R. M. Məmmədov B. M. Həmzəyev parodont xəSTƏLİKLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı–2011

BAXIŞ
Baxış zamanı xəstənin ümumi vəziyyətinə, sifətin ifadəsinə, 
dərinin və üz-çənə nahiyəsindəki yumşaq toxumaların rənginə, 
asimmetriyanın  olmasına,  ağız  bucaqlarının  və  dodaqların 

34
vəziyyətinə,  diksiyanın  xarakterinə,  ağızın  açılmasına  və  s. 
diqqət yetirilməlidir.
Baxış zamanı ardıcıllıq və planauyğun müayinə mütləq nəzərə 
alınmalıdır.
Ümumi baxışdan sonra ağız dəhlizi nəzərdən keçirilir, sonra 
parodont və diş sırasının vəziyyəti qiymətləndirilir. Baxış, adətən 
aşağı çənənin sol tərəfindən başlayaraq sağ tərəfə, daha sonra yu-
xarı çənəyə keçir və nəhayət, sol yuxarı retromolyar sahədə başa 
çatır. Oral səthin müayinəsi zamanı da bu cür taktikadan istifadə 
edilir. Baxışın son mərhələsi selikli qişanın digər nahiyələrinin 
(dil, ağız dibi, yumşaq və sərt damaq) müayinəsi ilə başa çatır.
Sağlam  şəxslərdə  sifət  simmetrik,  dodaqlar  kifayət  qədər 
hərəkətli,  yuxarı  dodaq  yuxarı  ön  dişlərin  kəsici  səthindən  2-3 
mm  qısa,  ağızın  açılması  və  çənələrin  hərəkətləri  sərbəst,  lim-
fa düyünləri böyüməmiş, xüsusi selikli qişanın rəngi çəhrayı və 
ya solğun çəhrayı rəngdədir, qan axmır, diş əti kip surətdə dişə 
yapışmışdır.  Diş  əti  bərkdir,  ağrısızdır,  parodontal  ciblər  aşkar 
edilmir, diş əti şırımlarının dərinliyi 1,0-1,5 mm-dir. Dişlər kon-
takt nöqtələrinin hesabına kip surətdə bir-birinə yaxınlaşmış və 
vahid qnatodinamik bir sistem yaratmışdır. Yuxarı və aşağı çənə 
yüyənləri normal bir səviyyədə birləşmişlər (şəkil 17).
Şəkil 17. Yuxarı və aşağı çənə yüyənləri

35
Bundan  sonra,  keçid  pərdəsinin  stromasında  yerləşən  ya-
naq – diş əti bağlarının sayı və xarakteri müayinə edilir, onla-
rın  bərkidiyi  yerin  hündürlüyü,  hərəkiliyi,  diş  əti  məməciyi  ilə 
əlaqəsi və s. müəyyən edilir.
Dodaq yüyəninə və dilə baxış zamanı onların anomaliyasına, 
bərkidiyi yerin hündürlüyünə, diastemaların olmasına fikir verilir.
Ağız  dəhlizinin  müayinəsi  zamanı  onun  dərinliyinə  diqqət 
yetirmək lazımdır. Bu dərinliyi ölçmək üçün (diş əti kənarından 
dəhlizin  dibinədək  olan  məsafə)  xüsusi  dərəcələnmiş  alətdən 
istifadə  edilir.  Ağız  dəhlizi  dayaz  (=5  mm),  orta  (8-10  mm)  və 
dərin (10 mm və daha çox) ola bilər (şəkil 18).
Şəkil 18. Ağız dəhlizinin müayinəsi
Diş  əti.  Baxış  zamanı  diş  ətinin  vəziyyəti  həm  vestibulyar, 
həm  də  oral  tərəfdən  qiymətləndirilir.  Onun  rəngi,  konsistensi-
yası, qanaxmaya meyilli olması, diş əti yarıqlarının dərinliyi, diş 
əti  birləşmələrinin  tamlığı,  dişlərarası  məməciklərin  vəziyyəti, 
parodontal  ciblərin  olması  və  s.  müəyyən  edilir.  Diş  sırasının 
qiymətləndirilməsi zamanı dişlərin qarşılıqlı əlaqəsi, diş ərpinin 
olması, diş tacının forması, minanın rəngi, onun sürtülməsi və 
yerdəyişməsi,  trema  və  diastemaların  olması,  travmatik  okklü-
ziyanın mövcud olması, dişlərin laxlaması və s. kimi faktorlara 
diqqət yetirmək lazımdır.
Parodontal  cib  diş-diş  əti  birləşməsinin  tamlığının  pozul-
ması  zamanı  əmələ  gəlir.  Sümükxarici  parodontal  cib  (alveol 

