximizin yazılmasında –
Azərbaycan türklərinin və ümumiyyətlə türk xalqlarının
etnogenezinin meydana çıxarılmasında mühüm mənbə rolunu
oynayır».(13, 7)
«Avesta»nın təbliğ etdiyi Od və Günəş bir sıra hikmətli kə-
lamların mənbəyidir.
Od
– insan məişətinin və təfəkkürün inkişa-
fında misilsiz rol oynamışdır. İnsanın ilkin adının – «Adəm»
sözünün
od+mən
şəklində (
od, enerji, mənim odum
mənalarında) odla bağlı olması da «Avesta»da öz əksini
tapmışdır.
Türk xalqlarının məişətində Xoruz kultu və günəş doğuşunu
qabaqcadan xəbər verən xoruzun müqəddəsliyinə inam indi də
qalmaqdadır. Eyni zamanda xoruzun pis hadisələri də
qabaqcadan xəbər verdiyi məlumdur. Bu münasibətlə dilimizdə
«Vaxtsız banlayan xoruzun başını kəsərlər» (13, 20) kimi məsəl
yaranmışdır. Eyni zamanda xoruzla bağlı «Xoruz banlamasa, səhər
açılmazdı» kimi məsəl də işlənməkdədir. Belə ifadələrin tarixini
ancaq insanın öz tarixi ilə müqayisə etmək, tutuşdurmaq olar.
307
«Avesta» ilə yanaşı, sonralar yaranmış dini kitablarda da
frazeoloji vahidlərə təsadüf edilir. İsa peyğəmbərin çarmıxa
çəkilərkən dediyi: «
Mene, mene tekel uparsun
» sözlərini -
«Əhdi-ətiq»dəki Azərbaycan türk dilində olan bu cümləni
tədqiqatçılar daim qəsdən dolaşıq izah etmişlər. B.Şəfizadə
göstərir ki, «Təkəl» türk xalqlarında allah mənasında işlənən bir
ifadə olmuşdur və dünyanın bir çox yerlərində üzərində tək əl
olan məzar daşları vardır. İsa «Məni təkəl aparsın» dedikdə
allaha qovuşmaq arzusunu bildirmişdir:
Məni allah aparsın
. Bu
cür ifadələr İsanın öz mənşəyinin də indi izah edildiyi şəkildə ol-
madığını göstərir. (13, 25) İsa peyğəmbər «İncil»də də bəzən
bu dildə danışıb:
Eloy, Eloy, Elamma saf ax fani…
(
Saf ağ
fanidir
, 13, 25)
Zərdüştilikdə insanın həyatı onun hansı bürcün altında do-
ğulması və planetlərin müvafiq əlaqəsi ilə bağlı izah edilir. Bu
mənada xalq arasında işlənən
alın yazısı
ifadəsi neçə minillik
tarixə malikdir.
«Onu da qeyd edək ki,
cənnət, cəhənnəm, qıl körpü,
namaz, ruh
və bu kimi bir çox ayin və kultların islama
zərdüştilikdən keçdiyi məlumdur».(13, 89) Deməli, dilimizdəki
cəhənnəmə getsin, gora getsin, qoy cəhənnəm olsun,
yeri cəhənnəmlikdir, yeri cənnət olsun, namaz qılır, ruhu
şad olsun
və s. kimi ifadələrin tarixi çox qədimdir.
Pir
sözü də
od mənasında çox qədim sözdür. Bu münasibətlə
ay pir olmuş,
səni pir olasan
kimi ifadələr də qədimdən gəlir.
Ə.Dəmirçizadə frazeoloji vahidlərdən «idiomlar» adı altında
danışaraq, onları quruluşuna görə üç qrupa ayırmışdır:
1) idiomatik sözlər;
2) idiomatik ifadələr;
3) idiomatik cümlələr. (19, 170)
Buradan aydın olur ki, professor frazeoloji vahidləri söz,
söz birləşməsi və cümlə şəklində təsəvvür etmişdir. Söz şəklində
tülkü (
hiyləgərlik mənasında),
eşşək (
qanacaqsız),
dayı
(vəzifədə olan adam),
dəm
(bir az kefli) tipli sözləri nəzərdə
tutmuşdur. Birləşmə şəklində olanlara
ürəyinə xal salmaq,
başa düşmək, dil vermək
tipli frazeoloji vahidləri, cümlə
şəklində olanlara atalar sözləri və məsəlləri misal göstərmişdir.
