Realogiyanin əsaslari. Dos. Zeynalova f

MÖVZU 10 FİZİKİ - KİMYƏVİ MÜHƏNDİSLİK MEXANİKASININ PRİNSİPLƏRİNİN PRAKTİKİ TƏTBİQİ   Boru-kəmər nəqliyyatının hesablanması   Plan 1.Qida istehsalı sənayesində boru-kəmər nəqliyyatın tətbiq edilməsi. 2.Boru-kəmər xətlərin parametrləri. a)çıxış parametrləri; b) seçilən parametrlər; c) hesablanan parametrlər; 3. Dozalaşdırma proseslərin hesablanması. 4.Dozalaşdırmanın üsulları. 5.Dozalaşdırıcı gurguların layihələndirilməsi.  

Süd, çörək, qənnadı və makaron istehsalı sənayesində qida materiallarının emalı zamanı əməliyyatlar arasında nəqliyyat vasitəsi kimi boru-kəmər nəqliyyatı tətbiq edilir. Boru-kəmər xətlərinin layihələndirilməsindən əvvəl aşağıdakı parametrləri müəyyənləşdirmək lazımdır: boru xəttinin diametri, boruya daxil olanda məhsulun təzyiqi, möhkəmlik hesablarının yerinə yetirilməsi və mühərikin gücünün seçilməsi. диаметр трубопровода, давление продукта на входе в трубу и мощность для выполнения прочностных расчётов и для подбора двигателя. Çıxış parametrləri. Reseptura. Boru kəmərinin məhsuldarlığı, МC, kq/saat:

burada: МCМ – növbə ərzində istehsal, kq;

ts – səmərəli iş müddəti, s.

• Döngələri nəzərə almaqla boru-kəmər xəttinin ümumi uzunluğu l(m) (dönmə dairəsinin radiusunun borunun diametrinə olan nisbəti yerli müqavimətlərdə itkilər nəzərə alınmazsa, altıdan çox olmalıdır.

Seçilən parametrlər. Məhsulun boru xətti ilə hərəkət sürəti w0, m/s, (məhsulun özlülüyü nə qədər çoxdursa, sürət bir oqədər azdır).   Hesablanan parametrlər. Həcm sərfi VС, m3/s: .Boru xəttinin diametri d0, m: Diametrin qiymətinə görə QOST üzrə ən yaxın kəmiyyəti d, м seçirlər. Həqiqi orta sürət w ( m/s) aşağıdakı düsturla hesablanır: Konsistensiya dəyişənini (sürət qradienti) , 1/s, bu düsturla hesablanır Qeyri-müntəzəm konsistensiya dəyişəni belə hesablanır: burada: = 1, sürət qradienti olub, onun ölçü vahidinə bərabərdir. Konsistensiya dəyişəni (deformasiya gərginliyi) τ, Pа, bu düsturla müəyyən edilir: , və ya

burada: А1 –sürət qradientinin vahid qiymətində deformasiya gərginliyi, Pа;

n – axın indeksi;

р – təzyiq itkisi və ya nasosun çıxışındakı təzyiqdir, Pа.

А1 и n –nin qiymətlərini cədvəldən seçib götürür və ya düsturlar üzrə hesablayırlar

n = 1 – m,

burada: sürət qradientinin vahid qiymətində

– effektiv özlülükdür, Pа·s;

m – uyğun olaraq strukturun dağılması sürətidir.

Təzyiq itkisi р, Pа – məhsulun nasosun çıxışındakı təzyiqi olub, aşağıdakı düsturla hesablanır:

