Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

                                                                               
 
ABSTRACT 
                                          Shirmammad Qulubayli 
The category of possessiveness in modern Azerbaijani  
as a functional-semantic field 
 
This article deals with the category of possessiveness in modern Azerbaijani as a functional-
semantic field. Here the notion of possessiveness is not looked only as a morphological category, 
i.e. not only the morphological, but the other means of expression of the notion of possessiveness 
are dealt with  in  a nutshell. Reviewing the linguistic literature on  the notion of possessiveness  in 
Azerbaijani  and  other  Turkic  languages  the  author  arrives  at  a  conclusion  that  analysis  of 
possessiveness  as  a  morphological  category  covers  neither  the  plan  of  content,  nor  the  plan  of 
expression of this linguistic notion. 
The author shows that application of the theory of field enables to generalize both the main 
variants  of  meaning  of  this  microstructure  and  different  means  of  its  expression  (morphological, 
syntactical, morphological-syntactical).  
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                   Ширмаммад Гулубайли 
Категория принадлежности в современном Азербайджанском 
языке как функционально-семантическое поле 
Статья посвящена анализу категории принадлежности в современном Азербайджанском 
языке  как  функционально-семантическое  поле.  Здесь  понятие  принадлежности  не 
рассматривается только как морфологическая категория,  т. е. не только морфологический, но и 
другие  способы  выражания  этого  понятия  становятся  объектом  исследования  в  какой-то 
степени. Рассматривая лингвистическую литературу в современном азербайджанском языке и 
других  тюркских  языках  автор  приходит  к  выводу,  что  анализ  принадлежности  как 
морфологическая  категория  не  дает  возможность  охватывать  плана  содержания  и  выражения 
этого лингвистического понятия. 
Автор  показывает,  что  исследоварие  принадлежности  на  основе  теории  поля  дает 
возможность обобщать  как основные инвариантные значения, так и разноуровневые  средства 
выражения  (морфологическое,  синтаксическое,  морфологическо-синтаксическое)  этой 
микроструктуры.  
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev 
 

66 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
İSRAFİL BABAYEV 
Naxçıvan Universiteti 
[e-mail]  
UOT:81 
         AZƏRBAYCAN VƏ İNGİLİS DİLLƏRİNDƏ ZƏRFİN TƏDQİQİNƏ DAİR 
 
       Açar  sözlər:  zərf,  zərflərin  təsnifatı,  sintaktik,  semantik  və  morfoloji  yol,  hərəkətin  əlaməti, 
zərfləşmə 
Key  words:  adverb,  semantic-morphological  way,  quantity  adverbs,  the  quality  of  action, 
conversion, adverbialisation 
Ключевые  слова:  наречие,  семантико-морфологический  способ,  количественные 
наречия, признак действия, конверсия, адвербилизация 
 
