təşkil edirdilər. Lakin Bakı fəhlələrinin yarısı azərbaycanlılardan ibarət idi. Ona
görə də Hümmət təşkilatı azərbaycanlı fəhlələr içərisində siyasi iş aparmağı
qarşısına məqsəd qoymuşdu.
9) Rusiya Dövlət Dumalarında azərbaycanlı debutatların fəaliyyəti
11 dekabr 1905 — Çar II Nikolay Rusiya Dövlət Dumasına seçkilər barədə
fərman verib. 27 aprel 1906 — Sankt-Peterburqda Rusiya imperiyasının
parlamenti — I Dövlət Duması fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycan da seçkilər bir
qədər gec, may ayında keçirildiyi üçün azərbaycanlı deputatlar Dumanın işinə
sonradan qoşuldular. 31 may 1906 — Cənubi Qafqazın müsəlman-azərbaycanlı
əhalisi arasında Rusiya imperiyasının I Dövlət Dumasına seçkilər keçirilib. İlk
dəfə olaraq imperiyanın müsəlman əhalisi seçki prosesinə cəlb edilib. Bakı,
Yelizavetpol, İrəvan, Tiflis quberniyalarını əhatə edən seçkidə Dumaya beş
azərbaycanlı deputat (Əlimərdan bəy Topçubaşov, İsmayıl xan Ziyadxanov,
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Məmmədtağı Əliyev və Əsədulla bəy
Muradxanov) seçilmişdi. Müsəlman fraksiyasına Ə. Topçubaşov rəhbərlik edirdi.
20 fevral 1907 — Çar Rusiyasının II Dövlət Duması fəaliyyətə başlayıb. Birinci
Dumada (1906 ) olduğu kimi, ikinci Dumanın tərkibində də 5 azərbaycanlı
deputat (Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov, Mustafa Mahmudov,
Məhəmməd ağa Şahtaxtinski və Zeynal Zeynalov) vardı. İkinci Dumanın ömrü
daha qısa oldu və iyunda çar II Nikolayın fərmanı ilə buraxıldı. 1907 — Çar
Rusiyasının III Dövlət Duması fəaliyyətə başlayıb III Dumada Cənubi Qafqaz ın
müsəlman əhalisini yalnız bir deputat, azərbaycanlı Xəlil bəy Xasməmmədov
təmsil edirdi. Öncəki 2 Dumadan fərqli olaraq, III Duma 5 illik səlahiyyət
müddətini sonadək (iyun 1912) işlədi.
Dostları ilə paylaş: 