36
sümüyündə  destruksiya 
ol madığı halda) və sümük 
cibi  (alveol  sümüyündə 
aydın  nəzərə  çarpan  dest-
ruksiya  olduğu  halda)  an-
layışları ayırd edilir (şəkil 
19).  Parodontal  ciblərin 
varlığı,  onların  dərinliyi, 
müxtəlif  patologiyalarda 
mövcudluğu 
xəstəliyin 
kli  nik  gedişini  müəyyən  edir.  Parodontal  ciblərin  dərinliyi, 
orada  olan  ekssudatın  miqdarı  və  xoraların  əmələ  gəlməsi, 
ümumiyyətlə, parodontun vəziyyəti barədə fikir yürütməyə im-
kan  verir.  Parodontal  cibin  dərinliyini  müəyyən  edən  zaman, 
onun fizioloji xüsusiyyətlərini mütləq nəzərə almaq lazımdır.
Həqiqi və yalançı parodontal cib terminlərindən də istifadə edi-
lir.  Yalançı  parodontal  cib  olduğu  halda  (hipertrofik  gingivitlərdə 
müşahidə edilir – şəkil 20) dişin sirkulyar bağının tamlığı pozul mur, 
diş ətinin hipertrofiyası hesabına cibin dərinliyi böyümüş olur.
Şəkil 20
Parodontal cibin dərinliyi kalibrlənmiş hamarlayıcı və ya xü-
susi işarələnmiş küt zondla ölçülür. Bundan başqa, bu məqsədlə 
parodontometr adlı cihazdan da istifadə olunur (şəkil 21).
Şəkil 19

37
Şəkil 21
Alət parodontal cibə daxil edilir və axıradək (yüngül ağrı his-
si yaranana qədər) itələnir. Müxtəlif diş qruplarından asılı olaraq, 
bir  neçə  ölçmə  aparılması  tövsiyə  olunur:  molyarlarda  iki  dəfə 
yanaq  və  damaq-dil  səthində,  bir  dəfə  distal  və  medial  səthdə. 
Premolyar, köpək və kəsici dişlərdə isə dörd ölçmə (hər səthdə bir 
dəfə) aparılır. Alınmış nəticələr ya ərəb rəqəmləri, ya da xüsusi 
şərti  işarələrlə  diş  formulasına  və  odontoparodontoqrama  qeyd 
edilir.
Parodontal cibin dərinliyi yaş xüsusiyyətlərinə və dişlərin çıx-
ma dərəcəsinin səviyyəsinə görə qiymətləndirilir.
Parodontal  cibin  tərkibini  öyrənmək  üçün  klinik  şəraitdə 
pambıq  tamponu  ehtiyatla,  diş  köklərinin  proyeksiya  olduğu 
nahiyədən  diş  ətinin  kənar  hissəsinə  doğru  hərəkət  etdirməklə 
aparmaq olar. Bu zaman ya benzidin, ya da Parma sınağından 
istifadə  edilir.  Bu  sınaqlar  həmin  reaktivlərin  irinli  ekssudatla 
təması zamanı rəng dəyişilməsi amilinə əsaslanır. Benzidin sına-
ğı – 0,5 ml benzidin, 10 ml polietilenqlikol, 15 ml asetat turşusu 
1:1000 qarışdırılır və üzərinə bir damcı 3%-li hidrogen peroksid 
əlavə olunur. Alınmış qarışıq pambıq tamponda isladılır və paro-
dontal cibə daxil edilir. Cibdəki irinin miqdarından asılı olaraq, 
pambıq  tampon  yaşıl,  göyümtül-yaşıl  və  mavi  rənglərə  çevrilə 
bilər. Trundadakı rəng intensivliyinin artması irinin çox olmasını 
təsdiq edir.

