Residivə görə cəza təyin edilməsi barədə Vəkillərin İxtisas Komissiyasının üzvü

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  25 ­

aid olan avtomaşınları idarə etmək hüququna malik olub avtobusları idarə edən şəxslər). Plenumun

həmin Qərarı nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququnun olmamasının dörd halına kifayət edəcək

aydınlıq  gətirmişdir.  Həqiqətən  də,  həmin  hallardan  hər hansı  birinin mövcudluğu  yol‐nəqliyyat

hadisəsi törətmiş şəxsə qabaqcadan məlumdur və o, nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququnun

olmadığını, bu  hüquqdan  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş qaydada  məhrum  olunduğunu,

bu hüququnun müvəqqəti məhdudlaşdırılmış olduğunu, yaxud sürücülük vəsiqəsinin kateqoriyasına

aid olmayan nəqliyyat vasitəsini idarə etdiyini dərk edir, qanunun bu vəziyyətdə nəqliyyat vasitəsini

idarə etməyi qadağan etməsinə məhəl qoymadan nəqliyyat vasitəsini idarə edərək  yol‐nəqliyyat

hadisəsi törədirsə,  onun  CM‐in  263‐1‐ci  maddəsi üzrə  məsuliyyətə  cəlb  edilməsi  heç  bir şübhə

doğurmayacaq.

Lakin qanunvericilikdə şəxsin nəqliyyat vasitəsini idarə etməsinin yolverilməz olduğu başqa bir hal

da  təsbit edilmişdir.  «Yol  hərəkəti haqqında»  Azərbaycan Respublikası  Qanununun  34­cü

maddəsinin V hissəsinə uyğun olaraq hər bir şəxsə verilən sürücülük vəsiqəsinin konkret etibarlılıq

müddəti vardır.  Həmin müddət  bitdikdən  sonra sürücülük  vəsiqəsi etibarsız sayılır  və

qanunvericiliklə müəyyən edilən qaydada onun sahibi vəsiqəsini dəyişdirməsə, belə şəxs sürücülük

vəsiqəsi olmayan şəxs sayılacaqdır. Həqiqətən də, sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitmiş

və onu dəyişdirməmiş şəxs formal hüquqi baxımdan sürücülük vəsiqəsi olmayan şəxsdir. Azərbaycan

Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi Kollegiyasının 12 yanvar 2012­ci il tarixli, Q1­001­12 saylı Qərarı

ilə təsdiq olunmuş «Yol hərəkəti qaydaları və yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin edilməsi qaydaları

əleyhinə olan inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın təşkilinə dair» Təlimatın 5.10‐cu bəndində

qeyd olunur ki, sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti keçmiş şəxslər sürücülük hüququ olmayan

şəxs qismində məsuliyyətə cəlb olunur. Təcrübədə bəzən sürücülük vəsiqəsinin konkret müddət

üçün  verilməsinə  dair  «Yol  hərəkəti haqqında»  Azərbaycan Respublikası Qanununun  yuxarıda

istinad olunan müddəası, habelə adı çəkilən Təlimatın həmin norması rəhbər tutularaq sürücülük

vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti keçmiş şəxs  cinayət  xarakterli  yol‐nəqliyyat  hadisəsi törətmiş

olduqda onun CM­in 263­cü deyil, 263‐1‐ci maddəsi ilə məsuliyyətə cəlb edilməsinə cəhd edilir. Bu

səbəbdən sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddətinin başa çatdığı halda şəxsin nəqliyyat vasitəsini

idarə  etmək hüququ  olan şəxs sayılıb­sayılmaması  məsələsinə  həm  nəzəri baxımdan,  həm  də

qanunvericilik qaydasında aydınlıq gətirilməsi zəruridir.

