Residivə görə cəza təyin edilməsi barədə Vəkillərin İxtisas Komissiyasının üzvü

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  31 ­

Daxili  qanunvericilikdə  nəzarət  qurumunun  müdaxilə  səlahiyyətləri  müxtəlif  formada  ola  bilər.

Məsələn, qurum subyektin bunu etmək iqtidarında olmadığı təqdirdə məlumatı işləyəndən düzgün

olmayan və ya qeyri‐qanuni yolla əldə edilmiş məlumatı korrektə etmək və ya silməyə məcbur etmək

səlahiyyətinə  malik  olmalıdır.  Müdaxilə  hüququnun  həyata  keçirilməsinin  xüsusilə  effektiv  yolu

aglabatan müddət ərzində tələb olunan informasiyanı vermək istəməyən məlumat işləyənlərə qarşı

qadağaların qoyulması ola bilər. Bu hüquqa həmçinin məlumatların işlənməsi əməliyyatından əvvəl

rəyin verilməsi və ya işlərin milli parlamentlərə və ya digər dövlət qurumlarına göndərilməsi imkanı

daxil edilə bilər. Nəzarət qurumu ictimaiyyətə müntəzəm hesabatlar vermək, rəylərin nəşri və ya

digər ünsiyyət vasitələri ilə ictimaiyyəti məlumatlandırmaq hüququna malik olmalıdır.

Fərdin  hüquqlarını  qorumaga  töhvə  verməklə  yanaşı,  nəzarət  qurumu  həmçinin  subyekt  və

məlumatı işləyən arasında vasitəçi rolunu oynayır. Bu mənada nəzarət qurumunun fərdlərə və ya

informasiya istifadəçilərinə məlumatın qorunması ilə əlaqədar hüquq və öhdəliklər barədə məlumat

vermək səlahiyyətinə malik olması xüsusilə vacibdir. Bundan başqa hər bir fərd öz şəxsi məlumatının

işlənməsi hüquq və azadlıqları barədə nəzarət qurumuna iddia vermək hüququna malik olmalıdır.

Bu cür iddianın verilməsi Konvensiyanın 8‐ci maddəsinin d) bəndi və 10‐cu maddəsinə uyğun olaraq

fərdlərin hüquqlarını müdafiə etməsi üçün müvafiq vasitələrlə təmin edilməsinə kömək edir. Orada

hər bir şəxsin hüquqlarını məhkəmə yolu ilə müdafiə etmək hüququna malik olması xatırladılır.

Lakin  daxili  qanunvericilik  bu  cür  hüququn  şərti  kimi  iddianın  nəzarət  qurumuna  verilməsini

nəzərdə tuta bilər.

Tərəflər  nəzarət  qurumuna  prosessual  fəaliyyətə  cəlb  olunmaq  və  ya  səlahiyyətli  məhkəmə

qurumunun  diqqətinə  müvafiq  müddəaların  istənilən cür pozulmasını  çatdırmaq  hüququ

verməlidirlər. Bu hüquq təhqiqat aparılması hüququndan qaynaqlanır və qurumun fərdin müdafiə

hüququnun  pozulmasını  aşkar  etməsinə  gətirib  çıxara  bilər.  Tərəflər  bu  səlahiyyəti  nəzarət

qurumuna qərar vermək hüququ verməklə həyata keçirə bilərlər.

Nəzarət qurumunun səlahiyyətləri Əlavə Protokolun 1‐ci maddənin 2‐ci paraqrafında sadalananlarla

məhdudlaşmır.  Tərəflər  nəzarət  qurumlarının səlahiyyətlərini  daha  effektiv  etmək  üçün  digər

vasitələrə  də  malikdirlər.  Məsələn, hüquq  müdafiə  təşkilatlarına  onların  təmsil  etdiyi  şəxsin

hüquqları konvensiyanin 9‐cu maddəsi ilə məhdudlaşdirilmiş olduğu halda nəzarət qurumuna iddia

irəli  sürmək  hüququ  vermək  mümkündür. Nəzarət  qurumu  məlumatın  işlənməsi  əməliyyatının

legitimliyi barədə ilkin yoxlamalar aparmaq və məlumatların işlənməsi reyestrini ictimaiyyət üçün

açıq saxlaya bilmək hüququna malik ola bilər. Qurum fərdi məlumatların işlənməsi üzrə qanunverici,

tənzimləyici və ya inzibati tədbirlərin işlənib hazırlanma mərhələsində rəy vermək hüququna malik

ola bilər.