       Azərbaycan dilində zərf yaranış etibarı ilə digər nitq hissələrindən çox-çox sonralar meydana 
çıxmış  və  müasir  dilimizin  leksik  sistemində  mühüm  yer  tutur.  Başqa  nitq  hissələrindən  yaranan 
zərflər  bu  gün  bəzi  nitq  hissələri  ilə  qarışıq  salınır.  Bunun  əsas  səbəbi  Azərbaycan  dilində  zərfin 
sintaktik  baxımdan  müəyyənləşdirilməsidir.  Belə  ki,  zərflər  təkcə  sözün  cümlə  daxilində  daşıdığı 
sintaktik vəzifəsinə görə deyil, həm də semantikasına və semantik-morfoloji xüsusiyyətlərinə görə 
müəyyənləşir.  Bu  xüsusiyyətlərin  hər  biri  zərfin  başqa  nitq  hissələri  ilə  müqayisə  oluna  bilməsi 
üçün əsas meyarlardır. 
       Sintaktik  prinsipə  görə,  feldən  əvvəl  gələn  bütün  sifətlər  cümlədə  işlənmə  yerindən  asılı 
olaraq  həm  də  zərfdir.  Deməli,  sintaktik  prinsip  əslində  zərf  ilə  zərflik  arasında  mövcud  olan 
qrammatik sərhədi aradan qaldırır. 
     Zərfin öyrənilməsində tətbiq edilən semantik prinsipə görə isə cümlədə işlənmə yerindən asılı 
olmayaraq  iş  və  hərəkətin  keyfiyyətini,  əlamətini,  zamanını,  yerini  ifadə  edən  bütün  sadə  sözlər 
zərfdir.  
Məsələn;  ertə,  indi,  irəli,  birgə,  yuxarı  və  s.  Bu  prinsipin  tərəfdarları  zərfə  aid  etdikləri 
bütün  kök  sözləri  eyni  zamanda  isim  kimi  qəbul  edirlər.  Deməli,  semantik  prinsip  də  dilimizdə 
zərfin əsas mahiyyətini açmağa imkan vermir.  
       Son  zamanlar  Türk  dillərində  zərfi  semantik,  semantik-morfoloji  prinsip  əsasında  tədqiq 
etməyə meyl artmışdır. Bu prinsipə görə, sözün cümlədə işlənmə  yeri deyil, lüğəti mənası, əmələ 
gəlmə  yolları ön plana çəkilir. Bu yeni prinsip zərfin başqa müstəqil nitq hissələri arasında  yerini 
müəyyənləşdirməyə daha çox imkan verir. (5,s.387). 
        Azərbaycan  dilində  zərfi  tədqiq  edən  və  araşdıran  dilçi  alimlərdən  Ə.  C.  Şükürov, 
M.Qiyasbəyli,  Y.  Seyidov,  M.  Hüseynzadə,  S.  Abdullayeva,  S.  Cəfərov  və  başqaları  zərfi 
Azərbaycan  dilində  müstəqil  nitq  hissələrindən  biri  kimi  vermişlər.  Bu  tədqiqatçılara  görə  zərfin 
müstəqil bir nitq hissəsi kimi formalaşması başqa nitq hissələrinin inkişafı ilə sıx surətdə bağlıdır. 
Zərflər  dilin  inkişafı  prosesində    müntəzəm  olaraq    yeni  sözlər,  söz  birləşmələri  və  idiomatik 
ifadələrin hesabına artır, inkişaf edir. Başqa nitq hissələrinə mənsub olan sözlər, söz birləşmələri öz 
leksik-qrammatik mənalarını qismən yaxud tamamilə itirərək zərfə çevrilirlər. 
      Ə.C.Şükürova görə  zərfləri  başqa nitq hissələrindən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri  onun 
hallara görə dəyişməməsidir. Deməli, şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişmə və uzlaşma hadisələri də bu 
qrammatik  kateqoriya  üçün  yaddır.  Bu  kimi  xüsusiyyətlərinə  görə  zərf  köməkçi  nitq  hissələrinə 
daha çox uyğun gəlir, lakin özünəməxsus lüğəti mənaya və sözdüzəldici şəkilçi formalarına malik 
olduğuna görə həmin nitq hisssələrindən fərqlənir.(5,səh.387) 
      Ümumi  dilçilikdə  zərfin  əsas  əlamətlərindən  biri  onun  qrammatik  cəhətdən  dəyişməzliyi 
hesab olunur. Zərf olan sözlər əgər qrammatik dəyişikliyə məruz qalırsa, məsələn hallanırsa, bu o 

