”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Bo‘shatish
-po‘latga termik ishlov berishning oxirgi operatsiyasi bo‘lib, uning 
xususiyatlarini yaxshilaydi. 
Toblangan po‘latni 200-350
0
S gacha asta-sekin 
qizdirish, bu haroratda saqlab turish va keyin havoda astasekin sovutishga 
bo‘shatish deyiladi.
Bo‘shatishdan maqsad po‘latda hosil bo‘lgan ichki 
zo‘riqishni kamaytirish va buzilishga qarshiligini oshirishdir.
Yumshatish
-po‘latni ma’lum haroratgacha qizdirish, bu haroratda saqlab 
turish va pechda asta-sekin sovitishdan iborat. Bu jarayonda po‘latning 
qattiqligi pasayadi va qovushoqligi ortadi.

---

Normallash
-po‘latni yumshatishning bir turi bo‘lib, uni toblanish 
haroratidan past haroratgacha qizdiriladi, bu haroratda saqlab turiladi va 
havoda sovitiladi. Po‘lat normallashtirish jarayoni natijasida qattiqligi, 
mustahkamligi va zarbiy mustahkamligi ortadi.
5.2 Po‘latning turlari
 
 
Uglerodli po‘latlar.
Uglerodli po‘latlarning oddiy va sifatli turlari ishlab 
chiqariladi. Tarkibidagi FeO miqdoriga nisbatan uglerodli po‘latlar, agar FeO 
minimal miqdorda bo‘lsa sokin (SP), o‘rtacha bo‘lsa yarim sokin (PS) va 
maksimum miqdorda bo‘lsa qaynaydigan (KP) turlarga bo‘linadi.
Oddiy sifatli uglerodli po‘latlar sifat kafolati bo‘yicha A, B va V 
guruhlarga bo‘linadi. Ular St1, St2, St3, St4, St5, St6 holda markalanadi. 
Oksidsizlantirish darajasini va sifat kafolatini hisobga olib uglerodli po‘latlar 
misol tariqasida ASt3SP, VSt4PS, VSt3KP va sh.k. keltirish mumkin. 
Po‘latlarning A, B, V guruhlari mos ravishda mexanik, kimyoviy va mexanik-
kimyoviy xossalari kafolatlangan bo‘ladi.
Tarkibida uglerod miqdori oz bo‘lgan po‘latlarning plastikligi va zarbiy 
mustahkamligi Yuqori bo‘ladi. Uglerod miqdori ortib ketsa, po‘lat 
mo‘rtlashadi va qattiq bo‘ladi. Uglerodli po‘latlarning sifatini baholash 
mezoni-cho‘zilishdagi oquvchanligi, mustahkamlik chegaralari hamda nisbiy 
uzayishidir (1-jadval).
Qurilish konstruksiyalari uchun po‘latning VSt3sp (ps) va VSt3 Gps guruhlari 
ishlatiladi. Ular tarkibida uglerod 0,14-0,22%, marganets 0,40,65%, kremniy 
0,05-0,17% SP uchun (0,12-0,3% PS uchun) bo‘ladi.
Bu po‘latdan bino va inshootlarning metall konstruksiyalari, rezervuarlar, 
elektr uzatish liniyalari va truboprovodlar tayanchlari, temirbeton uchun 
armaturalar va to‘rlar tayyorlanadi.
35.1-jadval