Öz funksiyalarını tamamilə müstəqil şəkildə həyata keçirməyən nəzarət qurumları fərdi hüquq və

azadlıqları effektiv şəkildə müdafiə edə bilməz. Bir çox amillər nəzarət qurumuna öz funksiyalarını

həyata keçirərkən müstəqilliyini qorumasına töhvə verir. Bunlara qurumun tərkibi, onun üzvlərini

təyin  etmə  metodu,  onların  funksiyalarını  icra  etmək  müddəti  və  onların  icrasını  dayandırmaq

şərtləri, quruma kifayət qədər resursların ayrılması və ya xaricdən əmrlər və ya qərarların icrasına

tabe olmadan qərarların verilməsi misal ola bilər.

Bu  müstəqilliyin  əks  tərəfi  kimi  qanunun  aliliyi  prinsipinə  uyğun  olaraq  nəzarət  qurumlarının

narazılığa  səbəb  olan  qərarlarından  məhkəmələrə  şikayət  verilməsi  imkanı  mövcud  olmalıdır.

Bundan əlavə, nəzarət qurumunun özünün məhkəmə səlahiyyətlərinə malik olmadığı hallarda, onun

müdaxiləsi  fərd  üçün  öz  hüquqlarını  məhkəmə  yolu  ilə  qorumaq  hüququnu  həyata  keçirmək

imkanına əngəl yaratmamalıdır.

Nəzarət  qurumları  arasında əməkdaşlığın  möhkəmləndirilməsi  Tərəflərdə  fərdi  məlumatların

mühafizə səviyyəsinin inkişafına töhvə verməlidir. Bu əməkdaşlıq Konvensiyanın IV fəslində nəzərdə

tutulmuş qarşılıqlı yardıma və Məşvərətçi Komitənin işinə bir əlavədir. Onun məqsədi fərdlərə şəxsi

məlumatlarının təkmilləşdirilmiş mühafizəsini təmin etməkdir. İnsanlar bu gün həmişəkindən daha

çox  bir  dövlətlə  məhdudlaşmayan  və  bir  neçə  ölkənin yurisdiksiyasını  əhatə  edən  məlumatların

işlənməsi əməliyyatlarının birbaşa təsirinə məruz qalırlar. Buna misal  olaraq  beynəlxalq  elektron

­  32 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

şəbəkələrin  inkişafı  və  xidmət  sənayesində  və  işgüzar  mühitdə  məlumatların  getdikcə  artan

transsərhəd axınını göstərmək olar. Nəzarət qurumları arasında beynəlxalq əməkdaşlıq insanların

həm  beynəlxalq,  həm  də  milli  səviyyədə öz  hüquqlarını  həyata  keçirmək  iqtidarında  olmalarına

zəmanət verir.

Azərbaycanda fərdi məlumatların mühafizəsi sahəsində mövcud vəziyyət

Azərbaycan Konvensiyanı 2010‐cu ildə imzalamış və ratifikasiya etmişdir. Ölkədə fərdi məlumatların

toplanması,  işlənməsi  və  mühafizəsi  ilə  bağlı  münasibətlərin  nizamlanması,  milli  informasiya

məkanının fərdi məlumatlar bölümünün formalaşdırılması ilə əlaqədar məsələlərin tənzimlənməsi,

bu sahədə fəaliyyət göstərən dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının, hüquqi və fiziki şəxslərin hüquq

və vəzifələrini müəyyən olunması məqsədilə 2010‐cu ilin may ayında “Fərdi məlumatlar haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Qanuna əsasən, fərdi məlumat dedikdə şəxsin

kimliyini birbaşa və ya dolayısı ilə müəyyənləşdirməyə imkan verən istənilən məlumat başa düşülür.

