Qafqaz Universiteti Materiallar
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- 1.2.1.2. Üç Oğul Anası
- 1.2.1.3. Men Seni Taparam
- 1.2.1.4. Anamdan Yadigar Neğmeler
- 1.2.1.6. Dünya Senin, Dünya Menim
- 1.2.1.7. Seçilmiş Eserleri
- 1.2.1.8. Seçilmiş Eserleri
- 1.2.1.10. Dünya Düzelmir
- 1.2.1.11. Qayalara Yazılan Ses
- 1.2.1.12. Yol Ayrıcında Söhbet
- 1.2.2. Nesir Kitapları 1.2.2.1. Heyatın ve Sözün Rengleri
- “TACİ-ƏDƏB” ƏSƏRİNİN 6 ƏLYAZMASI İnci QASIMLI
- ŞƏXS ADI VƏ ONUN MƏNASI HAQQINDA İslam HÜSEYNOV
|
MEMMED ARAZ HAYATI VE ESERLERİ Ebru ERDAĞI Kars Kafkas Üniversitesi sevil_36_@hotmail.com TÜRKİYE
1.1. Memmed araz’in hayati Memmed Araz, 1933 yılında Nahçıvan’ın Şahbuz ilçesinin Nurs köyünde dünyaya gelmiştir. Şairin doğduğu yıl kesin olmasına rağmen, ayı ve günü belli değidir. Şair, doğum tarihini çok fazla önemsemediğini söylemesine rağmen, 14 Ekim tarihini doğum günü olarak kabul etmiştir. 14 Ekim 1982 tarihin taşıyan Qırx Doqquz Yaşım şiirinde “14 Oktyabr-Qırx doqquz yaşım…”mısrasında bu durum açıkça görülmektedir. Ayrıca, Elli Yaşıma Önsöz adlı şiirinde de “14 Ekim” tarihi vardır. Memmed Araz’ın asıl adı “Memmed İbrahimov İnfiloğlu”dur. Araz mahlasını ilk defa Qanadlı Qayalar(1973) adlı eserinde kullanmıştır. Şair, edebiyat dünyasında “Araz nehriyle” ilgili çok fazla şiir yazmasından dolayı “Araz şairi” olarak tanınmıştır. Ve 1974 yılından sonra “Araz” mahlasını soyadı olarak kabul etmiştir. Babası İnfil Kişi aslen Ermenistan’ın Sisyan bölgesinden olup, 1918 yılında Nahçıvan’a göçmüştür. İnfil Kişi’nin Cahan Hanım’la evliliğinden sırasıyla, İbrahim, Gülsüm, Memmed,Ebülfez ve Meryem adlarında beş çocuğu olmuştur. Memmed ailenin üçüncü çocuğudur. Cahan Hanımın, Araz’ın şair olmasında çok büyük bir rolü olmuştur. Okuma yazması olmamasına rağmen halk şiirine karşı büyük bir ilgi- si vardı. Burada ilk yazdığı şiirini “Gençler Günü Bayramı”nda okur. Bu şiir Herkes tarafından çok beğenilir. Yanın İşıqlarım adlı bu şiir, inqılab ve Medeniyyet dergisinde neşredilir. Böylece, üstadların ve kendisinden yaşlı diğer kalem dostlarının da yardımıyla sanatın ince, zarif ve dikenli yollarında ilk adımlarını atar. Araz çeşitli tedavilerle 1980’lerin sonuna kadar günlük faaliyetlerini normal bir şekilde sürdürebilmiştir. Ancak 1980’lerin sonuna doğru hastalığı gittikçe artmaya başlamış ve 1990’larınbaşında da vücudunu tamamen sarmıştır. Bu tarihten sonra yemek, içmek, gezmek gibi günlük ihtiyaçlarını büyük ölçüde eşinin yardımıyla karşılayan Araz, evde kapalı kal- maktan son derece büyük bir üzüntü duyar. Ancak bu hastalık onu yıldıramaz, evde bile olsa edebi çalışmalarına devam etmekten geri kalmaz. Bir yandan Azerbaycan Tebieti dergisindeki III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1013 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan görevini sürdürmeye çalışırken, bir yandan da şiir ve yazılarına devam eder. Fakat 4 Aralık 2004 yılında bu hastalığa yenik düşerek hayatını kaybeder.