308
(19, 168-179) Bu bölgünün birinci qrupu əksər dilçilər tə-
rəfindən frazeologiyaya daxil edilmir. Sonrakı qruplara gəlincə,
ikinci qrup dil vahidlərinin frazeoloji vahid olduğuna heç kəsdə
şübhə yoxdur. Hətta bir qrup alimlər «frazeoloji vahid» dedikdə
yalnız birləşmə şəklində olanları nəzərdə tuturlar. Alimlərin bir
qismi isə atalar sözləri və məsəlləri, hikmətli sözləri, hətta
tapmacaları da frazeologiyaya daxil edirlər.(20, 100) Bizim
fikrimizcə də, atalar sözləri və məsəllər xalq dili frazeologiyasının
mühüm tərkib hissələrindəndir. Ona görə də yazıyaqədərki
dövrdə dilimizin frazeoloji inkişafını öyrənmək üçün həm
birləşmə, həm də cümlə şəklində olan frazeoloji vahidləri
nəzərdən keçirəcəyik.
BİRLƏŞMƏ ŞƏKLİNDƏ OLAN
FRAZEOLOJİ VAHİDLƏR
Xalq dili frazeologiyasını qoruyub saxlayan ən mühüm mənbə
şifahi xalq ədəbiyyatıdır. Bu cəhətdən bayatılar daha etibarlı janr
sayılır. Lakin bayatıların da hamısı eyni vaxtda yaranmamışdır.
Qədim bayatılarda qədim izlər qorunub saxlanmış olur. Asya
Məmmədovanın 1977-ci ildə tərtib və çap etdirdiyi «Bayatılar (XVII-
XX əsrlər)» (redaktorları M.H.Təhmasib və C.V.Qəhrəmanov) kitabı
bayatıların qeydə alınması tarixinin qədimliyi ilə daha çox maraq
doğurur. Tərtibçi əlyazma fondu materialları arasından bayatı
qeydə alınmış 92 mənbə üzə çıxarmışdır. Bunlardan 74-ü müxtəlif
əlyazma və cünglərdən, qalanı görkəmli ədib və mədəniyyət
xadimlərinin arxivində mühafizə olunan bayatı dəftərlərindən və
fraqment səhifələrindən ibarətdir. A.Məmmədova yazır: «Əlyazma-
ların səhifələrində qeydə alınmış bayatılar həcmcə yığcam,
məzmunca daha dolğun olmaqla öz qədimliyini mühafizə etmiş və
fikrimizcə, əslinə daha çox uyğundur». (6, 4)
Tarixi hadisələrə işarə ilə qələmə alınmış bayatıların tarixi də
həmin hadisələr qədər qədimdir:
Vermə xazara bəni,
Çəkər bazara
məni.
309
Yada kəniz verincə
Sala mazara
bəni. (6, 55) –
bayatısındakı «xazar» sözündən aydın olur ki, bu bayatı
xəzərlərin Azərbaycana basqınları dövrünün (VII əsr) yadigarıdır.
Odur ki bayatıda işlənmiş
bazara çəkmək, məzara salmaq
ifadələrinin tarixi də o qədər qədimdir. Bu ifadələr, tam forma-
laşmış ifadələr kimi, ədəbi dilin frazeoloji imkanları haqqında
aydın təəssürat yaradır.
Ərəb işğalı ilə bağlı da belə tarixi bayatılar vardır:
Ərəb qapdı fəsini,
Su
kəsdi nəfəsimi
.
Gedin anama deyin,
Yaxşı
dutsun yasımı
. (8, 46)
Nəfəsini kəsmək, yasını dutmaq
ifadələri ərəb işğalı
dövründə çoxdan cilalanmış frazeoloji vahidlər kimi bayatıya
daxil olmuşdur. Eyni ruhda olan:
Dağları qacal aldı,
Avçını
macal aldı
.
Bir yanım qərib ölkə,
Bir yanım
acal aldı
(6, 47) –
bayatısında isə
macal aldı, acal aldı
ifadələri ilə
qəriblik,
əsirlik həyatının acıları qələmə alınmışdır. Aydın olur ki, «Dədə
Qorqud»dakı
əcəl aldı
ifadəsi öz işləkliyi ilə bayatılara da güc
vermişdir. Və ya bayatılardan güc almışdır. Hər halda, tarixinin
çox qədim olduğunu düşünmək olur.
Belə bayatılar sırasında:
Gedirəm, ölkə, sənnən,
Qorxuram
yol kəsənnən
.
Gəl bir
qol-boyun olaq
,
Ayrıldıq bəlkə sənnən (6, 142) –
310
tipli bayatıları da qeyd etmək olar. Bayatıdakı
yol kəsən, qol-
boyun olmaq
ifadələri bu cür ifadələrin dildə qədim dövrlərdən
– insanların ilk qaçqınlıq, köçkünlük dövrlərindən, şadlıq
əyyamlarından (
qol-boyun olmaq
) işlək olduğunu göstərir.