67 
 
deməkdir ki, həmin sözlərin bir qismi zərf deyil. 
       Dilçi  alim  akademik  Y.  Seyidova  görə  “Zərflər  hərəkətin  əlamətini  bildirən  sözlər  olmaqla, 
dilin inkişafının nisbətən sonrakı dövrünə aiddir. İnsanlar əşya, əşyanın əlaməti, hərəkəti haqqında 
anlayışları  dərk  etdikdən  çox  sonra  hərəkətin  əlamətini  dərk  etməyə  başlamışlar.  Bu  halda,  dildə 
əvvəldən  yaranaraq,  başqa  nitq  hissələrinin  tərkibinə  daxil  olan  sözlərdən  hərəkətin  əlamətini 
bildirmək məqsədi ilə də istifadə edilmişdir. Bu prosesdə həmin sözlər bəzən qrammatik cəhətdən 
yeni  forma  almış,  bəziləri  heç  bir  forma  dəyişikliyinə  uğramadan,  yeni  rolda  çıxış  etmişdir. 
Nəticədə,  həmin  sözlərin  bir  qismi  zərfləşmiş,  bir  qismi  isə  əslindən  ayrılmadan  həm  də  nitqdə 
zərfin rolunu oynamışdır. (9,səh.370)       
       İngilis dilində zərflərin yaranması, mənaca növləri ayrı-ayrı dilçilər tərəfindən tədqiq edilmiş 
və  dərindən  araşdırılmışdır.  Baskervill  ve  Sevell  “İngilis  dilinin  qrammatikası”  kitabında  zərfləri 
fellərlə işlənən sözlər adlandırırlar. Bu sözlər fellərlə işlənərək onları müxtəlif cəhətdən izah edirlər. 
Cümlə daxilində əvvəlcə hərəkət fellə ifadə edilir sonra isə zərf bu fellərə qoşularaq onun zamanını, 
yerini,  və  tərzini  və  s.  müəyyən  edir.  Zərflər  təkcə  felləri  müəyyən  etmir,  həm  də  onların  çoxu 
sifətləri və digər zərfləri də müəyyənləşdirir.(16,səh.18) 
     John Eastvood “Oxford Practice Grammar” kitabında yazır ki, zərflər  –ly suffiksi ilə düzələn 
sözlərdir, sözün kökü fel ya da vəziyyətdən asılı olaraq sifət ola bilər.(14,səh.24) 
   Jahsar  Kabashi  “English  Grammar  Morphology”  kitabında  yazır  ki,  zərflər  dəyişməyən  nitq 
hissələridir,  bu  sözlər  felləri,  sifətləri  və  başqa  zərfləri  yaxud  söz  birləşmələrini  müəyyən 
edir.(13,səh.20) 
 Zərfin mənaca növləri: 
       Akademik  Y.Seyidov  “Azərbaycan  dilinin  qrammatikası”  kitabında  yazır  ki,  Azərbaycan 
dilçiliyində nitqdə hərəkətin əlamətini bildirən hər bir söz, hətta həmin mövqedə işlənən iki, bəzən 
üç  sözlü  ifadə  zərf  hesab  edildiyindən  zərfin  lüğət  tərkibi  süni  olaraq  çoxalmışdır.  Bu  mənzərəni 
təsəvvür  emək  üçün  “Azərbaycan  dilinin  qrammatikası”  (Azərb.  EA  nəşri,  1951)  kitabına  göz 
gəzdirmək  kifayətdir.  Həmin    kitabda  zərflərin  mənaca  doqquz  növü  göstərilmişdir;  tərzi-hərəkət 
