Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

dumanın içindən peyda olaraq, əvvəl hamını qorxuya salır, sonra özü də, heç vaxt 
bu cür qara dərili adam görməyən camaatın marağına təəccüblənirdi. O, hamıya, 
ona əlləri ilə toxunmağı təklif edirdi ki, adamlar, ondan kömür iyi gəlmədiyini 
anlasınlar; o, qaranlıqda camaata dişlərinin parıltısını nümayiş etdirir, kişilərə 
qoşulub əyyaşlıq edir, pendiri qara camaat kimi, əliylə qoparıb yeyir, hamının 
içdiyi totuma cecəsindən içirdi. 
Hiyləgər eritreyalı beləcə, ucqar kəndlərin gözdən-könüldən uzaq 
yeməkxanalarında yeyib içə-içə, camaata qaynayıb qarışa-qarışa, bir vaxt bu 
tərəflərdə, dörd bir yanından, boz quş balaları, qızılı tükanalarla, quaçarakalarla 
dolu qəfəslər asıldığından güclə yeriyən quşsatan qadını tanıyan adamların inamını 
qazanmaq istəyirdi; həmin bu quaçarakalar, qu quşu cildinə salınan bu adi boz 
quşlar, matəm havalı ölgün bazarlarda avam kəndlilərə sırınmaq üçün rənglənirdi. 
«O, adətən bax orda otururdu, ata, ocağın lap yanında oturub gözləyirdi ki, bəlkə 
kimsə onunla yeməkxananın arxa otağında, çaxır çəlləklərinin üstündəki həsirdə 
yatmaq istəyər. O, qarnını doyuzdurmaq üçün, kiminlə desən yatmağa hazır idi, 
ata. Bircə nahara, vəssalam. Ona bircə o lazım idi, çünki başını heç cür dolandıra 
bilmirdi; avam kəndlilərə sırıdığı quşların rəngi də, bircə dəfə yağış yağan kimi 
yuyulub gedirdi, tovuzquşuların quyruqları elə yoldaca qopub düşürdü. Əslinə 
qalsa, bu işlərlə də elə avamlığından məşğul olurdu; bir sözlə, o, quşların hesabına 
yaşayırdı, bu düzəngahın hesabına yaşayırdı, necə istəyirsiz, elə də başa düşün, o 
ki qaldı adına, indi kimin yadındadı o vaxt onun adı nə idi, hər halda Bendisyon 
Alvarado deyildi, bu, bizim adlardan deyil, bu, dənizətrafı yerlərin adıdı, müqəddəs 
ata!»  
Sən buna bax bir!.. Bu yerinəcən hər şeyi bitdi-bitdi öyrənib bu qara iblis-prokuror, 
bunu da, o biriləri də, elə hey qurdalaya-qurdalaya axtarır, eritreyalının yolunda 
min bir maneələr yaradan prezident təhlükəsizlik xidmətinin gizli agentlərinin 
bütün səylərinə, onun üçün ustalıqla qurduqları saxta torlara baxmayaraq, yeni-
yeni həqiqətləri ortaya çıxarırdı. – «Necə bilirsiz, mənim generalım, onu, bu 
uçurumun başında ovlamağın vaxtı çatıbmı? Atının büdrəmək vaxtı necə, 
çatıbmı?» Lakin yenə eritreyalının şəxsi təhlükəsizliyi təmin edilməklə, 
güdülməsinəi davam etdirmək əmri alındı, öz missiyasını yerinə yetirmək üçün ona 
tam azad şərait yaradılması xüsusi bir ciddiliklə tapşırıldı: «Mən bunu inadla tədəb 
edirəm, bu, mənim ali isəyimdir, yerinə yetirin!» Bu cür qərar verməklə o anlayırdı 
ki, riskə gedir, anası haqqında yaranmış əfsanəvi mifi – Bendisyon Alvarado mifini 
təhlükə altına salır, eritreyalının səyi ilə uzaq keçmişin damğalı xatirələrini – bir 
 
97

vaxtlar həyat eşqi ilə, lakin cır-cındır içində, ayaqyalın yaşayan, öz bədənin 
hesabına dolanan, xoruz quyruğunu rəngləyib tutuquşuların dalına calaya-calaya 
quakamaya* quşu əvəzinə satan, tükü tökülmüş xəstə toyuqları, hinduşkanın 
yelpincvari quyruqlarıyla bəzəyib camaata, cənnət quşu adıyla sırıyan, bu yaraşıqlı 
və avam qadını biabır olmaq təhlükəsində qoyur.  