38
Ağızdan  pis  iyin  gəlməsi.  Ağızdan  pis  qoxunun  gəlməsinə 
səbəb olan dörd faktorun adını çəkmək olar: mədə, ağ ciyər, lor 
orqanları və ağız boşluğu xəstəlikləri.
Pis qoxu parodontal ciblərdə və diş ətində, habelə dişlərdə ka-
rioz boşluqları olduğu halda irinli ekssudatın olması səbəbindən 
yaranır. Qida qalıqlarının retension sahələrdə ilişib qalması, epi-
teli hüceyrələrinin və leykositlərin ayrılması, eyni zamanda ağız 
boşluğunda  gigiyenik  statusun  qənaətbəxş  vəziyyətdə  olmama-
sına  görə  mikroorqanizmlərin  aktivləşməsi,  protezlərin  olması, 
plombların düzgün qoyulmaması, xroniki infeksiya mənbəyi və 
fistulaların mövcudluğu və s. prosesi bir qədər də kəskinləşdirir.
Dişləmin təyini. Parodont xəstəlikləri zamanı travmatik okk-
lüziya yaradan faktorların aradan qaldırılması vacibdir.
Yuxarı  çənədəki  dişlər  bir  qədər  qabağa  doğru  meyilli  olur. 
Bu cür vəziyyət həmin dişlərin taclarının yelpikşəkilli ayrılması-
na və köklərin bir-birinə yaxınlaşmasına səbəb olur.
Frontal  dişlərin  kəsici  kənarları,  premolyar  və  molyarların 
çeynəmə səthləri və köpək dişinin kəsici qabarı birlikdə, bir əyri 
qövs formasında okklüziya səthi əmələ gətirir.
Aşağı çənənin dişləri isə bir qədər ağız boşluğu tərəfə meyil-
li olur. Bundan əlavə, molyarların tacları qabağa, kökləri isə ar-
xaya doğru əyilmişdir. Bunun nəticəsində çeynəmə aktı zamanı 
dişlərin  arxaya  doğru  hərəkətləri  məhdudlaşır  və  onlar  kifayət 
qədər dayanıqlı vəziyyətdə olurlar.
Yuxarı  çənədəki  dişlər  aşağı  çənə  dişlərini  bir  qədər  ört-
müş  olur  ki,  bununla  əlaqədar  olaraq  daxili  və  xarici  alveol 
qövsü xətləri meydana çıxır. Daxili alveol qövsü xətti köklərin 
zirvəsindən,  xarici  xətt  isə  dişlərin  kəsici  kənarı  və  çeynəmə 
səthindən  keçir.  Fizioloji  dişləmin  növlərinə  aiddir:  ortoqnatik, 
progenik, düz və biprogenik dişləmlər.
Fizioloji dişləmin əsas əlaməti, ağız bağlı olarkən hər bir di-
şin  eyniadlı  antaqonist  dişlə  təmasda  olmasıdır.  Bu  nöqteyi-
nəzərdən, aşağı mərkəzi kəsici və yuxarı üçüncü böyük azı dişləri 
müstəsnalıq təşkil edir. Sagital xətt mərkəzi kəsici dişlərin orta-