1959 yılındaSevgiNeğmesiadlı ilk şiirkitabı basılanMemmedAraz, aynı yıl Moskova’ daki “SSCBYazıçılar İttifaqı” nezdindeki “AliEdebiyyatKursu”nakatılmıştır. 1970 yılındaEdebiyyatve İncesenetgazetesininbaş redaktörmuavinliğinetayinedilir. Araz 1972 yılındabugörevindenuzaklaştırılanakadar, inatla gazetelerine de bikeyfiyeti uğrunda mücadelevermiştir. Buarada Azerbaycan devlet heyetiilebirlikteFransa’yagitmiştir. Fransa, Üçüncü Fransa, ParisDefterigibiseyahatyazılarını ve şiirleriniburadakalemealmıştır. 1988 yılındaAzerbaycanveUlduzjurnallarındayayımlanmış şiirlerindendolayı Azerbay- can RespublikasınınDövletMükâfatı’nı alır. 7 Aralık 1991 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından “Halk Şairi” unvanı verilerekmükâfatlarınenyücesinenailolur. “xalq şairi çoxdur ama xalqın şairiazdır “ diyenAraz’agöre “halk şairi” olmakkolaydırancakhalkın şairi olmak zordur. Halk şairleriniya öldürmüşler, yasürgünetmişleryadahastaederekyatağabağlamışlardır. Buherzamanböyleolmuştur. Araz, 1991 yılınınTemmuzayındaTürkiye’deHz. Peygamberin doğumu nedeniyle do- zenlenen şiirmüsabakasındaYaRebbim, BuDünyaSenQuranDeyiladlı şiiriile birinci olur ve mükâfatını almak üzereTürkiye’yedavetedilir. Araz 1992 yılında “Azerbaycan Milli İstiqlal Partiyası”na üye olmuştur. 1992 yılında Bakü’de “Memmed Araz Çap Şirketi” kurulur ve şairin Dünya Düzelmir adlı eseri bu şirket tarafından yayımlanır. Şair 1993 yılının Ekim ayında doğumunun 60. Yılı münasebetiyle düzenlenen “yubiley” için Naxçıvan’a davet edilir ve buradaki etkinliklere katılır. Şair ölünceye kadar Azerbaycan Tebieti ve Azerbaycan Yazıçılar Birliğindeki görevleri ile bazı gazete ve dergilerin redaksiya heyetlerindeki üyeliklerine devam etmiştir.
1959 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Sevgi Neğ- mesi şairinilk şiirkitabıdır. Kitaptatoplam 37 şiirvardır. MenSeniAxtarıramadlı şiirle başlayan eser, sevginağmeleri, hasret çekenyürekiniltileriveklasik şiirinustalarınaaçılanyenivefarklı pencerelerledoludur. Kitaptasevgi şiirlerihayliyertutmaktadır: İzSal, Seher-Seher, Keklik, Palıd, Sevgi Neğmesigibi şiirlerde şair, hayatadair çokrenklidetaylaryakalamıştır. Bu şiirler içtimai ve siyasi plandayazılmış şiirlerenazarandahazariftir. 1.2.1.2. Üç Oğul Anası 1961 yılındaAzerbaycanUşaqveGençlerNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Eser- de 14 şiirve Üç OğulAnası adlı poembulunmaktadır. Şairin, kitabaadını veren Üç OğulAnası adlı poemiSovyet şiirindesavaş aleyhine yazılmış engüzel şiirlerdenbiridir. Şairbupoeminde üç oğlu cepheden geri dönmeyen bir Azerbaycan kadınınacı talihinibüyükbirsanatkârlıklatasvireder. 1.2.1.3. Men Seni Taparam 1963 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’debasılmıştır. Kitaptatoplam 34 şiirbulunmaktadır. Bu şiirlerde; komünizm, vatanperverlikkonuları, savaşın doğurduğu problemler, okuyucuyayöneliksamimihislerveitiraflaryeralmaktadır. Bu eserde Araz’ın sana- tında belli bir ilerleme söz konusudur. 1964 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’debasılmıştır. Kitap, Araz Axır, Men de İnsan Oldum ve Üç Oğul Anası adlı üç poemden ibarettir. Araz Axır poeminde muharebenin dehşetini yaşamış, Aras kıyılarından Berlin’e kadar giden genç bir mühendisin III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1014 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan sevgisi ve arzuları anlatılır. Mühendis savaşa giderken geride bıraktığı sevgilisine duyduğu özleme ve gönlünde kaynayan hicran yaralarına vatan için göğüs gerer. Şairin kahramanı, hal- kı ve vatanı uğruna kendini ateşe atmaktan çekinmeyen cesur ve inançlı bir askerdir. Poemde halkın barışa olan sadakati, savaşlara karşı sonsuz nefreti aksettirilir. Men de İnsan Oldum poeminde işçi sınıfının Sovyetler Birliği kurulmadan önce verdiği mücadele ve komünizmin ilanından sonra kazandıkları yeni kimlik ve eşitlik anlatılır.
