Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

Organizmning barcha reflekslari ikkita katta guruhga: shartsiz va
shartli reflekslarga bo‘linadi. Shartsiz reflekslar organizmning tug‘ma,
nasldan-naslga o ‘tuvchi, hayot davomida deyarli o 4zgarmay qoladigan
reaksiyalaridir. Bular bosh miya katta yarim sharlar po‘stlog‘ining
ishtirokisiz ham yuzaga chiqaveradi. Shartli reflekslarga esa, hayot
davomida paydo bo‘lib, zaruriyati qolmaganda yuqolib ketadigan, nasldan-
naslga o ‘tmaydigan reaksiyalardir. Ular albatta shartsiz refleks negizida
hosil bo‘ladi va miya po‘stlog‘ining ishtiroki bilangina yuzaga chiqadi.
Shartsiz va shartli reflekslaming bir-biridan farqini yaqqolroq tasawur
qilish uchun so‘lak ajralishiga taalluqli shartsiz va shartli reflekslarini
375

---

qarab chiqamiz. Yangi tugilgan qo‘zi hali onasini emmagan dastlabjd 
davrlarda so iak ajratmaydi. U onasini ema boshlaganidan keyingiria 
so‘lak ajratadi. Bu shartsiz refleks yo‘li bilan so‘lak ajratishidir. Ayni 
paytda bu refleks quyidagicha ro ‘yobga chiqadi: qo‘zi onasini emishi 
tufayli ogziga to‘shayotgan sut u yerdagi xilma-xil retseptorlami 
qo‘zg‘atadi. Qo‘zg‘alish ana shu retseptorlar bilan aloqador bo‘lgan 
markazga intiluvchi asab tolalariga beriladi va ular orqali uzunchoq 
miyadagi so‘lak ajratish markaziga borib, uni qo‘zg‘atadi. Uzunchoq 
miyadagi markazning qo‘zg‘alishi katta yarim sharlar po‘stlog‘idagi so‘lak 
ajratish markazining qo‘zg‘alishi bilan davom etadi. Chunki odatda 
uzunchoq miyadagi markaz faoliyati miya po‘stlog‘idagi oliy markaz 
nazoratida bo‘ladi.
4 5 -r a sm . S hartli r e fle k s n in g h o s il b o iis h t a s v ir ii.
a -s o ‘lak ajratish shartsiz refliksining chizmasi, б-tovu sh tasirlariga so‘lak ajratish
refleksini hosil bo'lish chizmasi; 1-til, 2 - s o ‘lak bezi, 3-quloq, 4-postloqdagi oily