Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

K İ Ş İ L Ə R 
50 
1450 
1370 
1280 
1180 
55 
1520 
1430 
1350 
1240 
60 
1590 
1500 
1410 
1300 
65 
1670 
1570 
1480 
1360 
70 
1750 
1650 
1550 
1430 
75 
1830 
1720 
1620 
1500 
80 
1920 
1810 
1700 
1570 
Q A D I N L A R 
40 
1080 
1050 
1020 
960 
45 
1150 
1120 
1080 
1030 
50 
1230 
1190 
1160 
1100 
55 
1300 
1260 
1220 
1160 
60 
1380 
1340 
1300 
1230 
65 
1450 
1410 
1370 
1290 
70 
1530 
1490 
1440 
1360 
 
 
Əsas  mübadilə  kişilərdə  qadınlardakından,  uşaqlarda  qocalardakından 
yüksəkdir.  Əsas  mübadiləni  öyrənmək  üçün  sınaq  edilən  adamı  uzadıb,  sakit 

---

 
45 
 
vəziyyətə gətirir və 30 dəqiqədən sonra qazlar mübadiləsini təyin edirlər. Bu zaman 
bədən  enerjisi  ürəyin  işi,  tənəffüs,  bədən  temperaturasının  saxlanılması  və  digər  bu 
kimi visseral (daxili) funksiyalara sərf olunur. Əsas mübadilə zamanı enerji məsrəfi 
əsasən  hüceyrələrin  fəaliyyəti  ilə  bağlıdır.  Əsas  mübadilənin  kalori  qiymətləri 
kişilərdə  4200-dən  8400  kilocoula,  qadınlarda  isə  4200-dən  7140  kilocoula  qədər 
dəyişilə  bilər.  Əsas  mübadilənin  qiyməti  yuxu  zamanı  oturaq  dövrünə  nisbətən  8-
10% azalır. Zehni fəaliyyət zamanı əsas mübadilə 2-3% artır. Hüceyrələrin daxilində 
maddələrin  və  enerjinin  çevrilməsi  prosesləri,  hüceyrədaxili  mübadilə  aralıq 
mübadilə  adlanır.  Aralıq  mübadilə  nəticəsində  hüceyrələrdə  ferment  zülalları, 
hormonlar  və  müxtəlif  üzvi  birləşmələrin  sintezi,  böyümə  və  inkişafı,  onların 
spesifık funksiyaları həyata keçir. 
Ümumi  mübadilə,  maddələr  və  enerji  mübadiləsinin  əsas  tərkib  hissələrini 
əhatə edir və insan fəaliyyətini təmin edən əsas şərtlərdən biridir. Ümumi  mübadilə 
əzələ  işi,  əmək  artdıqda  daha  da  intensivləşir.  Bununla  əlaqədar  olaraq,  müxtəlif 
peşə  işçiləri  sutka  ərzində  müxtəlif  həcmdə  enerji  (kalori)  sərf  edirlər,  (12600-dən 
21000 kilocoula qədər). Gərgin emosional vəziyyətlərdə, ekstremal təsirlər və stress 
situasiyalarında  orqanizmin  ümumi  maddələr  və  enerji  mübadiləsi  xeyli  artır. 
Qidanın qəbulundan sonra maddələr mübadiləsi 10-40% yüksəlir. Qidanın maddələr 
mübadiləsinə  bu  cür  güclü  təsiri  mədə-bağırsaq  aparatının  fəaliyyətindən  asılı 
deyildir.  Ona  qidanın  mübadiləyə  spesifık-dinamik  təsiri  deyilir.  Qidanın  qəbuluna 
orta  hesabla  10-15%  enerji  sərf  olunur.  Lakin  ayrı-ayrı  qida  maddələri  mübadiləni 
müxtəlif  səviyyələrdə  intensivləşdirə  bilər.  Zülallar  onu  30-40%,  yağlar  4-14%, 
karbohidratlar isə 4-7% artırır.