Qaşların qələm-qələm,
Pulum yox səni alam.
Səni gürcü aparsın,
Bən gəlib
satın alam
(6, 169) –
bayatısındakı «gürcü aparsın» sözlərindən aydın olur ki, bu ba-
yatı geci X1-X11 əsrlərə, yəni gürcü – Azərbaycan münaqişələri
dövrünə aiddir. Amma bayatıda zarafat da var: sevgilini almağa
pulu olmadığı halda, əsir kimi gürcülərdən
satın almaq
fikri ifadə
olunur.
Gürcü – Azərbaycan münasibətləri, tarixən gürcülərin
Azərbaycan torpaqlarına basqınları, əsir götürmə faktları başqa
bayatılarda da öz əksini tapmışdır. Abdulla Şaiq, Mirzə
Məhəmməd Axundzadə və Şəfiqə xanım Əfəndizadə tərəfindən
toplanıb 1926-cı ildə çap olunmuş «Bayatılar və manilər»
kitabında da bu cür bayatılar vardır:
Tiflisin üstü bostan,
Xarab qalsın
Gürcüstan.
Fələgin qaydasıdır,
Ayırır dostu dostdan. (8, 31)
Bayatıdan aydın olur ki,
xaraba qalsın
qarğışı ahəngə
görə
xarab qalsın
şəklində işlədilmişdir.
Yanırsan, yan yürəgim,
Dolubdur qan yürəgim.
Səndən ayrı düşəni
Fəğan eylər yürəgim (6, 138) –
Bayatısındakı
yürəgi yanmaq, yürəgi fəğan etmək, yürəgi
qanla dolmaq
ifadələri öz təbiiliyi və qədimliyi ilə diqqəti cəlb
edir.
311
Tambur çalır siminə,
Düşmüşəm həvəsinə
. (6, 159)
Aşıqlara, sazlara,
Tamburun qotazlara.
Bu
canım qurban olsun
Gəlinlərə, qızlara. (6, 159)
Tambur
və
saz
sözləri bayatıların qədim tarixə malik
olduğunu göstərir.
Saz
sözü simli alətlərin ümumi adını bildirir.
Odur ki
həvəsə düşmək, canım qurban olsun
ifadələrinin də
qədimliyini bildirir.
Aşağıdakı bayatıda
tərsa
sözü islamın yayıldığı
zamanlardan işlənməyə başlayan söz olmaqla, bayatının və
bayatını təşkil edən
başına dönüm, başına dolanım, dinindən
dönmək, səndən dönmək
ifadələrinin də formalaşma tarixinin
qədim olduğunu göstərir:
Başına necə dönüm,
Dolanım, necə dönüm?
Tərsa dinindən dönməz,
Mən səndən necə dönüm
? (6, 95)
Bu cəhət aşağıdakı beytdə də vardır:
Məni bu
dərdə salan
Bir kafir balasıdır. (6, 187)
«Əl çəkmək» – mənasında
əl götürmək
ifadəsi də
qədimliyi ilə seçilir. Çünki bu ifadə bayatıda göydən ayələrin nazil
olması məsələsi ilə birgə catdırılır. Bu isə islamın erkən yayılma
dövrünə aid ola bilərdi. Peyğəmbərdən sonra artıq ayələrin nazil
olması söhbəti də başa çatmışdı:
Səndən
əl götürmərəm
Göydən min ayə gələ. (6, 198)
Burada
əl götürmək
– əl çəkmək mənasındadır. «Dədə
Qorqud»da
əl götürmək
bundan fərqli mənadadır –
Bəglər əl
312
götürdilər, hacət dilədilər
(35) – allaha üz tutmaq, yalvarmaq
mənasını ifadə edir. Deməli, hələ yazıyaqədərki dövrdə frazeoloji
ifadələrdə artıq kifayət qədər çoxmənalılıq mövcud olmuşdur.
Evinə xozan gətirmişəm,
Pərgarı pozan
gətirmişəm.
Gündüz olan
işləri
Gecələr
yozan
gətirmişəm. (22, 46)
Bayatıdakı
xozan
– ozan deməkdir. Ozan dövrünün
yadigarı olan bu bayatıdakı
pərgarı pozan, işləri yozan
ifadələri, təbii ki, ozan dövrünün yadigarıdır.