Qanunda  fərdi  məlumatların  trans‐sərhəd  ötürülməsini  tənzimləyən  müddəa  olsa  da,  nəzarət

qurumları məsələsi bu Qanunda öz əksini tapmamışdır.

Azərbaycan Respublikası Əlavə Protokola qoşulmamış az sayda AŞ üzvündən biridir. Əlavə Protokola

qoşulmanın  zəruriliyi  Azərbaycan  Respublikasının  Avropa  İttifaqına  inteqrasiyası,  fərdi

məlumatların  mühafizəsi  ilə  bağlı milli  qanunvericiliyin  Aİ  qanunvericiliyinə  uyğunlaşdırılması,

Azərbaycan və Aİ arasında Assosiasiya Sazişinin razılaşdırılması ilə bağlı Aİ tərəfindən irəli sürülən

tələblərdən  biri  kimi  dəfələrlə  vurğulanmış  və  ölkəmiz  sözügedən  sənədə  qoşulmağa  dəvət

olunmuşdur.

Azərbaycanda fərdi məlumatların mühafizəsi sahəsində vahid müstəqil qurum yoxdur və bu sahədə

fəaliyyətin tənzimlənməsi bir neçə dövlət qurumu, o cümlədən Rabitə və Yüksək Texnologiyalar,

Daxili  İşlər,  Ədliyyə,  Milli  Təhlükəsizlik,  Vergilər  nazirlikləri  və  Xüsusi  Dövlət  Mühafizə  Xidməti

tərəfindən öz səlahiyyətləri çərçivəsində həyata keçirilir.

Belə  ki,  Rabitə  və  Yüksək  Texnologiyalar  Nazirliyi  yazılı  tələbi  ilə  ümumi  istifadəli  informasiya

sistemlərinə açıq mənbələrdən daxil edilmiş fərdi məlumatların həmin informasiya sistemlərindən

təxirə salınmadan çıxarılmasını tələb etmək, barəsində fərdi məlumatların qanunsuz toplanması və

işlənilməsi, mühafizəsi təmin edilməməsi nəticəsində hüquqları pozulmuş subyektlərin şikayətlərini

araşdırmaq, mülkiyyətçidən qanunvericiliklə ona həvalə edilmiş vəzifələrin yerinə yetirilməsini və

bu  barədə  ona  məlumat  verilməsini  tələb  etmək  hüquqlarına  malikdir. Nazirlik  həmçinin  fərdi

məlumatların  informasiya  sistemlərinin  dövlət  qeydiyyatını,  bu  barədə  məlumatları  apardığı

informasiya sistemlərinin dövlət reyestrinə daxil etmək funsiyalarını həyata keçirir.

Bundan əlavə, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar, Daxili İşlər, Ədliyyə, Milli Təhlükəsizlik nazirlikləri

və  Xüsusi  Dövlət  Mühafizə  Xidməti  öz  səlahiyyətləri  daxilində  dövlət  reyestrinə  daxil  edilmiş

informasiya  sistemlərində  fərdi  məlumatların  toplanılmasının,  işlənilməsinin  və  mühafizəsinin

qanunvericiliyin  tələblərinə,  habelə  məlumatların  və  onların  işlənilmə  üsullarının  informasiya

sisteminin bəyan olunmuş məqsədlərinə uyğunluğunu yoxlamaq, onlara həvalə edilmiş vəzifələrin

həyata  keçirilməsi  zamanı  qanunvericiliklə  müəyyən  olunmuş  qaydada  mülkiyyətçilərə  və  ya

operatorlara sorğular vermək, habelə dövlət orqanlarından, mülkiyyətçilərdən və ya operatorlardan