zərfləri, kəmiyyət zərfləri, zaman zərfləri, yer zərfləri, inkar bildirən zərflər, təsdiq bildirən zərflər, 
münasibət bildirən zərflər, şübhə bildirən zərflər, hüdud bildirən zərflər. (7,səh.207-213)       
       Bundan  təxminən  on  il  sonra  akademiyanın  buraxdığı  digər  qrammatika  kitabında  zərflərin 
mənaca  dörd  növü  verilmişdir:  tərzi-  hərəkət,  kəmiyyət,  zaman,  yer  zərfləri.  (1,səh.231-244)  Bu 
bölgü  indiyə  kimi  davam  etdirilir.  “Elm”  nəşriyyatının  buraxdığı  “Müasir  Azəbaycan  dili” 
(1980.s.11)  kitabında  bu  dörd  növdən  başqa  “səbəb  zərfi”  adı  ilə  beşinci  növ  verilmiş  və  buna 
(kursivlə, dəhşətdən, qorxudan, sevincdən, aclıqdan) kimi misallar göstərilmişdir. (5.səh.408) 
       Maraqlıdır akademik Yusif Seyidov öz əsərlərində yazır. “Azərbaycan dilində kəmiyyət zərfi 
yoxdur  və  yox  dərəcəsindədir.  (9,  səh.375)  Ancaq  bundan  əvvəl  nəşr  edilmiş  bir  neçə  kitabda,  o 
cümlədən 1971-ci ildə nəşr edilmiş “Грамматика Азербайджанского языка” kitabında aşağıdakı 
sözlər kəmiyyət zərfləri kimi verilir.           
       Məsələn;  az,  çox,  xeyli,  doyunca,  ölüncə,  həddən  artıq,  tamam,  azca,  az-çox,  bir-iki  dəfə, 
lazımınca,  bir  qədər,  kifayət  qədər,  bir  az,  azdan-çoxdan,  az-  maz,  birə-beş,  birə-yüz  və  s.(11, 
səh.142-149) 
     Dilçi alimlərin tədqiqatlarında zərf həm də əlamətin əlamətini bildirən nitq hissəsi kimi verilir. 
Dilçi  alim  M.Hüseynzadə  1983-cü  ildə  nəşr  edilmiş  “Müasir  Azərbaycan  dili”  kitabında  zərfin 
tərifini  belə  verir.  “İş  və  hərəkətin  icra  tərzini,  zamanını,  yerini,  miqdarını,  eləcə  də  əlamətin 
əlamətini  bildirən  sözlərə  zərf  deyilir.”  (3,  səh.  229-249)  Həmin  kitabda  çox,  az,  xeyli,  tamamilə, 
bütünlüklə, dəfələrlə, təkrarən, nisbətən, təxminən, təqribən, təxmini, təqribi, az-az, çox-çox, bir-bir, 
üç-üç, beş-beş, bir dəfə, yüz dəfə, dörd dəfə, neçə dəfə, üç dəfə, və s. kimi sözlər kəmiyyət zərfləri 
kimi verilir. 
       Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasının  nəşri  olan  “Müasir  Azərbaycan  dili”  (II  cild)  kitabında 
kəmiyyət  zərfləri  aşağıdakı  kimi  verilir.  Məsələn;  azca,  çoxca,  olduqca,  qədərincə,  lazımınca, 
dedikcə  və  s.  Akademik  Y.Seyidov  yuxarıda  adları  çəkilmiş  kitablarda  verilmiş  zərfləri  nəinki 
kəmiyyət zərfi, ümumən zərf hesab etmir. (9, s.376).   
      Başqa  dillərdə  olduğu  kimi  ingilis  dilində  də  olan  sözlər  böyük  məna  qruplarına,  nitq 