Verdiyimiz bu nümunələrdən aydın olur ki, yazılı ədəbi dilin
nəzərdə tutulan dövründən çox-çox əvvəl dilimizin frazeoloji
yatağı zəngin olmuşdur. Bayatılarda rast gəldiyimiz ifadələr
müasir səviyyədə cilalanmış şəkildədir. Bu hal dilimizin frazeoloji
fondunun qədimliyini, poeziya üçün onun çoxdan hazır olduğunu
təsdiq edir.
Azərbaycan dilində məcazlaşma, dilin frazeoloji vəziyyət və
inkişaf səviyyəsi barədə həqiqi təsəvvürü «Kitabi-Dədə
Qorqud»un dili verir. Əslində, bu əzəmətli dastan kamil ədəbi dil
nümunəsidir və birinci minilliyin ortalarında Azərbaycan dilinin
leksik, frazeoloji və qrammatik səviyyəsini öyrənmək üçün
kifayət qədər zəngin dil materialına malikdir. 1300 illiyi (bəzi
ölkələrdə 1500) rəsmi şəkildə qəbul və qeyd edilsə də, dastanın
dilinin tədqiqində tərəddüdlər var. Düşünənlər vardır ki, dastanın
bu qədər sadə və aydın dili birinci minilliyə aid ola bilməz və
görünür, onun dili üzərində ikinci minilliyin ortalarında əməliyyat
aparılmışdır. Bir «dəlil» kimi də Orxon-Yenisey abidələrinin dilini
misal gətirə bilərlər: «Dədə Qorqud»un dili ilə müqayisədə
abidələrin dili çətin və anlaşılmazdır.
Lakin bu, ilk baxışda belədir. «Dədə Qorqud»un dili ilə Orxon-
Yenisey əlifbası ilə yazılmış mətnlərin dili arasında yaxınlıq daha
çoxdur. Epitafiyalarda nəzərə çarpan fərq Şərqi türk dillərinin neçə
minillik inkişaf xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Bu yazılar saysız tayfa qa-
rışmalarının məhsuludur. Hiss olunur ki, bu yazı sahiblərinin
özlərinin də xüsusi yazı mədəniyyəti olmuşdur və epitafiyalarda,
313
balbal yazılarında yazılı dilə məxsus mühafizəkar cəhətlər də
qorunmuşdur. «Dədə Qorqud» isə elə bir məkanda yaranmışdır ki,
uzun tarixi olan və artıq xalq dili şəklində təmərgüzləşmiş dilə malik
olmuşdur. Həm də «Dədə Qorqud» daş yazısı deyil, şifahi
ədəbiyyat nümunəsidir və ümumxalq Azərbaycan türk dilinin ən
işlək nümunələri əsasında meydana çıxmışdır.
«Dədə Qorqud»un dili ikinci minilliyin dili deyildir, yəni üz
köçürmələri zamanı bu dil dəyişdirilməmişdir. Müşahidələr göstə-
rir ki, yalnız bir sıra arxaik fellər öz sinonimləri ilə əvəz və ya
izah edilmişdir. Dastan islam dini ilə bağlı əlavələrlə zənginləş-
dirilmişdir. Qalan hallarda dastanın dili öz leksik və qrammatik
quruluşu ilə şifahi ədəbi dilin təşəkkülü dövrünün (VI-VIII əsrlər)
məhsuludur.
Bu fikirlərin təsdiqi üçün biz Orxon-Yenisey yazıları ilə
müqayisələr də apara bilərik. Məsələn, aşağıdakı mətnə diqqət
yetirək:
Üzə kök tenri, asra yağız yer kılıntukda ekin ara kisi
oğlı kılınmıs. Kisi oğlınta üzə eçüm-apam Bumın kağan,
İstəmi kağan olurmış. Olurıpan türk bodunın ilin törüsin
tuta birmis, iti birmis.
(21, 71)
Bu mətn «Dədə Qorqud» dili ilə müqayisədə zahirən
anlaşılmaz görünür. Bu hal daha çox onunla bağlıdır ki, bu dildə
hələ hal və mənsubiyyət şəkilçiləri «Dədə Qorqud»un yarandığı
dildə olduğu qədər sintaktik əlaqələri yaratmaq keyfiyyətinə
malik deyil. «Üzə kök tenri» ifadəsində
üzə
sözündə
–ə
yerlik
halın funksiyasını yerinə yetirir – bu, bizim klassik ədəbiyyatda
və dastanın dilində də işlək formalardandır
– üstdə
mənasını
verir.
Kök
sözü transkripsiyada
klub
sözündəki
k
səsi kimi
işarələnib, Azərbaycan dilində tarixən
gög
şəklində işlənmiş və
tədricən son samit sürtünən samitə çevrilmiş, söz
göy
şəklinə
düşmüşdür.