39
sından  keçir.  Birinci  böyük  azı  dişlərinin  qarşılıqlı  münasibəti 
dişləmin açarı hesab olunur.
Dişlərin  yerdəyişməsi.  Parodont  xəstəliklərinin  ilkin  və 
xətasız əlamətlərindən biri hesab olunur.
Bu patologiya zamanı dişlərin arasında məsafə yaranır, qida 
qəbulu zamanı həmin nahiyəyə qida qalıqları düşür və çeynəmə 
aktında parodont zədələnmiş olur. Dişlərin yerdəyişməsi, əsasən 
vestibulyar  istiqamətdə  nəzərə  çarpır.  Bu  zaman  dişlərin  kəsici 
kənarı və çeynəmə səthləri əhəmiyyətli dərəcədə diş qövsündən 
qabağa  çıxmış  olur.  Antaqonist  və  qonşu  dişlər  olmadıqda 
dişlərin yerdəyişməsi daha intensiv surətdə gedir. Bəzi hallarda 
dişlərin  sadəcə  yerdəyişməsindən  əlavə,  eyni  zamanda  öz  oxu 
ətrafında fırlanma hallarına da rast gəlmək olar (şəkil 22). Bu za-
man diksiyanın pozulması da mümkündür.
Parodont  xəstəlikləri  zamanı  dişlərin  yerdəyişmə  mexa-
nizmi.  Dayaq  strukturlarının  qismən  itirilməsi  zamanı  dişləri 
alveolda  saxlayan  qüvvələrlə,  dayaq-hərəki  aparatının  digər 
qüvvələri (okklüziya və əzələ) arasındakı tarazlıq pozulmuş olur. 
Həddən artıq yüklənməyə məruz qalmış diş, proksimal kontakt 
istiqamətdə  yerdəyişməyə  məruz  qalır.  Bu  cür  mürəkkəb  okk-
lüziya  pozğunluqlarından  əlavə,  vestibulyar  istiqamətdə  dilin 
mütəmadi hərəkətləri də dişlərin yerdəyişməsinə səbəb ola bilər. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  dilin  təsiri  ilə  yaranmış  miqrasiya, 
digər faktorlarla müqayisədə daha aydın şəkildə təzahür olunur. 
Dişlərin yerdəyişməsi zamanı, antaqonist dişlərlə, yerini dəyişən 
dişin  kontaktı  pozulur,  okklüzion  əlaqənin  istiqaməti  dəyişir  – 
onlar travmatik xarakter alırlar.
Hətta  diş  antaqonistlə  kontaktdan  çıxdıqda  belə,  onun 
yerdəyişməsi davam edir. Bu halda həmin prosesə dilin, qida lox-
masının, parodontal cibdəki qranulyasiyanın da təsiri qoşulmuş 
olur.
Beləliklə,  yuxarıda  nəzərdən  keçirdiyimiz  amillər  diş lə rin 
yer dəyişməsinə səbəb olaraq, eyni zamanda xroniki parodontit-
lərin yaranmasında həlledici hesab olunurlar.

40
Bu cür patologiyalarda müalicə aparılmadıqda alveol sümüyü-
nün destruksiyası fərdi xarakter daşıyır və destruksiya sürətinin 
üç forması ayırd edilir:
1.  Ləng – dişin yerdəyişməsi ildə 0,09 mm təşkil edir;
2.  Orta – 0,05-0,5 mm;
3.  Sürətli – 0,1-1,0 mm.
Praktik olaraq, ləng və sürətli tipli patologiyalara, demək olar 
ki, bərabər səviyyədə rast gəlinir və təxminən 10% təşkil edirlər. 
Orta sürətli patologiyalara isə 80-90% hallarda rast gəlinir. 
 