68 
 
hissələrinə  bölünürlər.  İngilis  dilində  nitq  hissələrinin  əsas  təsnifatı  səkkiz  hissədən  ibarətdir. 
İsimlər, əvəzliklər, fellər, sifətlər, saylar, zərflər, sözönülər və nidalar. Bu sabit təsnifat deyildir və 
dəyişə  bilər.  Sözlərin  dəqiq  və  aydın  təsnifatı  sözlərin  forma  və  işlənmə  yerinə  görədir.  Forma 
dedikdə  bir  nitq  hissəsinə  daxil  olan  sözlərin  morfoloji  xüsusiyyətləri,  işlənmə  yeri  dedikdə 
sintaktik funksiyası nəzərdə tutulur. 
        John Eastvood  “Oxford Practice Grammar” kitabında yazır. “İngilis dilində zərflər mənasına 
görə  dörd  qrupa  bölünür.  Zaman  zərfləri,  yer  zərfləri,  tərz  və  tezlik  zərfləri,  və  cümlə  zərfləri.” 
(14,səh.71) 
       Baskervell  və  Sevell  isə  ”An  English  Grammar”  kitabında  zərfləri  təhlil  edərkən  onları  iki 
qrupa bölürlər. 1) Sözlərin mənasına görə,  2) Cümlədə işlənmə yerinə görə. Sözlərin mənasına görə 
onlar  zərfləri  zaman,  yer,  tərz,  dərəcə,  kəmiyyət  və  assertion  növlərə  bölürlər.  Cümlədə  işlənmə 
yerinə görə isə sadə və bağlayıcı (conjunctive) zərflərə bölürlər. (16, səh.87) 
        Digər  iki  ingilis  dilçisi  Randolph  Quirk  və  Sidney  Greenbavn    “A  Students  Grammar  of 
English  Language”  kitabında  ingilis  dilində  olan  zərfləri  iki  xüsusiyyətinə  görə  fərqləndirirlər, 
morfoloji və sintaktik. Onlar morfloji xüsusiyyətinə görə zərfləri iki sinfə bölürlər: qapalı sinif və 
açıq sinif. Qapalı sinfə sadə və mürəkkəb zərfləri, açıq sinfə isə düzəltmə zərfləri aid edərək zərfləri 
quruluşuna görə təsnif edirlər. (15, səh.13) 
        Ümumiyyətlə  götürsək  ingilis  dilində  zərflər  morfoloji  və  semantik  cəhətdən,  başqa  sözlə 
desək mənasına və cümlədə işlənmə  yerinə görə  təsnif  olunurlar.  İngilis  dilində zərflərin  təsnifatı 
(sub  classification)  fərqli  ola  bilər.Azərbaycan  və  ingilis  dillləində  zərflərin  yaranması  dilçi  alim 
S.Cəfərovun fikrincə zərf kateqoriyasını əhatə edən sözlərin istər quruluş, istərsə də məna etibarı ilə 
digər nitq hissəsinə oxşaması və ya  onlarda olan ümumi məna bağlılığı göstərir ki, morfoloji yolla 
zərflərin  əmələ  gəlməsi  prosesi  yeni  bir  dil  hadisəsi  olub,  formalaşma  dövrünü  keçirir.  Zərflərin 
sözdüzəltmə  prosesindəki  vəziyyəti,  düzəltmə  zərflərin  kəmiyyət  etibarı  ilə  azlığı,  zərf  düzəldən 
şəkilçilərin qeyri-məhsuldarlığı və məhdudluğu da bununla izah edilir. 
      Başqa türk dillərinə nisbətən müasir Azərbaycan dilində morfoloji yolla zərf düzəltmə prosesi, 
demək olar ki, daha çox inkişaf etmişdir. Ona görə də dilimizdə zərf düzəldən şəkilçilərin müxəlif 
növlərinə rast gəlirik. Hər şeydən əvvəl, zərflərin adlardan və fellərdən düzəldiyi müşahidə edilir. 
(8, səh.126-127) 
     Dilçi alimlər zərfləri tədqiq edərkən zərflərin bir hissəsinin başqa nitq hissələrindən konversiya 
yolu  ilə,  ya  adverbiallaşma  vasitəsilə  yaranmasını  və  onların  zərflik  funksiyasında  işlənməsi  ilə 
əlaqələndirirlər.  Ə.Şükürov  zəngin  dil  faktları  ilə  göstərir  ki,  qədim  Azərbaycan  dilində  -da;  -də; 
yerlik  hal  şəkilçisi  ilə  əvəzliklərin,  -dan;  -dən;  çıxışlıq  hal  şəkilçisi  ilə  isimlərin,  işarə  və  sual 
əvəzliklərinin,  -ın;  -in;  qədim  instrumental  hal  şəkilçisi  ilə  isimlərin  adverbiallaşması  müşahidə 
olunur. Tədqiqatçı alim qeyd edir ki, -a; -ə; -u; -ü; şəkilçili feli bağlamaların adverbiallaşması yolu 
ilə  zərf  əmələ  gəlmə  prosesi  adverbial  sözlərin  yaranmasının  ən  qədim  üsullarından  biridir.  Bu 
şəkilçi ilə düzələn sözlər müasir dildə təkcə qoşalaşmış şəkildə işlənir. (10, səh.5) 
     M.  Hüseynzadə  zərfləri  başqa  nitq  hissələrindən  fərqləndirmək  üçün  onların  funksional 
əlamətini  başlıca  əlamət  hesab  edir  və  cümlədəki  yerinin  müəyyənləşdirilməsinin  vacib  olduğunu 
göstərir. M. Hüseynzadə öz fikrini belə əsaslandırır ki, bütün nitq hissələrində olduğu kimi, zərfin 
də başqa nitq hissələri ilə oxşar cəhətləri vardır. Tərzi-hərəkət zərflərinin bir qismi şəkilcə sifətlərə, 
kəmiyyət zərflərinin bir qismi saylara oxşayır. Bunları bir-birindən ayırmaq üçün cümlədəki yerini, 
daşıdığı  vəzifəni,  əşya  və  ya  hərəkətə,  hadisəyə  aid  olmasını  nəzərə  almaq  lazımdır.  Məsələn; 
Çoxdan çox pay, azdan az pay ifadəsində çoxdan çox, azdan az sözləri qeyri-müəyyən say, çoxdan 
öz  vaxtını  tərk  etmişdir  cümləsində  çoxdan  sözü  heç  bir  əşyanın  kəmiyyətini  bildirmir,  cümlənin 
zaman zərfidir. (4, səh.257)       
     Dilçi alim  C.Ə.Cəfərov dildə zərflərin  əmələ gəlməsi  yollarını araşdırarkən  göstərir ki,  başqa 
nitq  hissələrinə  məxsus  olan  sözlər  zərflərə  çevrildikdə  aid  olduqları  nitq  hissəsinə  aid  bəzi 
əlamətlərini  məhdudlaşdırır,  onun  müqabilində  zərfi  xüsusiyyət  kəsb  edir.  C.Ə.Cəfərov  zərflərin 
əmələ gəlməsini üç qrupa bölür. 
1.
 