Məlum məsələydi ki, heç kim bu qadına inanmırdı; dumanlı istirahət günləri 
bazarda tək-tənha dolaşan, bir quşa yüzcə peso verənə, qalan quşları az qala, 
havayı bağışlamağa hazır olan bu tənha quş alverçisinin avam bicliyinə kim uyardı 
axı?!.. Yaylaq yerlərində də bu sərsəm dilənçi qadını demək olar ki, hamı yaxşı 
tanıyırdı, lakin onun şəxsiyyətini heç cür dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün 
olmurdu, çünki xaç suyuna salındığı monastrlarda onun doğum günü barədə heç 
bir sənəd tapılmamış, kilsə şəhadətnaməsi belə ortaya çıxmamışdı; bunun əvəzinə, 
oğlunun birdən-birə nə az, nə çox, üç şəhadətnaməsi tapılmışdı: doğum gününü 
təsdiq edən üç fakt birdən; belə çıxırdı ki, onun oğlunun üç müxtəlif adı vardı, 
əsası üç dəfə müxtəlif şəraitlərdə qoyulmuşdu, üç dəfə üç tarixdə vaxtından əvvəl 
doğulmuşdu. Bütün bunlar, bizim ölkənin tarixçilərinin – bizim tarixi yaradanların, 
onun yaranma tarixinin ört-basdır edilməsi üçün həqiqəti yalanla qarışdıranların 
əməlləri idi; lakin bütün bunlara baxmayaraq, eritreyalı demək olar, məsələnin 
kökünü axtarıb tapmışdı, bütün o yalan dumanlarını yarıb, axır ki, aydınlığa 
çıxmışdı; «Bu sirri aşkar eləmək bir o qədər də çətin olmadı, mənim generalım; 
boz Kordelyer dərələrində, düzlərində əks-səda verən atəş səsi eşidiləndə və 
buzlaqların önündən, əbədi qarlar içində uyuyan yüksəkliklərdən, axar çayların 
nəhəng sularının kükrədiyi yerlərdən, botanik ekspedisiyanın alim-həkimlərinin, 
hinduların belində otura-otura, öz sirrli otlarını topladıqları ucuiti qayaların 
önündən, vəhşi maqnoliya güllərinin bitdiyi, bol yemək və isti geyim verən 
uzuntüklü cins qoyunların otladığı dağ mənzərələrindən, ucsuz-bucaqsız qəhvə 
sahələrindən, kimsəsiz eyvanları kağız güllərlə bəzədilmiş əyalətlərdən, bürkülü 
səhrayla dağ çaylarının gurultusu arasındakı sərhəddə yaşayan xəstələr 
yığnağından, dənlərindən şokolad düzəldilən, qırmızı giləmeyvəsi və gülləri olan 
qalın yarpaqlı kakao ağacıyla xaincəsinə kürəyindən vurulub öldürülən qocanın ölü 
bədəninin iyini axşam küləkləri gətirən yerlərdən, günəşin tərpənmədiyi, yandırıcı 
tozun, qarpız-yemişin, iki yüz millik ərazinin yeganə orkestrinin, yeganə məktəbin 
yerləşdiyi Atlantiko departamentinin, arıq, qəmli inək sürüsünün yanından 
uçurumun sonsuzluğuna yuvarlanan atın ətürpədən kişnərtisi eşidiləndə, yazıq 
heyvan, sulu qvanabano kimi dığırlanıb düz uçurumun dibinə – qvineo kollarının 
arasında yerə dəyib şappıldayaraq, qırqovulları hürkütdü, sonra dərindən bir ah 
çəkdi. - «Onu vurdular, mənim generalım, pələng ovu tüfəngindən atdılar, Anima-