 
 
A 
 
 
B 
 
 
C
Şəkil 22. Dişlərin yerləşməsinin pozulması 
A – Sıxlaşma; B – Öz oxu ətrafında fırlanma; C – Yerdəyişmə 
Bruksizm.  Gecə  vaxtı  dişlərin  qıcanmasıdır.  Bu  patologiya 
zamanı parodontda diffuz formada iltihabi destruktiv xarakter-
li dəyişikliklər müşahidə edilir. Xəstələr gicgah-çənə oynağında 
səs-küyün olmasından, ağızın geniş açılması zamanı yaranan ağ-
rıdan, diş ətindən qan gəlməsindən və s. şikayət edirlər.
Ağır  hallarda  dişlərin  generalizə  olunmuş  sürtülməsi,  dişlə-
min aşağı düşməsi, aşağı çənənin oynaq çıxıntısının distal istiqa-
mətdə yerdəyişməsi, oynağın palpasiyası zamanı ağrının yaran-
ması,  ağızın  selikli  qişasında  paresteziya,  dişin  sərt  toxumala-
rının hiperestiziyası və s. kimi parodontun patologiyalarına xas 
olan əlamətlərə rast gəlinir (şəkil 23).

41
Şəkil 23. Bruksizm zamanı dişlərin sürtülməsi.  
Xroniki kataral gingivit 
Pazabənzər  qüsur  dişlərin  boyunətrafı  nahiyələrində  əmələ 
gələn və üçbucaq formasında təzahür edən qüsurdur. Bu qüsurda 
iki səth (meydança) ayırd edilir. Bunlardan biri diş əti kənarından 
bir qədər yüksəkdə, üfüqi istiqamətdə yerləşmişdir. İkinci səth isə 
birinci ilə 45
0
-li bucaq altında birləşir və boyunətrafı nahiyədəki 
minaya  qədər  yayılmış  olur.  Pazabənzər  qüsurun  səthi  hamar, 
parıltılı olur və kənarlarında çox nadir hallarda girinti-çıxıntı aş-
kar edilir.
PARODONT XƏSTƏLİKLƏRİNİN 
 DİAQNOSTİKA METODLARI
Parodontun  iltihabi  xəstəliklərinin  diaqnostikası  aşağıdakı 
metodlarla aparılır: 
•  Klinik 
•  Rentgenoloji 
•  Laborator
•  Funksional

42
KLİNİK METODLAR
Klinik müayinə metodları aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
•  Stomatoloji və parodontoloji anamnezin qiymətləndirilməsi
•  Parodontoloji statusun əsas göstəricilərinin qiymətlən diril-
məsi
•  Parodont toxumalarının anatomo-topoqrafik xüsusiyyətləri
•  Stomatoloji və parodontoloji anamnezin qiymətləndirilməsi
PİX – gingivit və parodontitlər, prosesin gedişi və klinik əla-
mətlərin təzahür olunması nöqteyi-nəzərindən rəngarəng olması ilə 
xarakterizə olunur. Hər bir xəstə üçün optimal müalicə-profilaktika 
tədbirlərinin işlənib hazırlanması və həyata keçi rilməsi məqsədilə 
prosesin  klinik  mənzərəsini,  onun  başvermə  səbəbini,  gedişini, 
anatomo-topoqrafik xüsusiyyətlərini, yerli və ümumi reaktivliyini 
və s. ciddi formada qiymətləndirmək lazımdır. 
Hazırda  sübut  olunmuşdur  ki,  PİX-nin  əmələ  gəlməsində 
bakterial  invaziya  həlledici  rola  malikdir.  Aparılmış  çoxsaylı 
tədqiqatlar, parodont xəstəliklərinin bir çox faktorlarla əlaqədar 
olduğunu deməyə imkan verir. Belə faktorlar içərisində genetik 
uyğunluq, ümumi sistem xəstəlikləri, immun sistemindəki poz-
ğunluqlar, hamiləlik və s. göstərmək olar.
Anamnestik məlumatların analizi klinik müayinələrin əsas və 
həlledici mərhələsi hesab olunur. Sorğu zamanı xəstənin aşağıda-
kı şikayətlərinə diqqət yetirmək lazımdır: diş əti qanaması (onun 
yaranma  səbəbi,  müddəti,  qida  qəbulu,  dişlərin  təmizlənməsi 
zamanı və ya sponton olması), abseslərin əmələ gəlməsi, ağızda 
pis qoxunun yaranması, diş daşlarının və dişlərin tərpənməsinin 
aşkar  edilməsi  və  s.  Xəstənin  dediyinə  görə  əsasən  prosesin 
müddəti,  əvvəllər  aparılmış  müalicənin  xarakteri  və  nəticələri, 
eyni  zamanda  remissiya  dövrünün  müddəti  və  s.  təyin  olunur. 
Xəstəliyin genetik asılılığını müəyyən etmək üçün yaxın qohum-
larda  bu  cür  halların  olub-olmaması  öyrənilir.  Bundan  başqa, 
ürək-damar, sinir və endokrin, mədə-bağırsaq və s. xəstəliklərin 
rolu da müəyyən edilir. Ağızla nəfəs alma və siqaret çəkmə kimi 

