Research papers

Ülviyyə Fikrət qızı Nağıyeva 
34 
Research Papers of the Institute of Education of the Republic of Azerbaijan, Volume: 89, Number: 2, 2022
 
İbtidai məktəb müəllimi hazırlığında pe-
daqoji təcrübənin zəruriliyinin əsaslandırılması 
görkəmli rus pedaqoqu K.D. Uşinskinin adı ilə 
bağlıdır. O, 1861-ci ildə hazırladığı “Müəllim 
seminariyasının layihəsi”ndə gələcək ibtidai 
məktəb müəllimlərinin pedaqoji təcrübəsinin 
təşkili qaydalarını izah etmiş, bu məqsədlə yara-
dılacaq müəllimlər seminariyalarının nəzdində 
ibtidai məktəblərin təşkilini vacib bilmişdi.
K.D. Uşinski yazırdı: 
“Tibb fakültəsi üçün klini-
ka nə qədər vacibdirsə, seminariya üçün də nü-
munə məktəbi o qədər vacibdir”
[1,s.157]. 
Azərbaycanlı ibtidai məktəb müəllimi hazır-
lığını həyata keçirən Zaqafqaziya Müəllimlər Se-
minariyasının Azərbaycan şöbəsinin (1879-1918) 
və İrəvan Müəllimlər Seminariyasının (1881-
1918) nəzdində seminaristlərin pedaqoji təcrübə 
keçmələri üçün nümunə məktəbi fəaliyyət göstə-
rirdi. Gələcək ibtidai məktəb müəllimlərinə semi-
nariyanın III tədris ilində praktik fənlər və peda-
qoji təcrübə keçirilirdi. Hər bir tələbə 4 fəndən 5 
və ya 6 sınaq dərsi (cəmi 20) keçməli idi. 
Pedaqoji təcrübə sahəsində yaranan bu 
ənənə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə 
Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şö-
bəsi əsasında Qazaxda təşkil edilən seminariyada 
həyata keçirildi. Azərbaycan sovetləşdiriləndən 
sonra, 1921-ci ildə Ali Pedaqoji İnstitut (indiki 
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) təşkil 
edildi. İnstitutun ilk tədris planına gələcək müəl-
limlərin pedaqoji, uşaq və yeniyetmələrlə, əhali 
ilə sosial iş təcrübəsi daxil edildi. Gələcək müəl-
limlərin pedaqoji təcrübə keçmələri üçün 
1922/23-cü tədris ilində A. Şaiqin yaratdığı 12 
№-li məktəb F. Rzabəyli tərəfindən Ali Pedaqoji 
İnstitutunun binasına köçürüldü və burada Nü-
munə məktəbi kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. 
1926/27-ci tədris ilinin sonuna kimi Ali Pedaqoji 
İnstitutun tələbələrinin pedaqoji təcrübəsi həmin 
məktəbdə təşkil edilmişdir [2,s. 56]. 
20-ci illərdə ali pedaqoji təhsilin inkişafın-
da, müəllim kadrları hazırlığında, onların peda-
qoji təcrübəsinin təşkilində 1924-cü ildə keçiril-
miş pedaqoji təhsil üzrə Ümumrusiya konfransı 
mühüm rol oynadı. 20-ci illərdə İttifaqda peda-
qoji nəzəriyyələrin formalaşdırılmasında, ali pe-
daqoji təhsil quruculuğunda mühüm rolu olan 
S.T. Şatski də müəllimlərin pedaqoji hazırlığı 
prosesində nəzəriyyə ilə təcrübənin vəhdətinə 
böyük əhəmiyyət verirdi. O hesab edirdi ki, 
“gənc müəllimlər canlı, geniş, həyat yönümlü 
pedaqoji mühitdə təhsil almalı, nəzəri biliklərini 
praktikaya tətbiq etməyi bacarmalıdır”
[3, s.69]. 
Ona görə də gələcək müəllimlərin 1-ci kursdan 
4-cü kursa kimi pedaqoji təcrübədə olması, il-
dən-ilə pedaqoji təcrübənin məzmununun və 
təşkilinin təkmilləşdirilməsi vacib hesab olundu. 
1930-cu ildə Ali Pedaqoji İnstitutun (indi-
ki ADPU) yenidən təşkilindən sonra hazırlanan 
tədris planında pedaqoji fənlərin öyrədilməsinə 
və ümumtəhsil məktəblərində pedaqoji təcrübə-
nin təşkilinə ayrılan vaxt artırıldı. SSRİ Mərkəzi 
İcraiyyə Komitəsinin 19 sentyabr 1932-ci il ta-
rixli “Ali məktəb və texnikumlarda tədris plan-
ları və rejimi haqqında” qərarda qeyd olunurdu 
ki, “tələbələrin metodiki hazırlığında, onların 
pedaqoji bacarıqlarının inkişaf etdirilməsində 
nəzəri hazırlıqla yanaşı, pedaqoji təcrübə də 
həlledici rol oynayır. Pedaqoji təcrübə tələbəyə 
pedaqoji bacarıqlara yiyələnmək imkanı verir” 
[4]. Gələcək müəllimlərin peşə hazırlığında pe-
daqoji təcrübənin oynadığı rolun yüksək qiy-
mətləndirilməsinin nəticəsi idi ki, 1938-ci ildə 
“SSRİ ali təhsil müəssisələri tələbələrinin isthe-
salat təcrübəsi haqqında Əsasnamə” təsdiq edil-
di, tələbələr üçün pedaqoji təcrübənin təşkili və 
aparılması ilə bağlı təlimatlar hazırlandı. 
50-60-cı illərdə həm keçmiş İttifaqda, 
həm də Azərbaycanda gələcək müəllimlərin pe-
daqoji təcrübəsinin təşkilində xeyli müsbət təc-
rübə toplandı. 1958/59-cu tədris ilində respubli-
kada ali təhsilli ibtidai sinif müəllimi hazırlığına 
başlanıldı. 
60-cı illərdə keçmiş İttifaqda, o cümlədən 
Azərbaycanda məktəbyaşlı uşaqların sayının 
artması yeni məktəb şəbəkəsinin yaranmasına, 
bu da ölkədə müəllim kadrlarında çatışmazlığa 
səbəb oldu. Çatışmazlığı aradan qaldırmaq məq-
sədilə pedaqoji təcrübənin stajkeçmə formasının 
tətbiqinə başlanıldı. Təcrübəçi tələbələrin mək-
təblərdə bir semestr tam ştatlı müəllim kimi 
fəaliyyət göstərməsinə icazə verildi. Tədris 
planlarında nəzəri saatların həcmi azaldıldı. 
Təcrübənin müddəti 30 həftəyədək artırıldı. Bu 
da tələbələrin nəzəri hazırlığında müəyyən boş-
luqların yaranmasına səbəb oldu. Pedaqoji təc-
rübə müddətinin artırılması tədqiqatçıların fik-
rincə, gələcək müəllimlərin peşə-pedaqoji hazır-
lığında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olmadı. 

---