1966 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Kitap üç bölümdenoluşmaktadır.”Şair Ömrü” adıylabaşlayanilkbölümde 26 şiiryeralmaktadır. “Görüş- ler, Vidalar” adlı ikincibölümde 21 şiirbulunmaktadır. Kitabaadını veren “Anamdan Yadigar Neğmeler” adlı üçüncü bölümdeise 11 şiirbulunmaktadır. AyrıcakitabaPaslı Qılıncadlı bir poemdeeklenmiştir. Kitaptagenelolarakmüellifin şahsiveailehayatındankesitlersunulur. Ayrıca eserde, insan sevgisinden, insana olan inanç ve samimiyetten bahsedilir. 1.2.1.5. Ömür Karvanı 1967 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Kitap “poe- ziya-poeziya…” “Senin İsteyin”, “Mektublar…Düşünceler” ve “Kölgeler” olmak üzere dört bölümden oluşmuştur. Birincibölümde 20, ikincibölümde14, üçüncü bölümde 22, dördüncü bölümde 11 şiirolmak üzeretoplam 67 şiirbulunmaktadır. Kitapta yer alan şiirlerin hemen hepsinde ruh ve ideal yenidir. Şair sanat alemine yeni mevzular ve söyleyişler getirir.
1983 yılındaYazıçı Neşriyyatı tarafındanbasılmıştır. Eser “İstiOcaqlar”, “dünya Senin Dünya Menim”, Bir ÖmürYolunda”, “OdKimi”, “SuKimi” “MehebbetKörpümüz” olmak üzerebeş bölümeayrılmıştır. İstiOcaqlarda 30, DünyaSeninDünyaMenim’de 61, Bir Ömür Yolundada 41, OdKimi, SuKimide 38, MehebbetKöprümüz’de 48 olmak üzeretoplam 218 şiirmevcuttur. 1.2.1.7. Seçilmiş Eserleri 1986 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Kitap, şairinbundan öncekionikikitabındaki şiirlerderlenerekhazırlanmıştır. Şeçilmiş Eserler : “Azerbaycan-Dünyam Menim” , “Şe’re Getir…” “Ömrüm, Arzum, “Vardı Günlerimiz” , “Kölgeler” olmak üzere toplam beş bölümden oluşmaktadır. Azerbaycan-Dünyam Menim de 68, Şe’re Getir… de 45, Ömrüm, Arzum da 66, Vardı Günlerimiz de 43, Kölgeler de 38 olmak üzere toplam 260 şiir bulunmaktadır. Ayrıca eserin sonuna bir de “Poemalar” bölümü eklenmiştir. Bu bölümde de önceki yıllarda yazılmış beş poeme yer verilmiştir.
