”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

2.
Polimer buyumlarga ishlov berishning asosiy usullari
 
Valsovkalash 
usulida plastmassa bir-biriga qarama-qarshi aylanadigan 
valiklar orasidagi tirqichdan siqilib o‘tish hisobiga shakllanadi (11.1-rasm). 
Ishlov berilayotgan massa 2 valiklar 1 va 3 orasidagi tirqichdan bir necha 
marta o‘tkaziladi va yaxshilab aralashtiriladi, keyin bitta valikga o‘tkaziladi va 
pichoq 4 yordamida kesiladi.

---

26.1-rasm. Valsovkalash sxemasi
a) massa quyish; b) valsovkalash; v) massani bir valikka o‘tkazish; g) 
massani kesish.
Uzluksiz valsovkalash jarayonida massa tirqich orasidan siqilib o‘tishidan 
tashqari valiklar bo‘ylab ham yoyiladi. Shuning uchun jarayon oxirida ortiqcha 
massa ikki tomondan pichoq yordamida kesib olinadi. Bu usulda plastmassa 
komponentlari ezilishi tufayli maydalanadi, polimer, kukun to‘ldirgich va 
boshqa modifikatorlar yanada mayin aralashadi, hosil bo‘lgan harorat ta’sirida 
plastiklik ortadi. Plastmassa yuzasiga ishlov berishga mo‘ljallangan oxirgi 
valik yuzasi silliqlangan va polirovkalangan bo‘lishi kerak. Plastmassalarga 
issiqlik bilan ishlov berilishi zarur bo‘lsa, valiklar bug‘ yoki elektr isitkich 
(tenlar) vositasida qizdiriladi.
Kalandrlash 
usulida plastmassa berilgan qalinlikda va kenglikda 
yumshatilgan polimer qorishmani valiklar orasidagi tirqichdan to‘xtovsiz 
o‘tkazib lenta shaklida tayyorlanadi.
Valiklar soniga ko‘ra kalandrlar ikki, uch, to‘rt, va besh valikli bo‘ladi. 
Valiklar vertikal, gorizontal G-shaklida, L-shaklida va Z shaklida bo‘lishi 
mumkin. To‘rt valikli kalandrning ishlash sxemasi 26.2-rasmda berilgan.
26.2-rasm. To‘rt valikli kalandrning ishlash sxemasi: 
a) G-shaklidagi kalandr; b) Z-shaklida kalandr.
Kalandr konstruksiyasi ishlov beriladigan plastiklik massaning xiliga 
qarab (rezina yoki termoplastlar) tanlanadi. Mahsulot yuzasi tekis bo‘lishi 
uchun ishchi valiklar yuzasi jilolanadi va polirovkalanadi.
Kalandr valiklari bug‘ yoki elektr toki yordamida isitilishi mumkin.
Ekstruziya
usulida polimer materiallar qizdirilgan massani munshtuk 
(shakl beruvchi teshik) orqali siqib chiqarib shakl berib tayyorlanadi.
Ekstruziya usulida profilli uzun o‘lchamli (pogonaj) quvurlar, listlar, 
plenkalar, linoleumlar, poroizollar va boshqa qurilish materiallari va buyumlar 
ishlab chiqariladi. Bu usulda diametri F 5-20 mm quvurlar, eni 0,3-1,5 m li 
plenka va listlar va boshqa o‘lchamdagi buyumlar tayyorlash mumkin. 
Ekstruziya mashinalari ikki turda bo‘ladi: shnekli (bir va bir necha) va bosim 
ostida ishlaydigan shprits ekstruderlar.
Shnekli yoki chervyakli ekstruderlar plastmassa ishlab chiqarishda keng 
tarqalgan (26.3-rasm). Ekstruziya mashinalarining ishchi organi vint yoki 
chervyak bo‘lib, plastik massani sinchiklab aralashtiriladi va vint harakati 
natijasida bosim ostida munshtukdan siqib chiqarib, shakl beradi. Plastmassa 

---

hom ashyosi ekstruderga granula, biser yoki kukun ko‘rinishida solinadi va 
mashina tashqi qobig‘i ichiga o‘rnatilgan maxsus isitkichlar yordamida 
qizdirib yumshatiladi.