Sola* dərəsində!» «Mənim mühafizə təcrübəmə, qəti məzmunlu teleqramlarıma 
məhəl qoymadan, köpək uşağı?.. Lənət şeytana, indi görərlər mən kiməm!» - deyə 
o, hirsindən sarala-sarala hədələyirdi; əslinə qalsa, o, hansısa agentlərin, onun 
sözündən çıxmasından çox, nə isə vacib, əhəmiyyətli bir şeyin ondan gizlədilməsi 
ilə əlaqədar əsəbiləşmişdi; Onun şimşək saçan bu qəzəbini tez bir zamanda 
sakitləşdirməyə ürək eləyənlər tapıldı. O, hadisə barədə məlumat verənlərin 
nəfəsinə belə diqqətlə qulaq asır, yaxşı bilirdi ki, yalnız əsl həqiqəti bilənlər yalan 
danışmağa cəsarət edərlər. O, kimin satqın olub-olmadığını dəqiqləşdirmək üçün 
 
98

ilk növbədə zabitlərin qarınlarının altındakıları anlamağa çalışırdı. - «Sən o adam 
deyilsən ki, heç nə olduğun halda, səni həmin o heç nədən yapıb düzəltmişəm? Sən 
o adam deyilsən ki, gecələri qupquru döşəmədə ağnayırdın, indi mənim hesabıma 
qızıl cıqqalı çarpayıda yatırsan? Sizi hansı ana doğub?» O, kiminsə, onun şəxsən 
imzaladığı, üzüyünün möhürüylə qətranladığı teleqramını qulaqardına vurduğunu 
yaxşı başa düşürdü; bu səbəbdən də təhlükəsizlik tədbirləri ilə şəxsən özü məşğul 
olmaq qərarına gəldi və belə bir əmr verdi: «Əmr edirəm: qırx səkkiz saat ərzində 
Demetrio Aldous tapılıb diri vəziyyətdə yanıma gətirilsin, ölüsü tapılsa belə, 
mənim yanıma diri vəziyyətdə gətirilməlidir və işdi, əgər o, ümumiyyətlə, 
tapılmasa, onun, mənim hüzürüma gətirilməsi mütləqdir». Əmr o qədər aydın və 
qorxulu idi ki, elan olunmuş vaxt başa çatmamış, bir-birinin ardınca xəbərlər gəldi: 
«Onu dərənin dibindən tapdılar, mənim generalım! Onun bütün yaraları, hansı 
möcüzəyləsə, orda bitən qızılı çiçəklərin məlhəmindən sağalıb. O, bizlərdən diridi, 
mənim generalım, sapsağlam və zədəsizdi və bütün bunlar, xatirəsini 
murdarlamağa cəhd edən adama bir daha öz xeyirxahlığını və insanpərvərliyini 
sübut edən ananızın, həmin bu güllərə şəfa qabiliyyəti verən sehrli qüvvəsinin 
nəticəsidir». Bu adamı iplə qarğıya sarıyıb qrendyorlar dəstəsinin müşayiəti ilə 
gizli hindu cığırlarıyla dağlardan üzü aşağı endiriblər; qabaqda atlı çapır, kilsə 
zəngləri cingildəyə-cingildəyə dörd bir yana xəbər yayırdı ki, əla həzrətlərin istəyi 
yerinə yetirildi, Demetrio Aldous tutulub diri gətirildi. Onu prezident sarayına 
gətirib, səhiyyə nazirinin şəxsi nəzarəti altında, hörmətli qonaqlar üçün ayrılmış 
yataq otağında yerləşdirdilər ki, orda öz missiyasını başa çatdıra bilsin, hər biri, üç 
yüz əlli səhifə olacaq yeddi qorxulu cildi hazırlayıb qurtara bilsin: «Mən, Demetrio 