Həqiqətən  də,  kifayət  qədər mübahisəli məqamdır:  bir  tərəfdən, şəxsin sürücülük  vəsiqəsinin

müddəti bitmişdir  və  yol  hərəkətinə  dair  qanunvericilik  belə şəxsin  nəqliyyat  vasitələrini  idarə

etməsinin yolverilməz olduğunu təsbit edir; digər tərəfdən, həmin şəxs sürücülük üçün irəli sürülən

bütün  tələblərə  cavab  verir  və  sadəcə  olaraq  onun  bu hüququ  təsdiq  edən  sənədinin etibarlılıq

müddəti ötürülmüşdür.

Hesab edirəm ki, bu məsələyə həm beynəlxalq, həm də milli qanunvericiliyin müddəaları, sürücülük

fəaliyyətinin mahiyyəti, habelə sürücülərə dair tələblər nəzərə alınmaqla aydınlıq gətirilməlidir.

 «Yol hərəkəti haqqında» 1968­ci il Vyana Konvensiyasının 41‐ci maddəsinin 3‐cü bəndində deyilir

ki, milli sürücülük vəsiqəsinin qüvvədə olma müddəti milli qanunvericilikdə məhdudlaşdırıla bilər.

Deməli,  beynəlxalq  qanunvericilik sürücülük  vəsiqəsinin qüvvədə olmasını müddətlə

məhdudlaşdırmağı üzv dövlətlərin öhdəsinə buraxır.  Buna uyğun  olaraq, ölkəmizdə sürücülük

vəsiqəsinin müddətli  verilməsi  nəzərdə tutulmuşdur.  «Yol  hərəkəti haqqında»  Qanunun  35­ci

maddəsinin  VIII  hissəsini  təhlil  etdikdə aydın  olur  ki, sürücülük  vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti

bitdikdən  sonra  onun dəyişdirilməsinin  iki qaydası  nəzərdə  tutulur:  1) şəxsin sağlamlığı  barədə

tibbi arayış təqdim edilməklə sürücülük vəsiqəsinin dəyişdirilməsi; 2) belə tibbi arayış olmadan

sürücülük vəsiqəsinin dəyişdirilməsi. Fikrimcə, sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitdikdən

sonra şəxsin  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək hüququ  olan  və  ya  olmayan şəxs  hesab  edilməsi

məsələsində əsas diqqət məhz bu məqama (tibbi arayışın tələb edilib‐edilməməsinə) yetirilməlidir.

Bunu aydın şəkildə dərk etmək üçün sürücüyə dair tələbləri nəzərdən keçirək.

1 aprel 1975‐ci ildə Cenevrədə imzalanmış «Sürücülük vəsiqəsinin verilməsi və qüvvədə olmasına

dair minimal tələblər haqqında» BMT Sazişi, habelə bu Sazişə uyğun olaraq «Yol hərəkəti haqqında»

­  26 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

Azərbaycan Respublikası Qanununun 33­cü maddəsinin I hissəsi sürücüyə dair dörd tələb irəli sürür:

1) müəyyən yaş həddinə çatma; 2) müəyyən olunmuş proqram üzrə nəzəri biliklər; 3) nəqliyyat

vasitələrini idarə etmə üzrə təcrübi vərdişlər; 4) sağlamlıq cəhətdən sürücülüyə yararlı olma (2,

179). Sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitmiş şəxs istənilən halda sadalanan tələblərdən

ilk üçünə malik olacaqdır: onun artıq sürücülük vəsiqəsi əldə etmiş olması o deməkdir ki, bu şəxs

müvafiq yaş həddinə çatmışdır, sürücülük üçün zəruri nəzəri biliklərə və təcrübi vərdişlərə malikdir

və uğurlu imtahan vermişdir. Vəsiqənin etibarlılıq müddətinin bitməsi bu üç tələbə təsir edə bilməz.