 Sözlərin şəkilçisiz zərfləşməsi; Buraya gecə, gündüz və s. kimi isimlər; əksər sadə sifətlər; 
az, çox və s.kimi saylar; belə, elə əvəzliklərini göstərmək olar. 

69 
 
2.
 
 Sözlərin  müəyyən  şəkilçilər,  şəkilçiləşmiş  qoşma  və  ədatla  işlənərkən  zərfləşməsi; 
Bunlara  yayda,  qışda,  səhərdən,  könüldən,  məhəbbətlə,  həyəcanla,  səslə,  məncə,  bizcə  isim  və 
əvəzlikləri; bərkdən, ucadan, gizlincə, elmi (danışmaq), duzsuz, aylıq çıxmaq və s sifətləri; üçlükdə, 
birdən  (həll  etmək)  və  s.  sayları  misal  göstərmək  olar.  Müəllif  göstərir  ki,  bu  sözlərdən  sürətlə, 
həyəcanla, birdən, sevincək və s. sözlər tam zərfləşə bilmişlər. 
3.
 
 Söz birləşmələrinin zərfə çevrilməsi. Müəllif bunları üç qrupa ayırır.  
a)  Sabit  söz  birləşmələrinə  yaxınlaşan  vahidlərin  zərfləşməsi.  Məsələn;  sinə  dolusu, 
gözüyumulu, arabir, axşamçağı və s. 
b)  Sərbəst  söz  birləşməsinə  yaxınlaşan  vahidlərin  zərfləşməsi.  Məsələn;  bu  gün,  o  zaman, 
gələn il, bu ay, beş ay və s. 
c)  təkrarlı  birləşmələrin  zərfləşməsi.  Gülə-gülə,  dəstə-dəstə,  addım-addım  və  s.  (2.  Səh.  57-
59) 
 4. İngilis dilində zərfin yaranma prosesi. 
     İngilis dilində zərflər isim, sifət və başqa nitq hissələrinə suffikslər və prifikslər artırmaqla 
ya da aqqlütinativ yolla düzəlir. 
a)  İngilis  dilində  zərflər  isimlərin  köklərinə  suffikslər  və  prifikslər  artırmaqla  yaranır. 
Zərflərin yaranmasında iştirak edən əsas prifikslər bunlardır.-a; -as; -in; və s. Bu prefikslər sifətlərin 
önünə artırılaraq düzəltmə zərf əmələ gətirirlər. Andrev Carstairs McCarthy-yə görə sifətlərə ən çox 
artırılan və ən məhsuldar  suffiks –ly; suffiksidir. Məsələn; quickly, slowly; (11,səh48)  
   İsimlərin və başqa nitq hissələrinin kökünə artırılaraq zərf düzəldən digər şəkilçilər də var. 
Məsələn:  –wise  (clockwise);  -ward(s)  (homewards,  seawards,  afterwards);    -way(s);  (sideways, 
crossways, likeways); –fold; (tenfold) və s.   
-ward(s); -way(s); suffiksləri sözlərə -s şəkilçisiz qoşulduqda onları sifətlərdən fərqləndirmək 
çətin  olur.    –ly;  suffiksi  ilə  düzələn  bəzi  düzəltmə  zərflər  bəzən  sifətlərlə  eyni  mənaya    malik 
olurlar. Məsələn; cheep, cheaply; rough, roughly; və s. Onların bəziləri isə tamamilə fərqli mənalara 
sahib olurlar. Məsələn: It’s a hot day. Joe hotly denied the accusation.  
b)  Bir  çox  tərz  bildirən  zərflər  –ly  suffiksi  olmadan  konversiya  yolu  ilə  sifətlərdən  əmələ 
gəlir. Onların sifət yaxud zərf olduğunu sintaktik funksiyasına görə müəyyən etmək mümkün olur. 
Məsələn: hard, far,  near, straight, east və s. 
c)  İngilis  dilində  başqa nitq  hissələri  ilə  birləşərək  düzələn  zərflərə  də  rast  gəlinir.  Sifətlərlə 
eyni  formaya  malik  olan  zərflərdən  başqa,  elə  zərflər  vardır  ki,  onlar  sözönülərlə  fellərin 
birləşməsindən yaranır və bu birləşmələr ”Phrasal verbs” feli birləşmələr adlanır. Məsələn: put up 
with (tolerate), bring about (cause) və s. Bəzi sözönülər vardır ki, onlar eyni zamanda sadə zərflər 
kimi işlədilə bilər. Məsələn: through, back, over, across və s. 
Məqalədə  bu nəticəyə gəlirik ki, Azərbaycan dilində olduğu kimi, ingilis dilində də zərf isim, 
sifət,  say,  əvəzlik  və  fellərə  nisbətən  gec  yaranmış  bir  nitq  hissəsi  olduğu  üçün  özündən  əvvəl 
mövcud olan nitq hissələri hesabına, əsasən morfoloji yolla və başqa nitq hissələrindən konversiya 
yolu ilə, adverbiallaşma vasitəsilə yaranmış və yaranmaqdadır.  
 
