5. Po‘lat turlari va xossalari 5.1 Po‘lat strukturasini va xossalarini modifikatsiyalash Po‘lat va temirbeton konstruksiyalarni qurilish tizimida ishlatilganda
ularning ekspluatatsiya sharoitini hisobga olish kerak. Haroratning,
namlikning, muhitning o‘zgarishi po‘latning xossalariga salbiy ta’sir etishi
mumkin. Bunday sharoitlarda po‘lat zanglashi, eskirishi, plastikligi keskin
kamayishi yoki ortib ketishi va charchashi mumkin. Ushbu holatlarni bartaraf
etish uchun po‘lat tarkibini va xossalarini quyidagi usullar bilan
modifikatsiyalash zarur:
-Suyuqlangan po‘latga karbidlar, nitridlar, oksidlar (Sr
2
O
3
; Fe
2
O
3
; Al
2
O
3
va sh.k.) kiritish;
-Legirlovchi elementlarni kiritish;
-Termik va termomexanik usullarda po‘latga ishlov berish.
Po‘lat tarkibini modifikatsiyalashdan maqsad uning strukturasini sozlash,
ichki zo‘riqishni kamaytirish natijasida mustahkam, korroziyaga chidamli,
oson qayta ishlanadigan po‘latlarni olishdir.
Legirlovchi elementlar konstruksion po‘lat tarkibiga: Sr-0,8-1,1%; Ni-
0,5-4,5%; Si-0,5-1,2%; Mn-0,8-1,8% miqdorlarda kiritiladi. Po‘lat tarkibini
legirlash uchun vanadiy, molibden, titan va boshqa elementlar ham juda oz
miqdorda qo‘shilishi mumkin. Legirlovchi elementlar po‘latda mayda donador
struktura hosil qilishi va shu bilan birga po‘lat xossalarini keskin yaxshilashi
mumkin. Po‘latga termik va termomexanik ishlov berish samarali va keng
tarqalgan usuldir. Po‘latni termik ishlashning usullari quyidagilar: toblash,
bo‘shatish, yumshatish va normallash.
Toblash -po‘latni 800-900
0
S gacha qizdirish va suv yoki moyda tez
sovitishdan iborat. Po‘lat toblanganda qattiqligi va mustahkamligi ortadi, lekin
zarbiy mustahkamligi kamayadi.