Aldous, Allahın əmri ilə, Müqəddəs ritual konqreqatının auditoru, prokuror və 
postulator, bu ilin aprel ayının on dördüncü günü, yer üzündə ədalətin bərpası 
naminə, Allahın bərqərar olması naminə imza atıram və imzamı öz möhrümlə 
təsdiq edərək, bildirirəm ki, burda yazılanların hamısı həqiqətdir, həqiqət və yalnız 
həqiqət». – «Budur, baxın, əla həzrətləri!» Və həqiqətən, hər biri qətran möhürlə 
möhürlənmiş həmin bu Bibliyaya bənzər yeddi nəhəng cildlərdə yazılanların 
hamısı həqiqət idi; bu aydın və qəddar həqiqətləri, həsir kreslosunda oturub üzünü 
şlyapası ilə yelləyə-yelləyə gözünü qırpmadan oxunanlara qulaq asan və hər 
öldürücü həqiqətdən sonra güclə seçiləcək səsiylə «aha» deyən daşsifətli, donuq 
qocaya, yalnız əsəbləri tam sakit adam oxuya bilərdi. «Aha» - deyə o, şlyapasıyla 
naharın qalıqlarına yığışan aprel milçəklərini qovaraq, bəzən kösöv kimi yandırcı 
həqiqəti həqiqət dalınca udmalı olurdu. «Bütün bunlar uydurmadı, əla həzrətləri, 
gülməli bir məzhəkədir…» - o, qulaq asır və yenə sakitcə «aha» - deyirdi, çünki 
əslinə baxsan, bütün bu yazılanlar həqiqətən elə məzhəkə idi və bu tamaşanın 
müəllifi, özü də bilmədən, o, özü olmuşdu; anasının meyitinin ümumxalq 
tamaşasına çıxarılmasından tutmuş, Bendisyon Alvaradonun diri-diri çürüməsi 
barədə yayaılan söz-söhbətlərə birdəfəlik son qoyulmasınacan; yaxud tabutun buz 
qırıqlarıyla doldurulub, oba-oba gəzdirilməsi tamaşa, sirk deyildimi?!.. – Yaxud, 
anasının ölüiündən sonra, yaratdığı möcüzələrindən xəbər tutanda, meyiti təntənəli 
izdihamın müşayiəti ilə ölkənin, dindən-imandan uzaq, ucqar yerlərinə 
göndərilməsi… Ona bircə şey lazım idi: hamı başa düşsün ki, anasına, bütün bu 
uzun-uzadı təhqiramiz illərdən sonra müqəddəslik verilib və bu müqəddəslik ona, 
 
99

əzablı gənclik illərinin – əzab-əziyyətlə, min bir zəhmətlə quş quyruqları rənglədiyi 
illərinin, o fani günlərinin əvəzinə verilib. – «Mənim ağlıma belə gəlməzdi ki, 
həmin bu matəm izdihamından, camaatı aldatmaq üçün istifadə edəcəklər!» Sən 
demə, elə birinci gündən izdihamı yalan müşayiət edirmiş… - hər şey ondan 
başladı ki, suçiçəyi çıxaranların yaraları camaatın gözü qarşısında, birdən-birə 
yoxa çıxıb təmizləndi; məlum məsələydi ki, pulun hesabına; sonra iki yüz pesoya 
bir adam qəbirdən xortladı – ağzı torpaqla dolu, vahiməli cır-cındır içində 
izdihamın qarşısında yerin içindən çıxdı; sonra bütün bu möcüzələrin, dövlət 
dairələrinin fırıldağı olduğunu deyən qaraçı qadına səkkiz yüz peso verdilər ki, o, 
camaatın gözü qarşısında, dediyi o qələtə görə cəza əlaməti kimi ikibaşlı uşaq 
doğsun.  