Dozalaşdırma proseslərinin hesablanması Dozalaşdırma prosesləri təyinatına görə olduqca müxtəlifdir. Dozalaşdırmanın vacib məsələlərindən biri eyni zamanda dəqiqliyin təmin olunması və resepturaya əməl edilməsi şərti ilə, istehlak proseslərinin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması üçün bazanın yaradılmasıdır. Dozalaşdırmanın ən səciyyəvi funksiyaları məhsulun verilmiş həcmə, kütləyə, uzunluğa və verilmiş həcm və ya kütlə sərfinin saxlanmasına görə ölçülməsidir. Dozalaşdırmanın iki üsulu var: həcm və kütləyə görə. Həcmi dozalaşdırma zamanı məhsulun reoloji xassələri və qəlibin doldurulma üsulu prosesi və maşının quruluşunu müəyyənləşdirir, kütlə üzrə dozalaşmada isə ikinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edirlər. Buna görə də plastik-özlü kütlələrin dozalaşdırılması misalında ancaq birinci üsulu nəzərdən keçirəcəyik. Həcmi dozalaşdırma metodunu ümumi şəkildə məhsulun müəyyən miqdarının ölçülməsi və taranın doldurulması kimi təsəvvür etmək olar. Bir taraya bir neçə komponenti dozalaşdırmaq olar. Məhsullar axıcı olmadığına görə, onların maşının işçi orqanına verilməsini təzyiqli navalçaların və ya kürəklərin, nasosların və ya porşenli şprislərin köməyi ilə məcburi həyata keçirilməlidir. Dozalaşdırıcı qurğuların layihələndirilməsi zamanı, adətən, məhsulun axma dinamikası və onun reoloji xassələri ilə kinetik hesablamaları əlaqələndirmədən, qidalandırıcı qurğuların kinematikasına əsaslanırlar. Qabın plastik-özlü məhsulla doldurulması qeyri-stasionar prosesdir. Məhsul qaba yaxınlaşaraq deformasiyaya uğrayır və onda hərəkət edir, qabarmış səthə malik olur. Qapağa və ya qabın dibinə yaxınlaşdıqca, məhsulun sürəti zəifləyir və boşluğun küncləri dolmağa başlayır. Proses ovaxt bitmiş hesab olunur ki, qabın bütün həcmi məhsulla dolmuş olsun. Bu təzyiq üçün lazım olanlar aşağıdakılardan ibarətdir: yerli müqavimətlərdə itkilər – qabın girişində qəfil sıxılma рY; qabın uzunluğu boyunca hərəkət zamanı itkilər рUZ təzyiq; qabın tam dolması üçün lazım olan itkilər рSX (bütün künclər məhsulla dolanda onu qapağın mərkəzində müəyyən edirlər). Qabın dolma müddəti adətən, məlumdur. Buna görə də əsas kəmiyyət kimi tam təzyiq götürülə bilər, hansı ki, bu təzyiq qabı verilmiş zaman aralığında doldurmaq üçün onun qarşısında yaradılmalıdır. Əgər təzyiq normadan artıqdırsa, onda məhsul sıxılır, onun qalınlığı artır, bu da kütlə miqdarının artmasına gətirib çıxarır. Təzyiq kifayət qədər olmadıqda, kütlə miqdarı müəyyənləşdirilmiş qiymətdən az olur. Beləliklə, formaya daxil olarkən tam optimal təzyiq р, Pa: р = рY + рUZ + рSX  təşkil edəcək. Ümumi təzyiqin tərkib hissələri aşağıdakı kimi l, de – dozatorun uzunluğu və en kəsiyinin diametrinin ekvivalenti эквивалентный диаметр поперечного сечения; w – dozatorun orta dolma sürəti, m/s; w* – məhsulun dozatorda hərəkətinin orta sürətindən asılı olan kinematik əmsal; а –, dozatorun enkəsiyinin sahəsi F, m, onun forması və boşluqlarının dolma xüsusiyyətlərindən asılı olan həndəsi əmsal, sonuncusu а* kəmiyyəti ilə ifadə edilir. w* = w + 0,004, a = 56 (F · 102)2,5 + a*.   Deformasiyanın gərginlik həddi və effektiv özlülük cədvəldən götürülür və ya təcrübi qiymətlər əsasında hesablanır.  

MÖVZU 11 REOMETRİYA VƏ SÜD SƏNAYESİ   Süd məhsullarının yerdəyişmə, sıxılma və səthi Xarakteristikaları   Plan:   1.Maye sistemlərin yerdəyişmə xarakteristikaları. 2.Südün özlülüyü. 3.Qatılaşdırılmış südün özlülüyü 4.Turşüdulmuş süd məhsulların ızlülüyü. 5.Kərə yagın özlülüyü. 6.Bərk cisimlərin yertdəyişmə xarakteristikaları. 7.Pendirin yerdəyişmə xassələri.

Məhsula tətbiq olunan qüvvə və ya gərginliyin növünə görə reoloji xassələri bir-biri ilə bağlı olan 3 qrupa bölmək olar. Yerdəyişmə xassələri deformasiya, toxunma gərginliyinin təsiri zamanı məhsul həcminin davranışını xarakterizə edir. Reologiyada onların öyrənilməsi mühüm yer tutur. Sıxılma xassələri qapalı həcmdə, iki lövhə arasında və ya məhsul nümunəsinin hər hansı digər dartılma–sıxılma üsulunda normal gərginliyin təsiri zamanı məhsul həcminin davranışını xarakterizə edir. Səthi xassələr məhsulun səthinin digər bərk materialla ayrılma sərhədində normal (adgeziya, yapıma) və toxunan (xarıci sürtünmə) gərginliyin təsiri zamanı onun davranışını xarakterizə edir.