Tenri
sözü
tənri
şəklində də oxuna bilərdi – bizim
dildə 4000 il əvvəldən məlumdur. Beləliklə, ifadə
üstə göy tənri
mənasındadır –
tenri -
səma kimi izah olunur. Sonrakı hissədə
üz
sözünə müvafiq
as
sözü işlənmişdir – «aşağı» sözünün kökü,
-ra
yönlük şəkilçisi yerlik hal funksiyasını yerinə yetirir – aşağıda
deməkdir.
Yağız
sözü qonur mənasında izah olunur, şi-
314
vələrimizdə boz mənasındadır.
Yer
– yerdir.
Kılıntukda
sözünü
başa düşürük, amma indi
qılındıqda
şəklində işlədirik, «Dədə
Qorqud»da da belədir.
Ekin ara
– «ikisinin arasında» deməkdir;
eki-n
– yiyəlik hal şəkilçisinin qısa forması ilə işlənib,
ara
sözü
mənsubiyyət şəkilçisi olmadan fikri ifadə edir.
Kisi oğlı
«Dədə
Qorqud»da olduğu mənadadır – adam oğlu, insan, yalnız
s > ş
keçidi ilə. Beləliklə, bu dil başa düşülməz deyil, tədqiqatçı nəzəri
ilə baxdıqda hər şey aydındır. Lakin «Dədə Qorqud»un dili də bu
gün adi oxucu üçün tam anlaşıqlı deyil. Bununla yanaşı, «Dədə
Qorqud»un dili daha bişmiş, daha ədəbi və kamildir.
Ol sabığ esidip tün udısıkım gəlmədi, küntüz
olursıkım gəlmədi
(Tonyukuk abidəsi, Cənub tərəfi; 21, 118)
-
sabığ
sözündə təsirlik hal şəkilçisinin qədim qapalı variantı, arxaik
tün
(gecə) sözü,
uyımağım
(yatmağım) sözünün
udımaq
forması,
oturmaq
əvəzinə
olurmaq
– 1500 il ərzində olan
dəyişikliklər bunlardır. Elə bil, bu gün deyilib:
O sözü eşidəndə
gecə uyumağım (yatmağım), gündüz oturmağım gəlmədi.
Yaxud: Tonyukuk abidələrindən 2-ci daşın Şərq yazısı:
Tün udı-
matı, küntüz olurmatı, Kızıl kanım tökti, kara tərim yügür-
ti
… (21, 121)
Eki ay kütdim, gəlmədi
(Moyun çor abidəsi, şərq
tərəfi; 21, 146) – «İki ay güddüm gəlmədi».
Yay anta yayladım,
yaka anta yakaladım
– yayı orada yayladım, ibadətimi orada
elədim (Moyun Çor abidəsi, şərq tərəfi, 21,147)
Talım kara kuş
mən. Yaşıl kaya yaylağım, Kızıl kaya kışlağım
. (Falnamə; 21,
195) Burada yalnız ilk cümlənin izahına ehtiyac var: «Yırtıcı quşam
mən. Yaşıl qaya yaylağım, Qızıl qaya qışlağım».
İ(r)çi yanılmaz, bilgə unıtmaz, ötükçi yanılmaz,
bitkəçi bilgəlik yanılmaz yirçilik azmaz, yanılmasar, bilgə
bol(ğa) azmasar, yi(rçi bolğay yanı)lma
… - «bələdçi
yanılmaz, müdrik unutmaz, məsləhətçi yanılmaz, yazı yazan…
müdrik olan yanılmaz, bələdçisi olan azmaz, yanılmasa müdrik
olacaq, azmasa, bələdçi olacaq… yanılmasa…» (Falnamə, 3-cü əl-
yazma; 21, 202)
Misallar göstərir ki, «Dədə Qorqud»un dili ilə abidələrin dili
arasında ruhi yaxınlıq güclüdür. Abidələrin yazılışında problemlər ol-
duğu kimi, oxunuşunda da problemlər vardır. Şübhəsiz, bitikçilər
hər bir səsi olduğu kimi əks etdirə bilməmişlər və dövrün
315
orfoqrafiyası da buna tam imkan verməmişdir. Digər tərəfdən,
mətnlərin oxunuşunda da hər şey qaydasında deyildir. «İkinci Kızıl
çira» abidəsi haqqında Ə.Rəcəbov yazır: «1952-ci il nəşrindən
sonra S.Y.Malov yeni əldə etdiyi surət və estampajlar əsasında bu
abidənin oxusu və tərcüməsini təkmilləşdirmişdir. Birinci sətirdə
əvvəlki
Dostları ilə paylaş: |