”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

4. Tabiiy tosh materiallari va buyumlarining asosiy xossalari 
Zichlik.
Bu jihatdan tabiiy toshlar yengil va og‘ir turlarga bo‘linadi. Yengil 
toshlarga zichligi 1,8 gsm
3
kichik bo‘lgan vulqon tufi, tuf, pemza, chig‘anoqli 
ohaktosh kabilar kiradi. Yengil toshlar issiqlik izolyasiyasi xususiyati Yuqori 
bo‘lgani uchun devorbop donali tosh va bloklar tayyorlashda ishlatiladi.
Og‘ir toshlarga zichligi 1,8 gsm
3
Yuqori bo‘lgan granit, sienit, gabbro, bazalt 
kabi toshlar kiradi. Og‘ir toshlar bino va inshootlarni suv va namlik tegishi 
mumkin bo‘lgan qismlarda, pol, devorlarni bezashda, yo‘l qurilishida ishlatiladi.

---

Mustahkamlik.
Siqilishdagi mustahkamlik chegarasiga nisbatan tabiiy tosh 
materiallar quyidagi markalarga bo‘linadi (MPa): 0,4; 0,7; 1,5; 2,5; 3,5; 7,5; 10; 
12,5; 15; 20; 30; 40; 50; 60; 80; 100.
Sovuqqa chidamlilik
. Standart usulda muzlatish va eritish sikllari bo‘yicha 
tabiiy tosh materiallar quyidagi markalarda bo‘ladi: 10; 15; 35; 100; 150; 200; 300 
va 500. Zich toshlar sovuqqa chidamli bo‘ladi. Porfirsimon tuzilishdagi toshlar 
sovuq ta’sirida yorilib ketadi.
Yangi qazib olingan ohaktosh, dolomit, tuflar, qumtoshlarda tabiiy namlik 
bo‘lgani uchun sovuqqa chidamsizdir. Ular quritilgach yetarli darajada sovuqqa 
chidamli material bo‘ladi.
Suvga chidamlilik.
Suvga chidamlilik toshlarning suvda yumshash 
koeffitsenti-0,6; 0,8 va 1,0 bilan belgilanadi. Doim suv ta’sirida bo‘ladigan 
joylarda (poydevor, yo‘l qurilishi) bu koeffitsient 0,8 kam bo‘lmasligi, tashqi 
devor uchun esa 0,6 kam bo‘lmasligi kerak.
Yedirilish va ishqalanishga bardoshlilik
. Toshlarning bu xususiyati 
ularning zichligi, mustahkamligi va tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Toshlar yo‘l 
qoplamalari,binolar pollari, zinapoyalarda ishlatilganda ularning bu xususiyatlari 
katta ahamiyatga egadir.
Mayda kristall tuzilishga ega bo‘lgan toshlar shliflanganda sirpanchiq 
bo‘lgani uchun zinapoya, pollarda ishlatilmagani ma’qul.