43
zərərli  vərdişlər  də  vacib  anamnestik  məlumatların  mənbəyi 
hesab  edilir.  Qadınlarda  ginekoloji  xəstəliklər,  disfunksiyalar, 
hamiləlik və doğuşdan azad olunduqdan sonra aşkar edilən digər 
patologiyalara diqqət yetirilir. 
Toplanılan  bu  məlumatlar  diaqnozun  düzgün  qoyulması  və 
adekvat  müalicə  tədbirlərinin  aparılması  üçün  vacib  şərtlərdən 
biri hesab olunur.
Anamnestik məlumatlar dəqiqləşdirildikdən sonra, ağız boşlu-
ğu və parodontun klinik vəziyyətinin obyektiv müayinəsi aparılır. 
PARODONTOLOJİ STATUSUN GÖSTƏRİCİLƏRİ
Parodont  kompleks  toxuma  olub,  dişi  əhatə  edərək  onun 
çənədə fiksə olunmasını təmin edir. Klinik baxımdan parodon-
tun görünən hissəsi diş ətindən ibarətdir. Parodontun bağ aparatı 
kollagen, elastiki və oksital liflərdən təşkil olunmuşdur. Bu liflər 
diş kökünü alveol sümüyünün kompakt səhifəsinə etibarlı forma-
da fiksə edir. 
Parodont toxumasının vəziyyətini qiymətləndirmək üçün va-
cib olan şərtlər: 
1.  Ağız boşluğunun gigiyenik vəziyyətinin müəyyən edilməsi
2.  İltihabi  prosesin  yayılması  və  intensivliyinin  müəyyən 
edilməsi
3.  Parodontal ciblərin dərinliyinin ölçülməsi
4.  Dişlərin laxlama dərəcəsinin müəyyən edilməsi 
5.  Suprakontaktların müəyyən edilməsi
6.  Parodontal ciblərdəki ekssudatın müəyyən edilməsi
AĞIZ BOŞLUĞUNUN GİGİYENİK VƏZİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Xəstənin  ağız  boşluğunun  gigiyenası  həkim  üçün  ən  vacib 
müayinə obyekti hesab edilir və praktik baxımdan iki kateqoriya 
üzrə qiymətləndirilir: qənaətbəxş və qeyri-qənaətbəxş vəziyyət. 