Lakin dördüncü tələb – sağlamlıq vəziyyətinin sürücülük üçün yararlı olması tələbi barədə eyni fikri

birmənalı söyləmək mümkün  deyildir.  Məhz  bunu  nəzərə  alan  qanunverici  iki  halda etibarlılıq

müddəti başa çatmış sürücülük vəsiqəsinin dəyişdirilməsi üçün sağlamlıq barədə arayışın təqdim

edilməsini  zəruri saymışdır  («Yol  hərəkəti haqqında»  Qanunun  35‐ci  maddəsinin  VIII hissəsinin

4‐cü bəndi): 1) şəxsin yaşı 60­a çatdıqda və daha artıq olduqda; 2) şəxsdə müəyyən xəstəliklərin

olması  səbəbindən  ona sürücülük  vəsiqəsi  daha qısa müddət  üçün  verildikdə  («Yol  hərəkəti

haqqında»  Qanunun  34­cü  maddəsinin  V  hissəsinin  2‐4‐cü  bəndləri).  Bu  iki  hal  istisna  olmaqla,

sürücülük  vəsiqəsinin dəyişdirilməsi  üçün sağlamlıq arayışı  tələb  edilmir.  Deməli, arayış  tələb

edilməyən hallarda sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitmiş olsa da, şəxs sürücülər üçün

irəli sürülən  4­cü  tələbə  də  cavab  verir:  ondan sağlamlıq arayışının  tələb olunmaması  məhz  bu

deməkdir. Beləliklə, hesab edirəm ki, sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitdiyi halda onun

dəyişdirilməsi  üçün  qanunvericiliyə uyğun  olaraq  tibbi arayış  tələb  edilmədiyi  hallarda şəxs

nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmayan şəxs sayıla bilməz.

Etibarlılıq müddəti  bitdikdən  sonra sürücülük  vəsiqəsinin dəyişdirilməsi  üçün  tibbi arayış  tələb

olunduğu hallarda isə məsələ bir qədər fərqli olacaqdır. Belə hallarda nəzəri və təcrübi baxımdan 3

müxtəlif vəziyyət yarana bilər: 1) şəxsin sağlamlığı sürücülük üçün yararlıdır və o, müraciət etdikdə

müvafiq tibbi arayışı alır (və ya ala bilər) və sürücülük vəsiqəsini dəyişdirir; 2) şəxs sağlamlığının

sürücülük üçün yararsız olduğunu və tibbi arayış ala bilməyəcəyini bilir və tibbi arayış üçün müraciət

etmir, deməli, həm də sürücülük vəsiqəsini dəyişməyə də cəhd etmir; 3) şəxs tibbi arayış almaq üçün

müraciət  edir,  lakin müayinə  nəticəsində  onun sağlamlığının sürücülük  üçün yararsız olduğu

müəyyən  edilərək  ona  tibbi arayış  verilmir  və  deməli,  o, sürücülük  vəsiqəsini dəyişə  bilmir.

Göstərilən vəziyyətlərdən birincisində şəxsin nəqliyyat vasitələrini idarə etmək hüququnun mövcud

olduğu heç bir şübhə doğurmur, çünki o, sürücü barəsində irəli sürülən dörd tələbdən hamısına

cavab verir. Digər iki vəziyyətdə isə bunun tam əksi mövcuddur: şəxs sürücülük üçün irəli sürülən

tələblərdən  birinə  – sağlamlığının sürücülük  üçün yararlı olması  tələbinə uyğun  deyil.  Bu  tələb

kifayət qədər ciddi tələbdir, çünki sağlamlığın sürücülük üçün yararsız olması o deməkdir ki, ya belə

şəxs öz  fiziki  və  psixi  vəziyyətinə görə  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək imkanına  malik  deyil

(məsələn, əlinin birini və ya onun funksiyasını itirmişdir), yaxud hərəkət vaxtı yol hərəkəti şəraitinə

nəzarət imkanını itirmişdir və ya belə imkanı qəflətən itirə bilər (məsələn, görmə qabiliyyəti ciddi

şəkildə pisləşmişdir və s.). Belə şəxsin nəqliyyat vasitəsini idarə etməsi çox təhlükəlidir. Ona görə

də hesab edirəm ki, sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitmiş və sağlamlığı sürücülük üçün

yararsız olduğuna görə sürücülük vəsiqəsi dəyişdirilməyən (və ya dəyişdirilməsi mümkün olmayan)

şəxs nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmayan şəxs sayılmalıdır.