Bir nəfər belə olsun, pul almayan möcüzə şahidi tapılmadı; ən başlıcası isə o idi ki, 
bütün bunların, mərhumənin oğluna yaltaqlıqdan savayı ayrı bir şey olmadığını 
Demetrio Aldous, hələ istintaqın əvvəlində yəqin etmişdi. – «Xeyr, əla həzrətləri, 
bütün bunlar, sizin əyanlarınızın murdar fırıldaqlarıdı!» Bu, onun hakimiyyəti 
dövründə baş verən ən əxlaqsız, ən dinsiz-imansız, ən gözəçarpan fırıldaq idi. - 
«Çünki, bütün bu möcüzələri düzüb-qoşanlar, pullu şahidlər yığanlar, sizin rejimin 
ən sədaqətli ardıcılları idi, əla həzrətləri!» - «Aha!» - «İzdihamı aparanlar da onlar 
idi, ananız Bendisyon Alvaradonun paltarının tikələrini camaata, müqəddəs 
təbərrik kimi satanlar da onlar idi…» «Aha!» - «Ananızın üzü təsvir olunmuş 
ikonaların, profili həkk olunan medalların istehsalını da onlar açmışdı» - «Aha!» - 
«Onun saçlarını satıb dövlətlənənlər də onlar idi…» - «Aha!» - «…tabutunun 
suyunu satanlar da…» - «Aha!» - «Kələ-kötür rənglərlə məhrumənin bədəninin 
yeri həkk edilən döşəkağıları satanlar da… - bu döşəkağıları bir əldən, yüz-yüz 
hindu bazarlarında altdan satırdılar…» - «Aha!» - «Tabut, kilsənin baş nefesində 
qoyulduğu zaman mərhumənin cənazəsi önündən keçən sonsuz adam axını dəhşətli 
surətdə aldadılmışdı; mərhumənin cəsədi ona görə dəyişilməz qalmamışdı ki, bu 
bədən, camaata izah olunduğu kimi, müqəddəs idi, yaxud ona görə yox ki, oğlunun 
şəninə, meyitin dərisi mum və kosmetikayla örtülmüşdü, ona görə yox ki, bu cəsəd 
sadəcə, təbiət muzeylərinə düzülmüş heyvan müqəvvaları kimi, adi qaydada, içinə 
saman təpilmiş müqəvva idi…» - «Aha!» - o dedi və tezliklə bütün bu deyilənləri 
öz gözüylə görmək imkanı qazındı: «Mən, şüşə sərdabənin qapağını açanda, qara 
matəm lentləri mənim nəfəsimdən ovulub töküldü, cansız kəlləyə taxılmış portağal 
güllərindən çələngi çıxaranda isə gördüm ki, at tükü kimi möhkəm saçların, demək 
olar, hamısı, təbərrük kimi satılması üçün kökündən qoparılıb və onda mən, səni 
qucağıma götürdüm, ana; sənin qurumuş sümüklərini fatanın cırıq-sökük tikələri 
ilə birgə götürdüm; sən günün altında qurudulmuş balqabaq kimi yüpyüngül idin; 
səndən, qədim sandıq dibinin iyi gəlirdi; mən, sənin içində nəyinsə qızdırmalı 
titrəməylə vurnuxduğunu eşidirdim və düşünürdüm ki, bu, sənin ruhunun 
pıçıltılarıdı, lakin bu, öz iti bıçaqlarını içəridə oynada-oynada, səni yalaya-yalaya 
səni içindən yonan güvə idi; odu ki, mən səni uzun müddət qucağımdan yerə 
qoymadım, çünki sən elə mənim əllərimdəcə ovulub dağılırdın, hissə-hissə 
sökülürdün; axı, sənin bütün içalatın ovulub çıxarılmışdı; daha, əli sinəsinin üstə 
yatan xöşbəxt ananın bədənindən əlamət qalmamışdı; bədənindən qalan kövrək toz 
dumanı əllərimin içindəcə, sümüklərin, arada bir fosforlu qığılcımları ata-ata külə 
 
100

çevrildilər; qoyma şüşə gözlərinsə, qürub çağı kilsənin, al qırmızı işığa bürünən 
mərmər döşəməsi boyu birə kimi atıla-atıla gəzdilər; sən, heç nəyə çevrilmişdin, 
ana, ovulmuş ana tozuna dönmüşdün və əsgərlər, bu tozu bellərlə yığıb tabutun 
içinə tökürdülər.» 