1990 yılındaKültürBakanlığı tarafındanTürkiye’deyayınlanmıştır. SeyfettinAltaylı tarafındanhazırlanankitapta, MemmedAraz’ınbundan önceyayımlanankitaplarındanseçilmiş 133 şiiriyeralmaktadır. 1.2.1.9. Daş Harayı 1983 yılındaYazıçı Neşriyyatı tarafındanBakü’debasılmıştır. Eser “BudaBeleBir Ömürdü Yaşadım”, “BundanBöyleOGözlereBaxmaram”, “Men Bele Dünyanın Neyinden Küsüm”, “VetenMeneOğulDeseNeDerdim” adlı dörtbölümdenoluşmaktadır. Eserdetoplamda 246 şiirbulunmaktadır. Buradayeralan şiirlerinbirçoğudaha once yayımlanan kitaplardan alınmıştır. Bukitapta şairin şahsidüşünceleri, hislerivefikirleri önplana çıkmaktadır. 1.2.1.10. Dünya Düzelmir 1992 yılındaTebietEkolojiMetbuatMerkeziveMedeniyyetFirması tarafından Bakü’de basılmıştır. Eserdetoplam 33 şiirbulunmaktadır. Şiirlerdedaha çokdünyanın çeşitli problemleri ele alınır. Dünyanın her gün bira daha kötüleşmesi şairi umutsuzluğa düşürür. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1015 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 1.2.1.11. Qayalara Yazılan Ses 1994 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Eser “Meni Şe’rimdeGez”, “DünyaDüzelmirki, DüzelmirBaba”, “AnaYurdumHerDaşına ÜzQoyum”, “MehebbetKöprüsü”, “QayalaraYazılanSes” ve “İtiraflar, Benzetmeler” olmak üzerealtı bölümdenoluşmaktadır. İlkdörtbölümde 72 şiirbulunmaktadır. Beşinci bölümde Qayalara Ya- zılanSesadlı lirikbirpoemyeralmaktadır. SonbölümdeiseMemmedArazhakkındayazılmış şiirler ve MemmedAraz’ın şiirlerineyazılannazirelerverilmiştir.
1998 yılındaAzerbaycanDövletNeşriyyatı tarafındanBakü’deneşredilmiştir. Eser şairin sağlığında yayınladığı sonkitabıdır. Eser, şairinsonyıllardayazdığı şiirlerininyanı sıraotuzaltı yıllıkedebiyathayatı boyuncakalemealdığı şiirlerindenderlenerekhazırlanmıştır. Toplam 190 şiirvardır. ŞairbueserindeAzerbaycan’ınacılarını işlemiştir. Şiirlerininhemenhepsi, birhaykırış ve çağırış edası içerir. AyağaDurAzerbaycan şiiri, savaşınkorkunç olaylarına sahne olan veintikamı alınmamış şehitlerinyurduolanveintikamı alınmamış şehitlerin Yurdu olan Azer- baycan’ı anlatır. 1.2.2. Nesir Kitapları 1.2.2.1. Heyatın ve Sözün Rengleri 1975 yılındaGençlikNeşriyyatı tarafındanBakü’debasılmıştır. Eserde, geçmişteyazılmış 12 puplisistmakaleyeralmaktadır. Arazbumakalelerindeyurtiçindeveyurtdışındayaptığı seya- hatlerdenedindiğibilgileriaktarmıştır. M. Arazbukitabı münasebetiyle, 1975 yılında “SSRi Ali Soveti Reyaset Hey’eti tara- fından edebiyatsahasındakihizmetlerindendolayı “FahriFerman” ile ödüllendirilmiştir. Mem- med Araz’ın; TabiatveEkolojikproblemler, SanatveEdebiyatMeseleleri, Şahsiyetler Hakkın- daki İncelemeler, Sosyalve İçtimaiMevzularadlı dörttanemakalesibulunmaktadır.