Bu məsələ ilə bağlı ölkəmizin yol hərəkətinə dair qanunvericiliyində olan mühüm bir boşluğu da

qeyd etmək zəruridir. Belə ki, «Yol hərəkəti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 33­cü

maddəsinin  V  hissəsinin  3‐cü  bəndində  deyilir  ki, şəxsdə  bu  maddənin  III  hissəsində  nəzərdə

tutulmuş xəstəliklər və ya fiziki qüsurlar müəyyən edilərsə, xəstəlik müalicə olunanadək və ya fiziki

qusur  aradan  qaldırılanadək  şəxsin  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək  hüququ  məhdudlaşdırılır.

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 13 dekabr 2012‐ci il tarixli, 46 saylı Qərarı

ilə təsdiq olunmuş «İşçilərin icbari tibbi müayinələrinin keçirilməsi tələb olunan işlərin Siyahısı»nın

32.1‐32.6‐cı bəndlərində müxtəlif mexaniki nəqliyyat vasitələrinin sürücüləri üçün tibbi əks‐göstə‐

rişlərin (xəstəliklərin  və  fiziki  qüsurların)  siyahısı  verilmişdir. Həmin Siyahıda göstərilən  əks‐

göstərişlərdən hər hansı biri sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti bitmiş  olan şəxs  vəsiqəni

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  27 ­

dəyişdirmək üçün arayış almaq məqsədilə tibbi müayinədən keçərkən aşkar edildikdə (yəni şəxsin

sağlamlığının sürücülük üçün yararsız olduğu aydın olduqda), şəxsə tibbi arayış verilmir və yuxarıda

qeyd  etdiyimiz  kimi  bu şəxsin sürücülük  vəsiqəsi dəyişdirilmir.  Lakin  həmin  əks‐göstərişlər

sürücülük  vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti  bitənədək,  habelə etibarlılıq müddəti  bitdikdən  sonra

vəsiqəni dəyişdirmək üçün tibbi arayış tələb olunmayan hallarda da yarana bilər (məsələn, aldığı

travma  nəticəsində şəxsin  qolunun  biri  amputasiya  olunur,  lakin  onun sürücülük  vəsiqəsinin

etibarlılıq müddətinin başa çatmasına hələ bir neçə il var). Belə hallarda sağlamlığı sürücülük üçün

aşkar yararsız olan sürücü barəsində hansı tədbir görülə bilməsinə dair ölkəmizin qanunvericiliyində

hər hansı müddəa  yoxdur.  Hesab  edirəm  ki,  «Yol  hərəkəti haqqında»  Azərbaycan Respublikası

Qanununa  və  Azərbaycan Respublikasının İnzibati  Xətalar  Məcəlləsinə dünya təcrübəsi  nəzərə

alınmaqla müvafiq müddəaların əlavə edilməsi ilə bu boşluğu aradan qaldırmaq olar. Bunun üçün

yol hərəkəti təhlükəsizliyinə nəzarət edən orqanın (yəni Dövlət Yol Polisinin) vəzifəli şəxslərinə

belə bir səlahiyyət vermək olar ki, onlar sürücünün sağlamlığının sürücülük üçün yararsız olmasına

əsaslı şübhələr aşkar etdikdə, bu şəxsə məcburi tibbi müayinədən keçərək tibbi arayış təqdim etməsi

barədə göndəriş versinlər. Bundan sonra həmin sürücü dəqiq müəyyən olunmuş müddət ərzində

müvafiq tibbi arayışı təqdim edə bilmədikdə onun nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ sağlamlıq

vəziyyətinə  əsasən məhdudlaşdırılmalıdır.  Belə  halda  həmin şəxs  təkrar müayinədən  keçərək

müvafiq  tibbi arayış  təqdim  etməklə öz sürücülük  vəsiqəsini  geri  almayanadək  (yaxud  onu

dəyişdirməyənədək) nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmayan şəxs sayılmalıdır, çünki bu

şəxs də sürücülük üçün irəli sürülən tələblərdən birinə cavab vermir.

