Qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pulatov jamshid abdumajitovich sportchilarni

 
 
Trenerning o‘zini tutishi, xatti-harakatlari. 
Har qanday trening mashg‘ulotida trener ishtirokilar uchun ta’sir 
ko‘rsatuvchi sportchi shaxsi hisoblanadi, garchi u ular bilan o‘zini teng 
tutsa ham. Chunki odatda trenerlar psixologik bilimlarga ega bo‘lgan 
kishilar bo‘lganligi bois, bu taxlit kishilarga nisbatan ishtirokchilarning 
hurmati baland bo‘ladi. Shuning uchun ko‘pgina treninglarda trenerning 
xatti-harakatlari va qiliqlarini takrorlash, aynan o‘zlashtirib olish 
kuzatiladi. Demak, trenerning nafaqat so‘zlari, maslahatlari, balki uning 
butun harakatlari guruh ishtirokchilariga ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun 
trener xatti-harakatlarda ham ehtiyotkorroq bo‘lishi kerakki, uning hatto 
o‘ziga yoqmagan jihatlari ham ishtirokchilar tomonidan o‘zlashtirilmasligi 
yoki aksincha ishtirokchilarning g‘ashiga tegmaslik uchun. 
 
Trenerning kompitentligi. Trener ish jarayonida qanchalik 
kompetent bo‘lsa, uning ishi shunchalik samarali bo‘ladi. Adabiyotlarda 
trenerning kompetentligi haqida turli xil fikrlar bildirilgandir, ularni
umumlashtirib, trener kompetentligining darajalarini ko‘rsatib o‘tamiz: 
- trenerning kasbiy kompetentligi – trening o‘tayotgan mavzu bo‘yicha
bilim, ko‘nikma, malakalarga egaligi; 
– trenerning metodik kompetentligi: 
– treningda qo‘llanilayotgan mashqlarning trening mavzusiga mosligi; 
– treningda qo‘llanayotgan metod va vositalarni tanlay bilishi; 
– trenerning ijtimoiy kompetentligi: 
– trenerning etik va estetik kompetentligi;
– shaxsiy tajribasi; 
– shaxslararo munosabatlarga kirishishi kabilar;
L.Krol va Ye.Mixaylovalar trenerning kasbiy kompetentligini 
quyidagilarga ajratib ko‘rsatishadi:
*Shaxslararo kommunikativ kompetentlik: verbal va noverbal 
kommunikativ malakalarni rivojlantirish,odamlarning faoliyat
motivlarini tushunish, shaxsiy ustanovkalarini yuqori darajada anglash. 
*Texnik kompetentlik: mijoz bilan birgalikda ishlab chiqilgan maqsadni 
transformatsiya qila olish.
*Moslashuvchanlik kompetentligi: o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish
hamda o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashish. 

---

87 
*Konseptual kompetentlik: amaliyotga asos bo‘luvchi bilimlarni
egallash. 
*Integrativ kompetentlik: asoslangan qarorlarni qabul qilish, yuzaga 
kelgan muammolarni еchish hamda mutaxassislik bahosini berish.
Trening jarayonida trener har bir ishtirokchining psixologiyasi bilan 
ishlaydi. Inson psixologiyasining har bir jihati esa juda nozik soha bo‘lib, 
uning qaysidir joyiga bexosdan tegib ketish katta noxushliklarga, 
muammolarga, hattoki aziyatlarga olib kelishi mumkin. Shuni hisobga 
olgan holda trenerning ishini qimmatbaho olmos (javohir) bilan 
ishlaydigan mohir zargarning ishiga o‘xshatish mumkin. Trening
jarayonida trener bir qancha rollarni amalga oshiradi: Metodistlik 
– 
(lug‘aviy ma’nosi o‘qitish bo‘yicha mutaxassis) o‘quv materiallarini ishlab 
chiqish va ularni еtkazib berish;
Instruktorlik-(lug‘aviy ma’nosi biriktiruvchi shaxs. Trening davomida 
yo‘riqnomani tushuntirish,) bu tashkil qilish, ko‘rsatma berish, to‘g‘ri yo‘l 
ko‘rsatish, sharhlash , rahbarlik qilish; 
Demonstratotorlik – (lug‘aviy 
ma’nosi namoyish etuvchi) trening davomida mashqlarni ko‘rsatib, 
namoyish etib berish; 
Trenerga tavsiyalar sifatida quyidagilarni
keltirib o‘tishimiz mumkin: 
– muhokama tashkil qilish, ishchi guruhi uchun qoidalar ishlab
chiqish; 
– navbatdagi mashg‘ulot instruksiyasini berish ; 
– qatnashuvchilar savollariga javob berish, ular bajarayotgan ishni
nazorat qilish;
– ssenariy mazmunini trening maqsadi asosida tahlil qilish ; 
– qatnashuvchilar emotsional holatini nazorat qilish va ularga psixologik
yordam berish ; 
– har bir mashg‘ulotga yakun yasash va uyga vazifa berish ;
-mashg‘ulot oxirida siz (trener) haqingizda qatnashuvchilar o‘z fikrini
bayon qilishlariga imkon berish; 
Bundan tashqari ishtirokchilarni qiziqtirish , ularning mustaqil
ishlariga imkoniyat yaratish kerak. Biroq bir qatnashuvchini muhokama
qilish kerak emas, biror shaxs o‘zini baland tutmasligi, trener ham
mutaxassisman deb ro‘kaj qilmasligi kerak .
Eng muhimi trenerlik qilayotganda shuni unutmaslik kerakki, trener 
o‘qituvchi emas. Uning vazifasi — sharoit, vaziyatni yaratish yoki 
ishtirokchilarga ko‘maklashishdan iborat. 
Trener mashg‘ulotlarni olib borishda katta trenerlik tajribasi va 
mahoratini egallashi kerak. 

---

88