İnci QASIMLI AMEA Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu menbeshunasliq@box.az AZƏRBAYCAN “Taci-Ədəb” əsərinin əlimizdə olan 6 əlyazmasının elmi paleoqrafik təsviri haqqında qısa olaraq məlumat vermək istəyirik. Bu əlyazmaların üçü AMEA M.Füzuli adına Əlyazma- lar İnstitutunda, üçü isə Türkiyə Cumhuriyyəti kitabxanalarında olan əlyazmalardır. “Taci- ədəb” əsərinin M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda üç əlyazma nüsxəsi mövcuddur. Bu əlyazmaların üzü XIX yüzillikdə tanınmış katiblər Faiz oğlu Məhəmməd, Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə və hələlik adı məlum olmayan bir katib tərəfindən köçürülmüşdür. Əlyazmalar haqqında əyani olaraq təsəvvür yaranması üçün onların qısa elmi-paleoqrafik təsvirini xro- noloji ardıcıllıqla verək. 1. Əli ibn Hüseyn əl-Amasi Əlaəddin Çələbi. “Taci-ədəb” M-315/315. 2. Əli ibn Hüseyn əl-Amasi Əlaəddin Çələbi. “Taci-ədəb” M-311/311. 3. Əli ibn Hüseyn əl-Amasi Əlaəddin Çələbi. “Taci-ədəb” B-1167-2790. 4. Tarikul-edeb. Nuruosmaniye Kütübhanesi, 3389/3908. 5. Tarikul-edeb. Süleymaniye Kütübhanesi, Laleli 1876. 6. Tarikul-edeb. İstanbul Universiteti kitabxanası. T.Y bölümü 5720. 1. M-315/315 şifrəsi altında mühafizə olunan əlyazma h.1179/m.1765-ci illərdə köçü- rülmüşdür. Cildi medalyonlu, qapaqlı, tünd qəhvəyi dəri (köhnəlmiş), kağızı XVII əsrin birin- ci yarısına aid, xətti nəsx və nəstəliq, sətir sayı müxtəlif, katibi Faiz oğlu Məhəmməddir. Mətn III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1016 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan qara mürəkkəblə yazılmışdır. Bir çox vərəqlərin ətrafı didilmişsə də mətnə xələl gəlməmişdir. Əlyazma yaxşı saxlanılmışdır. 1a-b, 5a, 10b, 105b, 164a, 181a, 191b vərəqlərində müxtəlif qeydlər yazılmış, cədvəllər çəkilmişdir. 1b, 5b, 6b, 43b, 49b, 107b, 147b, 181b, 187b, 190b vərəqlərində üçkünc müəssisə, 39b vərəqinə sahiblik möhürü basılmışdır. 6a-b, 17a-b vərəqlərinin kağızı açıq qəhvəyi, 108 a-b, 113a-b vərəqlərininki tünd çəhrayı rəngdədir. 106a- 107a, 146b-147a vərəqləri ağ buraxılmışdır. Ölçüsü 17 x 21,5 sm olan 191 vərəqəlik əlyazma 12 bölümdən ibarətdir. “Taci-ədəb” əsəri VII bölümdədir. 49b-105a vərəqlərini əhatə edir. Sonunda h.1221/m.1806-cı ildə köçürülməsi haqqında katib qeydi vardır . 2. M-311/311 şifrəli əlyazmanın həcmi 65 vərəq, ölçüsü 16 x 22,5 sm, cildi sonralar çə- kilmiş qara dermantindir. Kağızı XVIII əsrin sonlarına aid Avropa istehsalı, xətti nəstəliqli nəsx, sətir sayı 12-15 arasında dəyişir. Mətn qara, başlıqlar isə qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır. 1a vərəqi cildə yapışdırılmışdır. 2a və sonda cilddən əvvəlki vərəqdə üçkünc müəssisə möhü- rü basılmışdır. 65a-b vərəqlərində ərəbcə və türkcə qeydlər vardır. “Taci-ədəb” əsəri əlyazma- nın 1b-43b vərəqlərindədir. H.1248/m.1832-ci illərdə köçürülmüşdür. Katibi bəlli deyil. 3. B-1167/2790 şifrəli üçüncü əlyazma Azərbaycan pedaqoqu mətnşünas alim Əbdül- qəni Nuxəvi Xalisəqarızadə (1817-1879) tərəfindən h.1262-1269/m.1845-1852-ci illərdə kö- çürülmüşdür. Ölçüsü 17,8 x 22 sm, mətn ölçüsü 10,5 x 15,5 sm, cildi nazik mavi kağız, xətti nəstəliq, kağızı XIX əsrin birinci yarısına aid Rusiya istehsalıdır. 1a vərəqində düzbucaqlı invertar, 1b vərəqində 2 üçkünc, 2 ellipsvari müəssisə möhürləri basılmışdır. 