ödənişsiz olaraq zəruri məlumatlar almaq hüququna malikdirlər. Fərdi məlumatların informasiya

sistemləri  dövlət  qeydiyyatından  keçirilərkən  mülkiyyətçinin  verdiyi  məlumatları,  o  cümlədən

informasiya sistemlərinin layihəyə uyğunluğunu yoxlamaq, müəyyən olunmuş qaydada informasiya

sistemlərinin  dövlət  ekspertizasını  təşkil  etmək,  fərdi  məlumatların  toplanılması,  işlənilməsivə

mühafizəsi  ilə  məşğul  olan  dövlət  orqanlarından,  hüquqi  və  fiziki  şəxslərdən  qanunvericiliyin

tələblərinin pozulması hallarının aradan qaldırılmasını tələb etmək, fərdi məlumatların toplanılması,

işlənilməsi və mühafizəsi sahəsində müvafiq qanunvericiliyin tələblərini pozmuş şəxslərin müəyyən

olunmuş qaydada məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün tədbirlər görmək, öz fəaliyyətini həyata keçirərkən

əldə olunan fərdi məlumatların konfidensiallığını təmin etmək səlahiyyətlərini də qeyd edilən dövlət

qurumları həyata keçirirlər.

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  33 ­

Həmçinin  fərdi  məlumatların  informasiya  sistemlərinin  dövlət  reyestrinin aparılması,  fərdi

məlumatların informasiya sistemlərinin dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət qeydiyyatının ləğv

edilməsi üzrə fəaliyyətin həyata keçirilməsi də Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə həvalə

edilmişdir.  Qaydalara  əsasən,  informasiya  sistemlərini  dövlət  qeydiyyatından  keçirdikdən  sonra

onlarda fərdi məlumatların toplanılmasına və işlənilməsinə yol verilir.

Fərdi  məlumatların  informasiya  ehtiyatlarının  formalaşdırılması  və  informasiya  sistemlərinin

yaradılması, onlara xidmətlərin göstərilməsi sahəsində fəaliyyət xüsusi razılıq (lisenziya) əsasında

həyata  keçirilir.  Fərdi  məlumatların  informasiya  ehtiyatlarının  formalaşdırılması  və  informasiya

sistemlərinin yaradılması, onlara xidmətlərin göstərilməsi lisenziyalaşdırılan fəaliyyət növlərinin

siyahısına  daxil  edilmişdir  və  bu  sahədə  fəaliyyətin  lisenziyalaşdırılması  Rabitə  və Yüksək

Texnologiyalar Nazirliyinə tapşırılmışdır.

Bundan  başqa,  Azərbaycan  Respublikası  ilə  digər  dövlətlər  arasında  bağlanmış  beynəlxalq

müqavilələrə  uyğun  olaraq, bu  dövlətlərin  hüquqi  və  fiziki  şəxslərinin  Azərbaycan  Respublikası

ərazisində həyata keçirdikləri maliyyə əməliyyatları barədə məlumatlar Azərbaycan Respublikası

Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi hədlərdə və qaydada birbaşa və ya Vergilər Nazirliyi vasitəsilə

həmin xarici dövlətlərin səlahiyyətli orqanlarına verilir.

Qeyd  edilən  səlahiyyətlərə  baxmayaraq,  bu  sahədə  əlaqələndirmənin  aparılması  ilə  bağlı

səlahiyyətlərin  olmaması  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  ilə  bağlı  qanunvericiliyin  pozulması

hallarına  qarşı  kompleks  mübarizənin  aparılmasında  çətinliklər  yaratmaqdadır. Azərbaycan

Respublikasının Əlavə Protokola qoşulacağı təqdirdə öz üzərinə fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə

vahid müstəqil qurum yaratmaq öhdəliyi götürəcəyi və ölkəmizdə yaxın gələcəkdə bu cür qurumun

fəaliyyət göstərəcəyi gözlənilir.

Bu  baxımdan  nəzarət  qurumlarının  yaradılmış  olduğu  və  fəaliyyət  göstərdiyi  bir  sıra  ölkələrin

təcrübəsinə nəzər salmaq, onların üstün və çatışmayan cəhətlərini araşdırmaq faydalı olardı.