44
Bu nöqteyi-nəzərdən həkim ən dəqiq və obyektiv informasiyaları 
xüsusi əmsalların köməyi ilə əldə edə bilir:
Qreen-Vermillion gigiyenik indeksi (1964) vasitəsilə diş ərpi 
və  daşlarının  miqdarını  qiymətləndirmək  mümkündür.  Bunu 
həyata keçirmək üçün 6 diş müayinə olunur: 
–16, 11, 26, 31 dişlərin vestibulyar səthləri 
– 36, 46 dişlərin dil səthləri
Diş ərpinin qiymətləndirilməsi ya vizual, ya da boyayıcı məh-
lulların vasitəsilə (fuksin, eritrozin, Şiller-Pisarev) aparılır. 
Diş ərpini qiymətləndirmək üçün tətbiq olunan kod və meyarlar: 
0 – diş ərpi müəyyən edilmir;
1 – ərp diş tacının 
1
/
3
-nə qədərini əhatə edir;
2 – ərp diş tacının 
2
/
3
-nə qədərini əhatə edir;
3 – ərp diş tacının 
2
/
3
-dən çoxunu əhatə edir;
Diş ərpini müəyyən etdikdən sonra, stomatoloji zond vasitəsilə 
diş ətialtı və diş ətiüstü daşları müəyyən etmək lazımdır.
Diş daşlarını qiymətləndirmək üçün tətbiq olunan kod və me-
yarlar: 
0 – diş daşları müəyyən edilmir;
1 – diş ətiüstü daşlar tacın 
1
/
3
-nə qədər yayılır;
2 – diş ətiüstü daşlar tacın 
1
/
3
-dən çox və 
2
/
3
-dən az hissəsinə 
yayılır  və  ya  boyunətrafı  nahiyələrdə  diş  ətialtı  daşlara  rast 
gəlinir; 
3 – diş ətiüstü daşlar tacın 
2
/
3
-dən çox hissəsinə yayılır və ya 
boyunətrafı nahiyələrdə kifayət qədər diş ətialtı daşlara rast gəlinir. 
İNTERDENTAL GİGİYENİK İNDEKS (HYG)
Bu  indeks  vasitəsilə  dişlərin  kontakt  səthlərində  olan  ərpin 
miqdarı müəyyən edilir. 
Parodont toxumalarında zədələnmənin səviyyəsini qiymət lən dir-
mək üçün klinik praktikada aşağıdakı indekslərdən istifadə edilir:

45
•  PMA indeksi
•  Mühelleman indeksi (qanaxma)
•  Russel indeksi (parodontal)
•  Sandler-Stahl indeksi
•  CPITN indeksi
Gingivitin ağırlıq dərəcəsini müəyyən etmək üçün papillyar, 
marginal-alveolyar (PMA) indeksindən istifadə olunur (İ.Shour, 
M.Massler,  1947).  Bu  indeksin  müxtəlif  modifikasiyaları  təklif 
edilmiş, ancaq praktikada əksər hallarda Ç.Parma (1960) modi-
fikasiyası tətbiq edilir.
PMA indeksinin qiymətləndirilməsi aşağıdakı kod və meyar-
larla aparılır.
0 – iltihab əlamətləri yoxdur;
1 – iltihab yalnız papillada aşkar edilir;
2 – iltihab həmçinin marginal hissədə aşkar edilir;
3 – iltihab həmçinin alveolyar hissədə aşkar edilir.
PMA indeksi bu cür hesablanır:
 
 
 
Qiymətləndirmə meyarları
30%-dən az – gingivitin yüngül formaları
31-60% – gingivitin orta-ağır formaları
61%-dən çox – gingivitin ağır formaları 
Mühelleman indeksi vasitəsilə diş əti qanaması təyin edilir.
Diş əti qanamasının intensivliyi aşağıdakı şkala ilə qiymətlən-
dirilir:
0 – zondlamada qanaxma aşkar edilmir;
1 – qanaxma zondlamadan 30 san. sonra başlayır;
2 – qanaxma zondlama zamanı və ya ilk 30 san. ərzində aşkar 
edilir;
3 – xəstə qida qəbul edərkən və dişlərini yuyarkən qanaxma 
aşkar edilir.