Aparılmış təhlilə yekun vuraraq qeyd etmək istəyirəm ki, «nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ

olmayan şəxs»  ifadəsinə  normativ anlayış  verilməsi  zəruridir.  Qeyd  etdim  ki,  Azərbaycan

Respublikası  Ali  Məhkəməsi  Plenumunun «Yol  hərəkəti  və  nəqliyyat  vasitələrinin  istismarı

qaydalarının  pozulmasına  dair  cinayət  işləri  üzrə  məhkəmə  təcrübəsi  haqqında»  Qərarında  bu

ifadənin kimləri ehtiva etməsinin dəqiqləşdirilməsi istiqamətində mühüm addım atılmışdır. Lakin

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun qərarlarının normativ­hüquqi akt olmadığını

(tövsiyə xarakteri daşıdığını), habelə istinad olunan Qərardakı anlayışın natamamlığını nəzərə alaraq

hesab edirəm ki, CM‐in 263‐1‐ci maddəsinə bu ifadənin normativ anlayışını təsbit edən aşağıdakı

məzmunda  «Qeyd»  əlavə olunmalıdır:  «Nəqliyyat vasitəsini  idarə  etmək  hüququ  olmayan  şəxs

dedikdə, həmin hüququ ümumiyyətlə əldə etməmiş və ya ondan qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş

qaydada  məhrum  olunmuş  və  ya  bu  hüququ  müvəqqəti  məhdudlaşdırılmış  və  ya sürücülük

vəsiqəsinin kateqoriyasına uyğun olmayan nəqliyyat vasitəsini idarə edən şəxslər, habelə sağlamlıq

vəziyyəti sürücülük  üçün  yararsız olduğuna görə  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək hüququ

məhdudlaşdırılmış,  yaxud sürücülük  vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti  bitdikdən  sonra sağlamlıq

vəziyyətinə görə vəsiqəsi dəyişdirilməmiş və dəyişdirilə bilməyən şəxslər başa düşülür».

Hesab edirəm ki, nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmayan şəxsə belə bir normativ anlayış

verilməsi  CM‐in  263‐1‐ci  maddəsində

göstərilən  cinayətin  subyektlərinin  dairəsinin

dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı nəzəri və təcrübi problemlərə son qoya bilər.

İstifadə olunmuş ədəbiyyatlar:

1. Abdullayev  F.S.  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiya  Məhkəməsinin  hüquqi  mövqeləri.  Bakı,

«Zərdabi» nəşriyyatı, 2013. 664 s.;

2. Hüseynov Ə. H. «Yol hərəkəti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun kommentariyası. II

kitab. Bakı, «Digesta» nəşriyyatı, 2014. 304 s.;

3.  Səməndərov    F.Y.,  Cinayət  hüququ.  Ümumi  hissə.    Ali  məktəblər  üçün  dərslik.    Bakı,  «Digesta»

nəşriyyatı, 2013. 720 s.;

4. Vəliyev S.Ə. Azərbaycan Respublikasının cinayət hüququ. Ümumi hissə. Dərslik. Bakı. «Elm və təhsil»

nəşriyyatı, 2012. 552 s.;

5. «Yol hərəkəti haqqında» BMT­nin 1968‐ci il Vyana Konvensiyası;

­  28 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

6. «Sürücülük vəsiqəsinin verilməsi və qüvvədə olmasına dair minimal tələblər haqqında» BMT‐nin