Beynəlxalq təcrübə

Aİ  ölkələri: Şəxsi  məlumatların  mühafizəsi  və  bu  cür  məlumatların  sərbəst  axını  ilə  əlaqədar

fərdlərin mühafizəsi üzrə Direktivə uyğun olaraq Aİ ölkələrinin hər biri öz ərazisində bir milli nəzarət

qurumu təyin etməli olsa da, Avstriya, Niderland kimi ölkələr ümumi səlahiyyətlərə malik bir fərdi

məlumatların  mühafizəsi  qurumu  və  sektorlar  üzrə  (məsələn,  səhiyyə,  poçt  və  ya

telekommunikasiya)  bir  neçə  nəzarət  qurumu  təyin  etmişdir.  Almaniya  və  İspaniyada  bir  milli

nəzarət qurumu və regional və federal səviyyədə onunla eyni funksiyaları yerinə yetirən bir neçə

nəzarət qurumları fəaliyyət göstərir. Xatırladaq ki, Əlavə Protokol AŞ üzv‐dövlətlərinə milli hüquq

sisteminin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bir və ya daha çox nəzarət qurumu yaratmaq seçimi verir.

Bir  çox  Aİ  ölkələrində    (məsələn,  Rumıniya)  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  qurumun  təsis

edilməsinə qədər şəxsi həyatın toxunulmazlığı hüququna hörmət edilməsinə nəzarət Ombudsman

təsisatlarına  həvalə  olunsa  da,  Finlandiya  kimi  bəzi  üzv‐dövlətlərdə  hələ  də  bu  funksiyanı

Ombudsman həyata keçirir.

Struktur  səviyyəsində  bəzi  ölkələrdə  nəzarət  qurumlarının  müstəqil  olmaması  Aİ‐də narahatlıq

doğuran məsələlərdəndir. Litva, Latviya, Estoniya, İrlandiya və Birləşmiş Krallıqda nəzarət qurumları

məmurlarının  öz  vəzifələrini  müstəqil  şəkildə  yerinə  yetirə  bilməməsi onların  təyin  edilməsi

proseduru ilə əlaqələndirilir. Maliyyə müstəqilliyi və ixtisaslaşmış peşəkar heyət nəzarət qurumları

üçün  yalnız fərdi  məlumatların  effektiv mühafizəsi  üçün  deyil,  həmçinin  hökumətdən  asılılığın

aradan  qaldırılması  üçün  vacib  amillərdir.  Belə  ki,  Avstriya,  Bolqarıstan,  Rumıniya,  Kipr,  Fransa,

Yunanıstan, İtaliya, Latviya, Niderland, Portuqaliya və Slovakiya kimi ölkələrin nəzarət qurumlarının

məhdud  iqtisadi  və  insan  resursları  səbəbindən  öz  funksiyalarını  lazımi  qaydada  həyata  keçirə

bilmirlər.

Operativ  səviyyədə  üzv‐ölkələrdə  nəzarət  qurumlarının  təhqiqat  aparmaq,  fərdi  məlumatların

işlənməsi  zamanı  müdaxilələr  həyata  keçirə  bilmək, hüquqi  məsləhət  vermək  və  prosessual

fəaliyyətə  cəlb   oluna   bilmək  kimi  səlahiyyətlərə  malik olmaması narahtalıq  doğurur. Məsələn,

­  34 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

Avstriya, Macarıstan və Polşada nəzarət qurumları fərdi məlumatı qeyri‐qanuni işləyəndən bu cür

fəaliyyəti dayandırmaq xəbərdarlığı ilə bağlı qərarını həyata keçirmək hüququndan məhrumdur.

Belçika və Almaniyada isə nəzarət qurumu məlumatın silinməsi, məhv edilməsi və ya işlənilməsinə

qadağa qoyulması kimi hüquqlara malik deyil. Birləşmiş Krallıq və Fransada nəzarət qurumunun

mümayəndələri məhkəmə orderi olmadan fərdi məlumatların işləndiyi binalara daxil ola bilməz.

