Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

1
217

---

kislotalarining oksidlanishini faollashtiradi. Oziq-ovqatlarda xolin yetish- 
maganida lesitin va boshqa fermentlaming jigarda sintezlanishi buziladi, 
natijada unda yog‘ kislotalarining va neytral yogiarning miqdori ortadi.
Ma’lumki, jigarda yogiarning oksidlanishi fermentlar ishtirokida 
kechadi. Yogiarning oksidlanish jarayonida keton tanachalari hosil 
boiadi, tanachalaming miqdori esa bu jarayonning jadalligiga bogiiq 
boiadi. Bu tanachalarga oksimoy, asetosirka kislotalari va aseton kiradi. 
Uglevodlar almashinuvi buzilganida, masalan qandli diabetda siydik 
tarkibidagi aseton miqdori keskin ortadi, ya’ni jigarda glikogenni 
yetarlicha bolmasligi unda yog‘ kislotalarining va aminokislotalarning 
to iig ich a oksidlanmasligiga olib keladi. Siydik tarkibida aseton 
miqdorining jiddiy darajada ortishi asetonuriya deyiladi. Odam siydigi 
tarkibidagi asetonning miqdori normada 0,01-0,03 g. tashkil etadi, 
asetonuriya vaqtida esa 60 g.gacha ortishi mumkin.
LIPOIDLAR VA ULARNING AHAMIYATI
Organizmdagi lipoidlar, ya’ni yog
4
simon moddalar asosan ikki 
guruhga bolinadi: fosfatidlar va sterinlar. Fosfatidlar -leytsin, kefalin, 
sfingomielin va boshqalar organizmda katta ahamiyatga ega. Fosfatidlar 
organizmda jigarda, ichaklaming devorlarida, urug
4
donlarda, tuxumdon- 
larda, sut bezlarida va boshqa turli organlarda oqsillar bilan birikib, 
kompleks birikmalar hosil qiladi. Bulardan tashqari, ular turli kislotalar 
bilan ham kompleks birikmalami hosil qilib, ularning moddalar 
almashinuvi jarayonlarida ishtirok etishlariga yordam beradi. Fosfatidlar 
to‘qimalarda lipaza, fosfotaza fermentlarining ishtirokida to‘xtovsiz 
ravishda, parchalanib va hosil boiib turadi. Fosfatidlar nerv to‘qimasining 
tarkibida ham ko‘p miqdorda uchraydi. Jumladan, miyaning funksional 
holati uning to‘qimalari tarkibidagi fosfatidlar miqdori bilan ham 
belgilanadi. Fosfatidlar serebrozidlar, xolesterin va shularga o‘xshash 
boshqa moddalar bilan birga nerv to‘qimasi quruq qoldiglning asosiy 
qismini, ya’ni yarmidan k o la ko‘prog‘ini tashkil qiladi. Letsitinlar azotli 
asos xolin bilan birikkandir. Xolin bilan sirka kislotaning murakkab efiri - 
atsetilxolin impuls laming neyrondan neyronga va shuningdek, nerv 
tolasidan muskulga olkazilishida ishtirok etadi. Fosfatidlar ichak 
devorlarida yogiarning qayta sintezlanishida, qonda yogiar va yog‘ 
kislotalaming toshilishida, sut y o g i sintezlanishida, organizmda yog‘ 
kislotalarining oksidlanib, parchalanishida va shunga o ‘xshash bir qator 
jarayonlarda ishtirok etadi. Sterinlardan politsiklik spirt-xolesterin 
organizm uchun eng muhimidir. Xolesterin yog