17a, 26a vərəq- ləri ağ buraxılmışdır. Haşiyələrdə mətnlərə aid qeydlərə təsadüf olunur. Mətn qara, başlıqlar, yarımbaşlıqlar və bəzi ifadələr qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır. Əbdülqəni əfəndi əlyazmanın 1b-16b vərəqlərini əhatə edən “Taci-ədəb” əsərini h.1262/m.1845-ci illərdə köçürdüyünü qeyd etmişdir. Bu əlyazmalarda vərəqlər səhifələnməyib, vərəqlərin sıra nömrəsi yoxdur. Orta əsr əlyazma kitablarının ənənəsinə uyğun olaraq, hər səhifənin altında, sol guşədə növbəti səhifənin birinci sözü yazılıbdır. Bəzən katiblərin oxuya bilmədikləri sözlər, anlaşılmaz qalan sözlər-ifadələr səhifənin sağında, yaxud solunda eyni xətlərlə dərkənar şəklində qeyd olun- muşdur. Mətnin haşiyələrində müxtəlif qeydlər etmişdir. Ancaq bu nüsxə ilə işləmək bizim üçün çox çətin olduğundan biz əsas nüsxə olaraq M-315/315 şifrəli əlyazmanı götürmüşük. Çünki bu əlyazma Əlyazmalar fondunda B şrifti altında qorunur. Bu şrift altında qorunan nüs- xələr erroziyaya uğramış, oxunması mümkün olmayan əlyazmalardır. Biz bacardığımız qədər bu əlyazmadan da istifadə etməyə çalışmışıq. Süleymaniyə kitabxanasında Laləli 1876 nömrədə qorunan nüsxə “Taci- ədəb” əsərinin həm Azərbaycan, həm Türkiyə nüsxələri arasında köçürülmə tarixinə görə ən qədim olan nüs- xəsidir. Bu nüsxə Əli ibn Yaqub tərəfindən h.904/m.1526 tarixində köçürülmüş, xətti hərəkəli nəsxdir. Katib özü əsərin sonunda nüsxəni 904 hicri ilinin ramazan ayının son günlərində, cümə günündə, quşluq vaxtında tamamladığını qeyd edir. İstanbul Universiteti kitabxanasının T.Y bölümündəki 5720 nömrədə qeydli olaraq qorunan nüsxə h.1031/m.1653 tarixində Əhməd ibn Mahmud tərəfindən köçürülmüşdür. Katib kitabı səfər ayının sonlarında 1031 tarixində tamamladığını yazmışdır. Nuruosmaniyə kitabxanasındakı 3389/3908 nömrədəki nüsxə h.1061/m.1683 tarixin- də köçürülmüşdür. Nəstəliq xəttlə yazılmış olan bu nüsxə 52 vərəqdən ibarətdir. Əsərin so- nunda katib köçürülmənin bitməsindən dolayı həmd etdikdən sonra sadəcə köçürülmə tarixini yazmışdır. Katibin adı qeyd olunmamışdır. Əlimizdəki nüsxələr içində ən mükəmməl olan, həcmcə ən böyük, mətni tamamilə əhatə edən, başlıqların hamısının verildiyi bir əlyazma, əlbəttə ki, əsas götürdüyümüz M-315/315 şifrəli əlyazmadır. Əsər üzərində araşdırma apararkən M-315/315 şifrəli nüsxəni əsas götür- məyimizə səbəb onun oxunaqlı olması, əlyazmanın yaxşı saxlanılması ilə əlaqədar ona heç bir xələl gəlməməsi, başqa nüsxələrdə olan bəzi əksikliklərin bu nüsxədə olmaması və ən əsası bu nüsxənin Azərbaycan nüsxələri içərisində ən qədim olmasıdır. Tekstoloji tədqiqat göstərir ki, III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1017 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan XIX əsrin ilk illərində köçürülmüş bu nüsxə dəyərli və qədim bir əlyazmadan köçürülmüş, müasirləşdirilməmişdir. Lakin dövrünə uyğun olaraq, bəzi qədim türk sözləri paralel olaraq həm də izah edilmiş və ya yanındaca nüsxənin köçürüldüyü dövr üçün daha təbii sayılanları əlavə olunmuşdur. Nüsxə tam olduğundan onu əsas nüsxə olaraq götürmüşük. Əsərin incələn- məsində təbii ki, başqa nüsxələrdən də istifadə olunmuş və nüsxələr bir-biri ilə qarşılaşdırıla- raq nüsxə fərqləri ortaya qoyulmuşdur.