Bundan əlavə, qanunverici üçün konkret tələb nəzərdə tutulmadığından əksər Aİ ölklərində şəxsi

həyat və fərdi məlumatların mühafizəsinə təsir göstərən qanunvericlik aktları hazırlanarkən nəzarət

qurumunun mümkün rəy və tövsiyələri nadir hallarda nəzərə alınır.

Almaniya: Almaniya Federativ Respublikası sadəcə əyalətlərdən deyil, hər birinin orijinal suveren

hüquqları  və  qanunvericilik  öhdəlikləri  olan  16  torpaqdan  ibarət  federal dövlətdir.  Dövlətin  ali

səlahiyyətləri  federal  və  torpaq  hökumətləri  arasında  bölünmüşdür.  İdarəçiliyin  bu  cür  federal

sistemi  öz  təsirini  fərdi  məlumatların  mühafizəsinə  nəzarətdədə  göstərir.  Almaniyada  fərdi

məlumatların mühafizəsi üzrə qanunlar və tənzimləmələrlə uyğunluğa nəzarət etməyə məsul olan

müxtəlif qurumlar mövcuddur.

Almaniyada inzibati tapşırıq və fəaliyyətin əksər hissəsi dövlət səviyyəsində həyata keçirilir və fərdi

məlumatların  mühafizəsi  sahəsində  qanunlarla  uyğunluğa  nəzarət  dövlət  hakimiyyətinin

səlahiyyətidir.  Bu  funksiya  müstəqil  nəzarət  qurumlarına  ‐  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə

müvəkillərə  həvalə  edilmişdir.  Fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  Federal  Müvəkkil  dövlət

qurumları və təşkilatları, o cümlədən yerli hökumət qurumları üzərində nəzarət hüququnu həyata

keçirir. 1978‐ci ildə təsis edilmiş Federal Müvəkkil vəzifəsinə namizəd Almaniya Federal Hökuməti

tərəfindən  irəli  sürülür,  Parlament  tərəfindən  beş  il  müddətinə  seçilir.  2006‐cı  ildə  Alman

İnformasiya  azadlığı  Aktının  qəbul  edilməsindən  sonra  Federal  Müvəkkil  Fərdi  məlumatların

mühafizəsi və informasiya azadlığı üzrə Federal Müvəkkil adlanmağa başlamışdır. Federal hökumət

nəzarəti altında federal qurumlar və digər dövlət orqanlarının fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə

qanunlar və tənzimləmələrinə riayət Federal Müvəkkil tərəfindən nəzarət olunur. Federal nazirliklər,

Federal Məşğuliyyət Agentliyi və digər federal agentliklər, Federal Sərhəd Polisi və Almaniya Federal

Polisi  Fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  Federal  Müvəkkilin  nəzarətindən  azad  olan  dövlət

təşkilatlarıdır. Federal Müvəkkil ildə iki dəfə öz fəaliyyəti barədə hesabat verir.

Əksər  torpaqlarda  nəzarət  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  müvəkkillər  tərəfindən  həyata

keçirilir. Məsələn Şimali Rayn Vestfaliya torpağında dövlət sektoru üzərində nəzarət Şimali Rayn

Vestfaliya Fərdi məlumatların mühafizəsi və informasiya təhlükəsizliyi üzrə Müvəkkilə məxsusdur.

Sözügedən  torpaqda  dövlət  qurumlarına  nazirliklər,  gənclər  üçün  rifah  ofisləri,  polis  idarələri,

məktəblər, bələdiyyə xəstəxanaları, əmanət bankları, Sənaye və Ticarət Palataları və s. daxildir. Fərdi

məlumatların  mühafizəsi  və  informasiya  təhlükəsizliyi  üzrə  Müvəkkil  həmçinin  Şimali  Rayn

Vestfaliyada  inzibati  funksiyalar  həyata  keçirən  təsisatlar  olaraq  parlamentə,  məhkəmələrə,

prokurorluq orqanlarına nəzarət edir.