Bütün bunlardan sonra da bu fasıq, donuq zalımın üzünün əzələsi belə, tərpənmədi, 
onun, iquana gözünə bənzər hərəkətsiz gözlərində nə onda, bu hadisələr baş verən 
zaman, nə də bu dünya üzündə onu həqiqət aynasıyla üzbəüz qoyan yeganə adamla 
təkbətək qalanda heç bir ifadə yaranmadı. Onlar, adi karetlərdən heç nəyi ilə 
fərqlənməyən sadə, gerbsiz karetə oturub, pərdələrin arasından, bir vaxt dəhşətli 
ölümlər və nakam sevgilər barədə, zəhərli güllər, istək öldürən sirli bitkilər barədə 
kitablar satılan, indi isə Bendisyon Alvaradonun bədəninin müxtəlif hissələri, 
əyninin geyimindən tikə-parçalar – yalançı təbərrüklər düzülən giriş darvazalarının 
kölgəsində istirahət edən dilənçilər sürüsünə baxırdılar. Monsenyor Demetrio 
Aldous, gözünü alver meydanından çəkib, istintaqın müsbət nəticələri barədə 
danışmağa başlayanda, o, öz həmsöhbətinin fikrini o dəqiqə tutdu. – «Mən əmin 
oldum ki, bu kasıb adamlar sizi, öz həyatları qədər sevirlər». Həqiqətən də axı, 
xəyanət deyilən nə vardısa, Demetrio Aldous prezident sarayında görmüşdü, 
yüksək dövlət vəzifələrində işləyənlərin, özünü gözə soxanların tamahkarlığının, 
ucsuz yarınmağının, xəbis yaltaqlığının şahidi olmuşdu, kasıb kütlələr arasında, 
dilənçilər içində, heç nəyi olmayan, öz hökmdarlarından da heç nə ummayan 
adamlarınsa, sadiq məhəbbətini görmüşdü; bu adamlar ümumiyyətlə, heç kimdən 
heç nə istəmirdilər; onlar, başları üstə duran hökmdarı, torpaq kimi görünən və 
ələgələn olduğundan, ona toxuna biləcəklərinə görə ilahi bir sevgiylə sevirdilər. - 
«Allahın özünün paxıllığı tutası bir işdi, əla həzrətləri!» Lakin əla həzrətlərinin, bu 
etirafı eşidəndən sonra da qaşının ucu belə tərpənmədi, halbuki ayrı vaxt olsaydı, 
onun ürəyi gizli bir sevinclə şirin-şirin gizildəyərdi, içini çəkib həyəcanını içində 
boğa-boğa özü-özünə fikirləşərdi: «Sizsə istəyirdiniz ki, məni heç kim sevməsin, 
müqəddəs ata, ələlxüsus da indi, bu məmləkətdən gedib öz uydurma dünyanızın 
qızıl qüllələri altında mənim bu biabırçı vəziyyətimdən və ələmimdən həzz 
alacağınız bir vaxt, mənsə burda - üstümə yıxdığınız həqiqət yükü altında, bu dərdi 
mənimlə bölə biləcək qayğıkeş anasız, öz istəyimlə seçmədiyim anadan olmağımla 
qazandığım həmin bu məmləkətdə – əsrlərdən bəri olduğu kimi qalan vecsiz 
mənzərəli, nəcis iyli, razılığım olmadan, adıma yazılanlara dünyasında 
inanılmayan bu tarixsiz məmləkətdə, pərdəli karetin içində belə qırx dərəcə istisi, 
doxsan səkkiz faiz nəmişliyi olan, tozundan nəfəs tutulan, arada bir qəhvədan kimi 
yüngül fit verən şişimin ağrısından qovrulduğun bir yerdə, qəbullarda bircə partiya 
domino oynamağa adam tapılmayan və bütün bu həqiqətlərə inana bilən bircə 
adamın olmadığı bir ölkədə tək tənha qalım, müqəddəs ata?.. Özünüzü mənim 
yerimə qoyun, müqəddəs ata!» O, güclə seziləcək tərzdə içini çəkib, iquana 
kipriklərini yüngülcə qırparaq, monsenyor Demetrio Aldousdan xahiş etdi ki, bu 
söhbət aralarında qalsın - «Siz mənə heç nə deməmisiniz, ata. Mən həqiqəti 
bilmirəm, oldu?» Monseyor Demetrio Aldous da söz verdi: «Əlbəttə, əla həzrətləri, 
siz, həqiqəti bilmirsiz. Bu söhbət, öz aramızda qalacaq, sizə kişi sözü verirəm.» 