46
Russel  (1956)  indeksi  vasitəsilə  parodontitlərin  ağırlıq  dərə-
cələri müəyyən edilir.
Parodontun vəziyyəti aşağıdakı şkalaya görə qiymətləndirilir:
0 – parodont intaktdır;
1  –  iltihab  prosesi  diş  ətinin  hər  yerində  yox,  müəyyən  bir 
hissəsində aşkar edilir;
2 – diş ətinin hər yeri iltihablaşıb, diş-diş əti bağı zədələnməyib 
və parodontal cib aşkar edilmir;
6 – diş ətinin hər yeri iltihablaşıb, parodontal cib aşkar edilir, 
sümüyün rezorbsiyası kökün 
1
/
3
-i səviyyəsindədir;
8 – parodontun bütün toxumalarında destruksiya aşkar edilir, 
sümük rezorbsiyası 50%, dişlər laxlayır. 
Sandler-Stahl (1957) indeksi vasitəsilə iltihab və destruksiya-
nın yayılmasını qiymətləndirmək mümkündür. 
SPITN indeksi (ÜST ekspert kollektivi, 1982) parodont toxu-
masındakı  patologiyaların  ağırlıq  dərəcəsini  qiymətləndirmək 
və  ixtisaslaşmış  parodontoloji  müalicəyə  olan  tələbatı  müəyyən 
etmək məqsədilə tətbiq edilir.
İndeksin “müalicəyə tələbat” komponenti, parodont toxumala-
rının vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir: 
•  Zədələnmə əlamətləri müşahidə edilmirsə, müalicəyə ehti-
yac olmur.
•  Diş əti qanaması aşkar edilərsə, diş daşları və parodontal 
cib aşkar olunmasa, onda müstəqil olaraq dişlərin fırça ilə 
təmizlənməsi kifayət edir.
•  Diş  daşları  və  dərin  olmayan  parodontal  cib  aşkar  olun-
duqda, müstəqil gigiyena tədbirləri ilə yanaşı, peşəkar gi-
giyenanın da aparılması vacibdir.
•  Dərin parodontal ciblərin varlığı, ixtisaslaşmış stomatoloji 
yardımın aparılması zərurətini yaradır.
CPITN indeksini müəyyən etmək üçün bütün diş sırasını şərti 
olaraq 6 hissəyə (sekstant) bölmək lazımdır:
17-14
13-23
34-27
47-44
43-33
37-44

47
CPITN indeksinin kod və meyarları: 
0 – xəstəlik əlamətləri aşkar edilmir;
1 – diş ətində qanaxma aşkar edilir;
2 – diş ətiüstü və diş ətialtı daşlar aşkar edilir;
3 – parodontal cibin dərinliyi 4-5 mm-ə bərabərdir;
4 – parodontal cibin dərinliyi 6 mm-dən çoxdur.
RENTGENOLOJİ METODLAR
Rentgenoloji  müayinələr  müalicənin  planlaşdırılması  və  kli-
nik  vəziyyətə  uyğun  taktiki  seçim  etmək  baxımından  həlledici 
əhəmiyyətə malikdir.
Parodontologiyada  rentgenoloji  müayinə  aparmazdan  əvvəl, 
bir neçə vacib məsələni həll etmək lazımdır: 
1.  İltihabi dəyişikliklərin diş ətindən sümük toxumasına ya-
yılma səviyyəsini müəyyən etmək. 
2.  Destruktiv  dəyişikliklərin  diş  sırası  və  alveol  yuvası 
istiqamətində yayılmasını müəyyən etmək. 
3.  Sümükdəki destruktiv dəyişikliklərin səviyyəsini müəyyən 
etmək.
4.  Diş-çənə  sisteminin  istənilən  sahəsində  klinik  cəhətdən 
dəyişikliyə uğramamış hissələrin müəyyən edilməsi.
Parodont  toxumalarının  müayinəsi  zamanı  stomatologiyada 
tətbiq  olunan  bütün  rentgenoloji  metodları  daşıdığı  əhəmiyyətə 
görə aşağıdakı ardıcıllıqla sıralamaq olar:
A) ortopantomoqrafiya
B) panoram rentgenoqrafiya
C) kompüter tomoqrafiya
D) nişan rentgenoqrafiyası
Hazırkı  dövrdə  ortopantomoqrafiya,  parodont  toxumalarının 
müayinəsində  ən  səmərəli,  informativ  və  adekvat  rentgenoloji 
müayinə metodu hesab olunur.

48