ƏDƏBİYYAT 
1.  Azərbaycan dilinin qrammatikası. I hissə. Azərbaycan EA nəşri. Bakı: 1960. 
2.  Cəfərov C.Ə. Zərf və müvəqqəti zərfləşən sözlərin tədrisinə dair. Lenin adına APİ-nin “Elmi 
Əsərləri” №5. 1976 
3.  Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Bakı: 1983 
4.  Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Morfologiya. Bakı: 1973 
5.  Müasir Azərbaycan dili (II cild). Morfologiya. “Elm” nəşriyyatı, Bakı: 1980 
6.  Müasir Azərbaycan dili. (XI cild). “Elm” nəşriyyatı. 1980 
7.  Müasir Azərbaycan dilinin qrammatikası. Azərbaycan EA nəşri. 1951. 
8.  Cəfərov S. Azərbaycan dilində söz yaradıcılığı. Azərbaycan Universitei nəşriyyatı. Bakı: 1960 
9.  Seyidov Y. Əsərləri on beş cilddə. IX cild. Bakı: 2010 
10. Шукюров А. Дж. Наречие в Азербайджанском языке. Автореферат кандидатской      
      диссертации. Баку: 1966 

70 
 
11. Грамматика Азербайджанского Языка. Издателства “Елм”. 1971 
12.  Carstairs  M.  A.  (2002:48).  An  Introduction  to  English  Morphology:  Wordsand  their 
structure. Edinburgh University Press  
13. Kabashi, J. (2000). English “Grammar: Morphology. Prishtina: The University of Prishtina.  
14. Eastwood, J. (1999). Oxford Practice Grammar. Oxford University Press.  
15.  Quirk,  R.  and  Greenbawm,  S.  (1990).  A  Student’s  Grammar  of  the  English  Language, 
Longman.  
  16. Baskervill, W. M. & Sewell, J. W. (1896). An English Grammar. Longman. Gmbh Hamburg                                                                
 
ABSTRACT 
Israfil Babayev 
About the investigation of adverb in Azerbaijani and English  
        In this article it is dealt with the formation of adverbs later than the other parts of speech in 
Azerbaijani and English and the place of adverbs in the lexical system of Azerbaijani and English 
languages  is  clarified.  The  importance  of  syntactical,  semantical,  and  semantic-morphological 
principles  are  taken  into  consideration.  The  linguist-scientists  who  investigated  adverb  in 
Azerbaijani such as A. J. Shukurov, M. Qiyasbeyly, Y. Seyidov, M. Husseynzadeh, S. Abdullayeva, 
J.  Jafarov    and  others  are  mentioned  and  some  samples  from  their  works  are  presented.  The 
grammar  books  written  by  some  English  scientists  Baskerwell  and  Sewell,  John  Eastwood, 
Randolph  Quirk  and  Sidney  Grenbawn  and  others  are  investigated.    The  books  under  the  title  of 
“Modern Azerbaijani Language” prepared by the Academy of Sciences of  Azerbaijan in different 
years are investigated and the semantical types of adverbs are learned. 
      In  comparison  of  English  the  formation  of  adverbs  by  morphological  ways  in  Azerbaijani 
language is emphasised. Besides this, it is not excepted the formation of adverbs from other parts of 
speech  by  conversion  and  adverbialisation.  The  author  comes  to  the  conclusion  that  the  adverbs 
have been formed  later  than the other parts of speech and are being formed on the account of other 
parts of speech by conversion and adverbilisation.