QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

19.3.2. İnsanın bioloji müxtəlifliyə təsiri 

Arxeoloji qazıntılar göstərir ki, Yerin tarixində həyat başlanandan bəri beş dəfə bioloji növlərin möhtəşəm 

məhv olması baş vermişdir. Hər dəfə belə hadisə planetimizdə təkamülün tənəzzülü və həyatın yoxsullaşması ilə 

nəticələnmişdir. Bu hadisələrin sonuncusu 65 mln il əvvəl, Yerin asteroidlə toqquşması zamanı baş vermişdir. 

Bu vaxt Yerin atmosferinə olduqca çoxlu miqdarda toz və daş  qırıntıları atılmışdır. Bunun nəticəsində XVI 

fəsildə qeyd edildiyi kimi başlayan kəskin soyuqlaşma dinozavrların məhvinə  və o zaman mövcud olan 

canlıların beşdə birinin yoxa çıxmasına səbəb olmuşdur.  

Bioloji zənginliyin bərpa olunması üçün hər dəfə təxminən 10 mln il vaxt lazım olmuşdur.  

Hazırda biz növlərin möhtəşəm məhv olmasının altıncı  mərhələsində yaşayırıq.  Əvvəlki beş  təbii 

kataklizmlərin (məhvedici çevrilişlər) yaratdığı məhv olma hadisəsindən fərqli olaraq növlərin bugünkü məhv 

olmasını insan özü yaradır. Yerin uzun müddətli tarixində ilk dəfə olaraq bir növün canlı orqanizmi digər 

növlərin bir çox canlı orqanizmlərini məhv etmək dərəcəsinə gətirib çıxarmışdır.  

Yer üzərində BM-in itməsi  əsasən yaşayış mühitinin dağılması, təbii landşaftların parçalanması 

(fraqmentasiyası) və dəyişməsi, kənd təsərrüfatı və bioloji resursların hədsiz istismarı, ətraf mühitin çirklənməsi, 

introduksiya olunmuş bitki və heyvan növlərinin gətirilməsi, nəzarətsiz ov, əhalinin miqrasiyasının yüksəlməsi, 

beynəlxalq ticarətin və turizmin artması və digər səbəblərin nəticəsidir.  

BM-yə meşədən  əlavə istifadə növləri (meyvə, giləmeyvə  və  dərman bitkilərinin toplanması, mal-qara 

otarılması, ot biçini və s.) də  təsir göstərir. Nizamlanmayan ov nəticəsində növmüxtəlifliyi azala bilər, hətta 

ayrı-ayrı populyasiyalar sıradan çıxar, gen müxtəlifliyi kasatlaşar. Dərman bitkilərinin icazəsiz, nizama 

salınmadan toplanması onların fitosenozda sayını azaldır, fitosenoz kasatlaşır, hətta populyasiyanın yoxa 

çıxması baş verə bilər. Nizama salınmamış rekreasiya da BM-ə  mənfi təsir göstərir. Məsələn, taptanma 

nəticəsində biosenoz, hətta landşaft daxilində bəzi növlər sıradan çıxa bilər.  

BM-ə göstərilən təsir növlərindən  ən təhlükəlisi təbii yşayış yerlərinin dağıdılması hesab olunur. Bu 

baxımdan tropik meşələrin yandırılması, məhv edilməsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Məsələn, Amazonkanın 

tropik meşələrini yandırmaqla biz, planetimizin möhtəşəm genetik xəzinəsini yandırmış oluruq.