1975‐ci il Cenevrə Sazişi (Azərbaycan Respublikası bu Sazişə qoşulmamışdır);

7. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi;

8. «Yol hərəkəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının 3 iyul 1998­ci il, ¹ 517­IQ Qanunu;

9. Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi Kollegiyasının 12 yanvar 2012‐ci il tarixli, Q1‐001‐

12 saylı Qərarı ilə təsdiq olunmuş «Yol hərəkəti qaydaları və yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin

edilməsi qaydaları əleyhinə olan inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın təşkilinə dair» Təlimat;

10. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 13 dekabr 2012‐ci il tarixli, 46 saylı Qə‐

rarı ilə təsdiq olunmuş «İşçilərin icbari tibbi müayinələrinin keçirilməsi tələb olunan işlərin Siyahısı»;

11. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun «Yol hərəkəti və nəqliyyat vasitələrinin

istismarı qaydalarının pozulmasına dair cinayət işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında» 15 noyabr

2013‐cü il tarixli, 5 saylı Qərarı.

­  29 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

Aysel Əsgərova

Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin

Hüquq və insan resursları şöbəsinin böyük

məsləhətçisi, hüquqşünas

FƏRDİ MƏLUMATLARIN MÜHAFİZƏSİ ÜZRƏ

NƏZARƏT QURUMLARI: BEYNƏLXALQ

TƏCRÜBƏ, AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ÜÇÜN

PERSPEKTİVLƏR

Xülasə

Bu tədqiqatın məqsədi Azərbaycan Respublikasının “Nəzarət qurumları və trans‐sərhəd məlumat axını

haqqında Əlavə Protokol”a qoşulacağı təqdirdə ölkədə fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə nəzarət

qurumunun yaradılması perspektivlərini və bu sahədə qabaqcıl beynəlxalq təcrübəni təhlil etməkdən

ibarətdir. Araşdırma  nəticəsində  icitmaiyyətin  etimad  göstərəcəyi  və  fərdi  məlumatların  effektiv

mühafizəsini həyata keçirərək fərdlərin mühüm konstitusion hüquqlarından birini təmin edə biləcək

nəzarət qurumunun yaradılması ilə bağlı tövsiyələr irəli sürülmüşdür. Əlavə Protokolun digər və daha

geniş  tənzimləmə  predmeti  olan  fərdi  məlumatların trans‐sərhəd  ötürülməsi  problemi  bu  tədqiqat

işində araşdırılmamışdır.

Açar sözlər: fərdi məlumatların mühafizəsi, nəzarət qurumları, “Nəzarət qurumları və trans‐sərhəd

məlumat axını haqqında Əlavə Protokol”.

Giriş

Azərbaycan Respublikası “Fərdi məlumatların avtomatlaşdırılmış qaydada işlənməsi ilə əlaqədar

şəxslərin qorunması haqqında” Avropa Şurası (AŞ) Konvensiyasını (bundan sonra “Konvensiya”)

2010‐cu ildə imzalamış və ratifikasiya etmişdir. Lakin ölkəmiz Konvensiyanın “Nəzarət qurumları

və  trans‐sərhəd  məlumat  axını  haqqında  Əlavə  Protokol”una  (bundan  sonra  “Əlavə  Protokol”)

qoşulmamış  bir  neçə  AŞ  üzvündən  biridir.  Əlavə  Protokola  qoşulmanın  zəruriliyi  Azərbaycan

Respublikasının  Avropa  İttifaqına  (Aİ)  inteqrasiyası,  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  milli

qanunvericiliyin Aİ qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılması, Azərbaycan Respublikası və Aİ arasında

Assosiasiya Sazişinin razılaşdırılması istiqamətində əsas tələblərdən biri kimi Aİ tərəfindən dəfələrlə

vurğulanmış və ölkəmiz Əlavə Protokola qoşulmağa dəvət olunmuşdur.