Bendisyon Alvaradonun müqəddəslik titulu alması haqqında iş, onun 
müqəddəsliyini sübut edə biləcək faktların azlığı səbəbindən, yarımçıq 
 
101

dayandırıldı, Romanın qərarıyla, hökumətin rəsmi razılığı əsasında, onun 
amvonluqdan* çıxarıldığı elan edildi, bu qərarla həmçinin, ictimai asayişin 
qorunmasına, hər hansı üsyan xarakterli çıxışlara nəzarət gücləndirilsə də, 
üçyançılar dəstəsi, de Armas meydanında kafedral kilsənin darvazalarının 
şalbanlarından ocaqlar qalayanda, Apostolik nunsiatura sarayının, mələklər və 
cəngavərlər təsvir olunmuş rəngli şüşələrini daşla sındırıb tökəndə, yerli mühafizə 
qüvvələri heç bir müqavimət göstərmədi. - «Onlar hər yeri dağıdıb sökürlər, 
mənim generalım!» O, öz yelləncəyində sakit-sakit yırğalanır, qaşının ucu belə 
tərpənmirdi. «Onlar, monastrları mühasirəyə alıblar, rahibləri acından öldürmək 
istəyirlər. Onlar, kilsələri, missionerlərin evlərini yarır, dinə aid nə varsa, məhv 
edirlər, mənim generalım!» Yüksək rütbəli zabitlərin hamısı bir adam kimi, əmrin 
yerinə yetirilməsində aciz olduğunu, bu kütləvi həyəcanın, qan qırığının qarşısını 
ala bilmədiyini boyunlarına almayınca, o, heç bir tədbir görmədən, laqeyd üzüylə 
öz yelləncəyində yellənə-yellənə, diri güllərdən hörülmüş talvarın kölgəsində 
oturub qaldı. Yalnız bu kütləvi etirafdan sonra o, yelləncəkdən qalxıb, uzun ayların 
düşüncələrinə qərq olduğundan, daxil ola bilmədiyi kabinetinə sarı addımladı, 
orda, xalqın yekdil rəyini ifadə eləmək məsuliyyətini öz üzərinə götürdüyü barədə 
qərar qəbul etdi və bu qərarı, silahlı qüvvələri xəbərdar etmədən, nazirlərlə 
məsləhətləşmədən, öz fəhmiylə yaratdığı dekretdə əks etdirdi. Dekretin birinci 
maddəsi – azad və suveren xalqın ali istəyi ilə Bendisyon Alvaradonun vətəndaş 
müqəddəsliyni elan edir, Bendisyon Alvaradoya Millətin Himayədarı, 
Əzabkeşlərin Şəfaverəni, Quşların Mürəbbiyəsi titullarını verirdi, Bendisyon 
Alvaradonun andan olan günü isə, həmin maddədə mili bayram elan edilirdi. İkinci 
maddə – bu dekretin rəsmləşdiyi gündən, Vatikan dövlətinə və onun əhalisinə, 
bütün qayda-qanunuyla, hüquq normalarına və beynəlxalq konvensiyalara 
uyğunlaşdırılmış əsaslarla müharibə elan edirdi. Üçüncü maddədə – cənab 
yepiskopun təcili surətdə ölkədən çıxarılması, o biri yepiskopların, apostolik 
prefektlərin, gəlmə kahinlərin və rahibələrin, ümumiyyətlə, din xadimlərinin, 
yaxud kilsə işləriylə hər hansı bir əlaqəsi olan yerli, yaxud, gəlmə adamların 
qovulması qərara alınırdı. Bu adamların hamısına ölkənin ərazisində, yaxud hər 
hansı bir bəhanəylə ərazi sularının əlli dəniz milinədək yaxında olmaq qəti qadağan 
edilirdi. Və nəhayət, dördüncü maddə – bütün kilsə əmlakının müsadirə edilməsini 
elan edirdi. Məbədlər və monastrlar – məktəbləri, şumluq sahələri, əmək alətləri və 