İslam HÜSEYNOV Qafqaz Universiteti iahuseynov@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Hər bir şəxsin adı onu başqalarından fərqləndirən əsas işarədir. Belə də qeyd olunur ki, ad hər bir addaşıyanın daxilindədir, onun müəyyən bir "hissəsini" təşkil edir. Antroponimlər özündə individuallıq, sosiallıq, eyni zamanda cins, yaş, xarakter (əsasən ləqəblərdə), o cümlədən şəxsə münasibət kimi cəhətləri də ehtiva edir. Mətanət Hacıyeva - Mətanət xanım - Mətanət - Mətiş kimi adlandırmalar yuxarıda qeyd olunanlara nümunə kimi götürülə bilər. Adımız bir çox hallarda bizdən öncə yaranır. Adın qoyulmasında ailə ənənəsi, dəb, milli və dini amillər, hətta bəzən valideynlərin siyasi baxışları və ideologiyaları da təsirsiz ötüşmür. Adlar hər bir xalqın ümumi tarixinin, adət-ənənəsinin əksidir. Hər bir xalqın ad lüğəti məhduddur (hər bir kəsin sadəcə özünə məxsus xüsusi adı yoxdur ). Bir ad bir neçə adama qoyula bilər. Adətən, tarixən kişi adları güc, igidlik, cəldlik (Aslan, Şahin, Dəmir və s.), qadın adları isə gözəllik, zəriflik kimi məzmunlar daşımışdır. Ad onu daşıyanın həyatına təsir edir - müəyyən səviyyədə şəxsin xarakterinin, psixologiyasının formalaşmasında rol oynayır. Sovxoz , Traktor, Kombayn və s. kimi adlandırılmış şəxslərin bağçada, məktəbdə, sosial həyatda düşdükləri psixoloji vəziyyət, şübhəsiz, onlara mənfi yöndə təsir göstərəcəkdir. Aslan və ya Qorxmaz adı daşıyanın özünə güvəni isə daha çox ola bilər. Necə deyərlər, ad şəxsi istiqamətləndirir. ABŞ-ın bir neçə ştatında aparılan təcrübənin nəticələrinə görə, zəif qiymət alan şagirdlərin əhəmiyyətli bir hissəsinin adlarından təsirləndiyi üzə çıxmışdır. Hər bir ümumi sözün - apelyativin mənası var. Həmin söz xüsusiləşəndən sonra vəziyyət dəyişir. Sözün (ümumi sözün) varlığını şərtləndirən məlum üç cəhət: siqnifikat - denotat - fonetik tərkib (söz üçbucağı) xüsusi sözlərdə, o cümlədən antroponimlərdə tamamilə fərqli səciyyə daşıyır. Tədqiqatçıların da qeyd etdiyi kimi, xüsusi ad dildə ümumi adlara məxsus dil işarəsi üçün zəruri olan ikitərəfliliyə - ifadə edilənlə ifadə olunanın birliyinə malik deyildir. Hər bir xüsusi ad öz onamastik sahəsində (məsələn, həmin adın kimə mənsub olduğunun bilindiyi kollektivdə) məna ifadə edir. Küçədə tanımadığımız bir şəxsin adını heç vaxt təxmin edə bilmərik. Qapının döyülmə anında bizim içəridən: kimidir?- sualımıza Asif- cavabı həmin şəxs haqqında (onu tanımırıqsa) bizə heç nə demir, hər hansı bir lazımi məlumatı - onun kimliyini, necə adam olmasını çatdırmır. Həmin anda xüsusi ad yerinə "işıqdandır, sudan gəlmişik və ya qaz idarəsindəndir"- tipli cavablar həmin şəxs haqqında daha dolğun informasiya verir. Bununla yanaşı, Asif sözünün, yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, həmin şəxsin bioloji cinsi haqqında məlumat daşımasını da unutmamaq lazımdır. Kitab nədir? və ya xala kimdir? - suallarına istənilən şəxs çox rahatlıqla cavab verə bilər (həmin sözlərin leksik mənasını izah edə bilər). Ancaq Lalə kimdir? - sualına isə tamamilə fərqli münasibət olacaqdır. Əgər Lalə soruşulan şəxsə tanış bir insandırsa, həmin Lalə haqqında informasiya cavab şəklində qarşımıza çıxacaq - məsələn, mənim dayımın qızıdır. Eyni zamanda Lalə başqa bir onomastik sahədə - başqa kollektivdə tamamilə fərqli bir şəxsin də adı ola bilər. Və |