Azərbaycanda fərdi məlumatların mühafizəsi sahəsində vahid müstəqil qurum yoxdur və bu sahədə

fəaliyyətin tənzimlənməsi bir neçə dövlət qurumu tərəfindən öz səlahiyyətləri çərçivəsində həyata

keçirilsə  də  bu  sahədə  əlaqələndirmənin  aparılması  ilə  bağlı  səlahiyyətlərin  olmaması  fərdi

məlumatların mühafizəsi ilə bağlı qanunvericiliyin pozulması hallarına qarşı kompleks mübarizənin

aparılmasında çətinliklər yaratmaqdadır.

Milli sərhədlərdən mübadilə edilən fərdi məlumatların həcminin həmişəkindən daha böyük olduğu

indiki  dövrdə  insan  hüquq  və  əsas  azadlıqlarının, xüsusilə bu  cür  fərdi  məlumat  mübadiləsi  ilə

əlaqədar şəxsi həyatın toxunulmazlığı və fərdi məlumatların mühafizəsini effektiv təmin etməyin

zəruriliyi  getdikcə  artmaqdadır. Azərbaycan  Respublikası  üçün  Avropaya  inteqrasiyanın,  insan

hüquqları  və  əsas azadlıqlarının  təmin  edilməsinin  əhəmiyyətli  məsələ olduğunu nəzərə alsaq,

­  30 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

ölkəmizin  Əlavə  Protokola  qoşularaq ondan  irəli  gələn  öhdəlik  kimi  ölkədə  fərdi  məlumatların

mühafizəsi  üzrə  nəzarət  qurumunu  təsis  etməsi,  bununla  da  vətəndaşların  vacib  konstitusion

hüququnun həyata keçirilməsinə şərait yaratması zəruri və aktual məsələ kimi görünür.

Nəzarət qurumunun yaradılması ilə əlaqədar Əlavə Protokolun tələblərinin təhlili və bu sahədə

Avropa ölkələrinin təcrübəsinin öyrənilməsi gələcəkdə Azərbaycan Respublikasında yaradılacaq

bu cür qurumun fərdi məlumatların mühafizəsi sahəsində daha effektiv fəaliyyət  göstərməsinə və

ölkəmizdə  insan  hüquq  və  əsas  azadlıqlarının  müdafiəsinə  töhvə  verəcəyi  gözlənilir.  Nəzarət

qurumunun ölkəmizin hüquq sisteminin xüsusiyyətləri, Aİ ölkələrində fəaliyyət göstərən nəzarət

qurumlarının  üstünlük  və  çatışmazlıqları  nəzərə  alınmaqla formalaşdırılması,  yaradılarkən

müstəqilliyini  şərtləndirən  cəhətlər  kimi  onun  tərkibi,  rəhbərinin  təyin  edilməsi  proseduru,

səlahiyyətləri, fəaliyyət üsulları və maliyyə müstəqilliyi barədə düzgün qərarın verilməsi həm də

icitmaiyyət tərəfindən gələcəkdə bu nəzarət qurumuna etimad göstərilməsi üçün vacib amillərdir.

Əlavə Protokolda nəzarət qurumları ilə əlaqədar tələblər

Əlavə  Protokol  8  noyabr  2001‐ci  ildə  Strasburqda  AŞ  Nazirlər  Komitəsinin  109‐cu  Sessiyası

münasibətilə  imzalanma  üçün  açıq  elan  olunmuşdur.  Protokolun  məqsədi  Konvensiyada  təsbit

olunmuş prinsiplərin tətbiqini iki yeni maddi‐hüquqi müddəa əlavə etməklə təkmilləşdirməkdən

ibarətdir. Müdəalardan biri Tərəflərin fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə bir və ya daha çox nəzarət

qurumu təyin etməsi, digəri isə Konvensiyaya qoşulmamış ölkə və təşkilatlara şəxsi məlumatların

trans­sərhəd ötürülməsi ilə bağlıdır.

