QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

Cədvəl 17.1  

 

Su kütləsinin Yerin hidrosferində paylanması 

 

Hidrosfer Suyun 

həcmi, min km

3

 

Suyun ümumi həcmində 

payı, % 

 

1 2 

3 

Dünya okeanı 1370000 

94,1 

Yeraltı sular 

60000 

4,1 

Buzlaqlar 24000 

1,7 

Göllər 280 

0,02 

Torpaqdakı su 

80 

0,01 

Atmosfer buxarı 14 

0,001 

Çaylar 1,2 

0,0001 

Qurunun suları. Bura çaylarla gətirilən materik suları, göllərdə, bataqlıqlarda, buzlaqlarda, qar örtüyündə 

toplanan sular daxildir. Qurudakı suyun əsas kütləsi Antarktida, Qrenlandiya, qütb adaları  və dağlarda olan 

ümumi su ehtiyatının 1,86%-ni, şirin suyun isə 70,3%-ni təşkil edərək yüksək  əks etdirmə qabiliyyəti ilə 

(albedo) Yer üzərində atmosferin qlobal istilik balansının formalaşmasına böyük təsir göstərir.  

Yeraltı suları (yeraltı hidrosfer). Bura Yer qabığının müxtəlif dərinliklərində yerləşən  şirin, duzlu və 

geotermal (temperaturu 30

0

-dən yüksək) sular aiddir. Yeraltı şirin suların həcmi göl, çay, bataqlıq və s.-nin şirin 

sularından təxminən 100 dəfə artıqdır. yeraltı suların ümumi həcmi hidrosferin 1,68%-ni təşkil edir, onların 

təxminən yarısı şirin sulardır.  

Atmosferdəki su.  Əsasən su buxarından və onun kondensatından ibartədir; su buxarının demək olar ki, 

hamısı (90%) troposferdə yerləşir. Atmosfer havası müəyyən temperaturda yalnız müəyyən miqdarda su buxarı 

saxlayır. Bu miqdara çatdıqda su buxarı kondensasiya olunub dumana və buluda çevrilir. Havanın temperaturu 

yüksək olduqca özündə daha çox su buxarı saxlayır. Yağışlar atmosfer havasının təbii təmizləyicisi sayılır, lakin 

litosferi çirkləndirən səbəb də ola bilər (turşulu yağışlar). Atmosferdəki bütün rütubətlik kondensasiya olunub 

Yerə düşərsə, Yer səthində 25 m qalınlığında su qatı yaranardı.  

Bioloji su. Canlı maddələri təşkil edən su olub canlıların orta hesabla 80%-nə  bərabərdir. Bioloji suyun 

ümumi həcmi təxminən 1000 km

3

 təşkil edir. Orqanizm üçün suyun zəruriliyi çox böyükdür. Məsələn, insan il 

---

 

248

ərzində 10 ton su tələb edir, 1 kq bioloji kütlənin yaranması üçün isə 500 kq-a qədər su sərf edilir.  

Dünya okeanı, buzlaqlar və yeraltı sular hidrosfer suyunun 99,94%-ni təşkil edir. Çaylar hidrosferin əsas 

komponenti olub dünyada onların suyunun həcmi ümumi su ehtiyatının yalnız 0,0001-0,0002%-i, şirin su 

ehtiyatının isə 0,006%-i qədərdir.