Reja: Elektr texnik materiallar haqida asosiy tushunchalar va sinflar

Dipolli relaksion qutblanish (SS_d-r, Q_d-r, R_d-r) issiqlik xarakati bilan bog‘liq bo‘lib, dipolli molekulalar xaotik issiqlik xarakatida bo‘lib, qisman elektr maydoni ta’sirida ham bo‘ladi. Bu esa qutblanishga sabab bo‘ladi.

Ionli qutblanishda S_i-r, Q_i-r, R_i-r noorganik shishalarda ba’zi ionli kristallar noorganik jismlarda zich bo‘lmagan ionlarning tartiblanishi (upakovka)da kuzatiladi.

Jismlarning kuchsiz bog‘langan ionlari tashqi elektr maydoni ta’sirida xaotik issiqlik xarakati bilan aralashib maydon yo‘nalishiga tushadi.

Elektronlarni qutblanishi issiqlik energiyasini qo‘zg‘atilganda orttirma elektronlar ta’sirida hosil bo‘ladi. YUqori dielektrik singdiruvchanlik bu xol uchun taaluqlidir. Qurilmaga qarab dielektriklar quyidagicha klassifikatsiyalanadi.

1-guruxga fakat qutblanish xossali dielektriklar. Qutblanishi kuzatilmaydigan va kuchsiz qutblanishli qattiq jismlar kristall va amorf ko‘rinishida (parafin, polistirol) hamda qutblanishi bo‘lmagan va kuchsiz qutblanishli suyuqlik va gaz (benzol, vodorod) kiradi.

2-guruxga elektronli va dipolli relaksatsiya qutblanish deyiladi. Bu turdagi qutblanishga organik qattiq jismlar kiradi.

3-guruxga elektr ionli va relaksatsiya qutblanishli dielektriklar tashkil etib, bu turdagi qutblanishga qattiq noorganik dielektrik kiradi.

4-guruxga segnetoelektriklarni xarakterlovchi xossaga ega bo‘lgan elektr ionli va elektr ion relaksatsiya qutblanishli dielektriklar hisoblanib, bularga segnet tuzi, titanit va boshqa materiallar kiradi.

Gazlarda dielektrik singdiruvchanlik gazlardagi molekulalar zichligi kam bo‘lganligi uchun ham sezilarli emas, taxminan 1 ga yaqin. Gazlarda qutblanish elektronli yoki dipolli bo‘lishi mumkin. Agar gaz molekulalari qutbli bo‘lsa elektr qutblanishining asosiy ko‘rsatkichi xisoblanadi.

Suyuq dielektriklar qutbli yoki qutbli bo‘lmagan molekulalardan tuzilgan bo‘lishi mumkin. Bu suyuq dielektriklar uchun uncha yuqori emas, yorug‘lik yutilishining kvadratiga teng.

Qattiq dieleklarning stukturaviy xususiyatiga bog‘liq. Qutbli bo‘lmagan qattiq dielektriklar uchun xarakterli qonuniyatlar qutbi bo‘lmagan suyuq va gazlardagidek tegishli. Parafinning qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishda (erish temperaturasi 54⁰C ga yakin) ni keskin tushishi kuzatiladi. Oqibatda jismning zichligi kamayadi. Qattiq dielektriklarda o‘zida ionli kristallar elektr va ionli qutblanishga ega bo‘lgan dielektriklarda musbat bo‘ladi. YA’ni elektr qutblanishi maydon ta’sirida xossaga ega bo‘ladi. Segneto elektriklarning yuqori bo‘lib, maydon kuchlanganligi va haroratdan keskin ajrab chiquvchi bog‘lanish xususiyatiga ega bo‘lib, harorat bog‘lanishi keskin ajralib turishi maksimal 125 haroratda seziladi. Maksimal qiymatidagi harorat – Kyuri harorati deyiladi. Kyuri haroratidan yuqori haroratda segneto elektriklar xossalari yo‘qolib, hatto elektr maydon kuchlanganligi bilan bog‘lanishi yo‘qoladi.