Konvensiyanın  10‐cu  maddəsi  hər  bir  Tərəfin  müvafiq  qanunvericiliyində  Konvensiyanın

prinsiplərini reallaşdıran müddəaların pozulması ilə bağlı müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini

tələb edir. Lakin bu maddə Tərəflərdən birmənalı olaraq öz ərazilərində Konvensiyanın II və III

fəsillərində və Protokolda təsbit olunmuş prinsipləri reallaşdıran tədbirlərin uyğunluğuna nəzarət

edən qurumlarının yaradılmasını tələb etmir.

Əlavə  Protokolun  1‐ci  maddəsi  ikili  məqsəd  daşıyır.  Bu  maddə  bir  tərəfdən  Tərəflərdən  fərdi

məlumatların işlənməsi ilə əlaqədar insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə töhvə verən bir və

ya daha çox nəzarət qurumu yaratmağı tələb etməklə fərdin effektiv qorunmasını həyata keçirmək

məqsədi  güdür.  Müxtəlif  hüquq  sistemlərinin  spesifikliyini  tənzimləmək  üçün  birdən  daha  çox

qurumun yaradılması zəruri ola bilər. Bu qurumlar Konvensiyanın prinsiplərini reallaşdıran daxili

qanunvericiliyə əməl edilməsini təmin edən hüquq‐mühafizə və digər qurumların səlahiyyətlərinə

xələl gətirmədən öz vəzifələrini icra edə bilərlər. Nəzarət qurumları fərdin xeyrinə təxirəsalınmaz

və effektiv tədbirlər həyata keçirə bilmək üçün zəruri texniki və insan resurslarına (hüquqşunaslar,

kompüter ekspertləri və s.) malik olmalıdır.

Digər tərəfdən bu maddə artıq yaradılmış nəzarət qurumlarının fəaliyyətini tənzimləyən qanunların

daha mükəmməl harmonizasiyasına nail olmaq məqsədi daşıyır. Prinsip etibarilə,  Konvensiyanın

bütün Tərəfləri öz daxili qanunvericiliklərində bir və ya bir neçə nəzarət qurumunun yaradılmasını

nəzərdə tutmalıdırlar. Lakin milli hüquq sisteminin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq onların tərkibi,

səlahiyyətləri və fəaliyyət üsulları ayrı‐ayrı dövlətlərdə bir‐birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqli

ola bilər. Harmonizasiya yalnız Tərəflərdə məlumatların qorunması səviyyəsini təkmilləşdirmək

deyil, həmçinin Konvensiyada təsbit edilmiş əməkdaşlıq sisteminə xələl gətirmədən onlar arasında

daha sıx əməkdaşlığa nail olmaq məqsədi daşıyır.

Tərəflər  nəzarət  qurumlarına  öz  vəzifələrini  yerinə  yetirmək  üçün  verilməli  olan  səlahiyyətlər

məsələsində kifayət qədər müstəqilliyə malikdirlər. Əlavə Protokola əsasən onlara ən azı təhqiqat

və müdaxilə hüquqları, o cümlədən  prosessual fəaliyyətə cəlb olunmaq və ya müvafiq müddəaların

pozulmasını səlahiyyətli məhkəmə qurumunun diqqətinə çatdırmaq hüququ verilməlidir.

Nəzarət  qurumu  məlumatı  işləyəndən  fərdi  məlumatların  işlənməsi  ilə  bağlı  informasiya  tələb

etmək və onu almaq kimi təhqiqat səlahiyyətlərinə  malik olmalıdır. Bu informasiya xüsusilə nəzarət

qurumuna Konvensiyanın 8‐ci maddəsinə uyğun olaraq daxili qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş

hüquqlarını həyata keçirmək istəyən şəxs tərəfindən müraciət edildikdə əldə edilə bilən olmalıdır.