mal-qarasıyla bir yerdə, kilsələrə məxsus şəkər zavodları, fabriklər, emalatxanalar, 
bir sözlə, hər şey – din xadimlərinin ayağında olan, əslində isə kilsə mülkiyyəti 
sayılan hər bir şey müsadirə edildi. Bütün bunlar, dekret ictimaiyyətə çatdırılandan, 
ucadan oxunandan və ali hökmdarın möhürüylə təsdiq ediləndən sonra, Bendisyon 
Alvaradonun və onun quşlarının ölümündən sonrakı əmlakı elan edildi. «Tabe olun 
və əməl edin!» O, dekretdə yer almış bütün bu maddələrin yerinə yetirilməsinə, 
atəşfəşanlığın rəngli fişənglərinə, kilsə zənglərinin, Bendisyon Alvaradonun 
övliyalar sırasına keçməsi şərəfinə çaldığı qələbə marşlarına məhəl qoymadan, 
şəxsən özü nəzarət edirdi ki, anasının müqəddəs ruhu bir daha növbəti yalanın 
qurbanına çevrilməsin. O, hakimiyyət cilovlarını yenidən öz əlinə aldı, öz atlas 
əlcəkli incə əlləriylə kobud cilovlardan möhkəm yapışdı; bir vaxtlar elədiyi kimi, 
kasıb komalara girib toyuqların qırt oturuşuna, yaxud kəlçənin axtalanmağına 
 
102

baxarkən, camaat onu pilləkənlərdə saxlayıb, nə vaxtsa şəhərin küçələrində 
keçirilən atçapma mərasimlərini, çuvaliçi qaçış yarışlarını bərpa etməyini xahiş 
edir, o da onların xahişini yerinə yetirirdi. O, yenə əvvəlki kimi, hər işə özü qarışır, 
kilsə əmlakının inventarlaşma aktıyla şəxsən tanış olmaqdan boyun qaçırmır, 
müsadirənin gedişinə özü rəhbərlik edir, göz qoyurdu ki, onun göstərişləriylə 
həyata keçirilənlər arasında – dövlət sənədlərinin həqiqəti ilə real həyatın dəyişkən 
həqiqətləri arasında, xırdaca belə boşluq olmasın. O, kralın saysız-hesabsız 
sərvətlərini gizlicə, ikidibli çamadanlarda, xüsusi məharətlə tikilmiş korsajların 
altında ölkədən çıxarmaq istəyən möhtəşəm kilsə icmalarının sürgünlərinə də 
şəxsən özü nəzarət edirdi. Kasıblar qəbiristanlığında basdırılan həmin bu sərvətlər, 
uzun illərin axtarışlarına baxmayaraq, Federasiya uğrunda döyüşənlər tərəfindən də 
tapılmamışdı. Odu ki, belə bir əmr verildi: bircə kilsə xadimi, bir dəst alt paltarı 
dəyişəyindən savayı özüylə yük apara bilməz; bundan savayı, onlara, gəmiyə 
yalnız çılpaq, lüt anadangəlmə vəziyyətdə minməyə icazə verilirdi. Hamı əmrə 
tabe oldu: heç nə qanmayan, yaxalarından əl çəksinlər deyə, ömürlərinin 
axırınacan lümlüt gəzməyə hazır olan kobud kənd kahinləri, din dairələrinin, 
titrəmədən heydən düşmüş prefektləri, mötəbər, keçəl yepiskoplar, onların ardınca 
qadınlar – minilməmiş madyan təbiətli, utancaq rahibələr, səhralıqda tərəvəz 
əkməyə öyrəşən sadə missioner qadınlar, incə biləkli bakirə-selesiankalar*… - 
hamı da lüt anadangəlmə, dünyaya gəldikləri dərilərində; onlara baxdıqca, bu 
adamların sinfi mənşəyi, sosial vəziyyəti və məşğuliyyəti haqqında fikirləşməyə 
məcbur olurdun; onlar, möhtəşəm axınla gömrüyün nəhəng binaları arasından,