Özəl sektorda fərdi məlumatların mühafizəsi üzərində nəzarət torpaqların səlahiyyətinə aid olsa da,

telekommunikasiya və poçt xidmətləri şirkətləri istisna təşkil edir. Bu cür şirkətlərə nəzarət hüququ

federal  hökumət  tərəfindən  təyin  edilən  Fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  Federal  Müvəkkilə

məxsusdur. Biznes  şirkətinə  onun  mənzil‐qərərgahının  yerləşdiyi  bölgə  üzərində  yurisdiksiyaya

malik olan qurum tərəfindən nəzarət edilir.

Böyük  Britaniya: Böyük  Britaniyada  1984‐cü  ildən  fəaliyyət  göstərən  İnformasiya  Müvəkkilinin

Ofisi (İMO) rəsmi informasiyanın açıqlığını və fərdi məlumatların mühafizəsini təşviq edən müstəqil

qurumdur. İMO fərdi məlumatları toplayan, istifadə edən və saxlayan təşkilar və fərdlərə nəzarət

etmək  üçün  cinayət  mühakiməsi,  qeyri‐cinayət  məcburi  tədbirləri  və  auditdən  istifadə  edir.  O,

həmçinin məlumatı işləyənə pul cəriməsi bildirişi göndərmək hüququna malikdir. İşin hallarından

asılı olaraq İMO bu tədbirlərin kombinasiyasından da istifadə edə bilər. Bunlardan başqa İMO:

­

təşkilatlara İMO‐nu müəyyən müddət ərzində informasiya ilə təmin etmək tələbini özündə əks

etdirən informasiya bildirişləri göndərmək;

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  35 ­

­

təşkilatın üzərinə fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə qanunlar və tənzimləmələrlə uyğunluğunu

təkmilləşdirmək üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirmək öhdəliyi qoymaq;

­

qanun pozuntusu baş verdiyi halda təşkilatdan dərhal müəyyən addımlar atmaq və ya müəyyən

hərəkətləri etməkdən dərhal çəkinmək tələbini özündə ehtiva edən order və bildirişlər göndərmək;

­

təşkilatın fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə qanunlar və tənzimləmələrlə uyğunluğunu yoxlamaq

məqsədilə razılaşdırılmış dəyərləndirmələr (auditlər) həyata keçirmək;

­

fərdi  məlumatların  mühafizəsi  haqqında  1998‐ci  il  Aktına əsasən  cinayət  törətmiş  şəxləri

mühakimə etmək;

­

parlamentdə  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  sahəsində  narahatlıq  doğuran  məsələlər  barədə

məlumat vermək.

İnformasiya  Müvəkkili  Böyük  Britaniya  Kraliçası  tərəfindən  təyin  edilir  və  birbaşa  Parlamentə

hesabat verir. İnformasiya Müvəkkilini dəstəkləyən İdarəetmə Şurasının əsas məqsədi Müvəkkilə

uzunmüddətli, strateji əsasda öz qanuni səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsində kömək etməkdir.

Fransa: Fransa  hökumətinin  1970‐ci  illərdə  hazırladığı  və  hər  bir  vətəndaşın  spesifik  rəqəmlə

eyniləşdirilməsi, daha sonra bu identifikasiya rəqəmi ilə bütün dövlət qeydiyyat məlumatlarının bir

araya  gətirilməsini  nəzərdə  tutan  SAFARI  planı  ictimaiyyət  arasında  narazılığa  səbəb  oldu.  Bu

narazılıq hökuməti informasiya texnologiyalarındakı istənilən inkişafın şəxsi həyat, fərdi hüquqlar

və  ictimai  azadlıqlara  təminat  verməsini  təmin  etməyə  yönələn  tədbirlər  həyata  keçirmək  üçün

komissiya  yaratmaga  məcbur  etdi. Informasiya  Texnologiyası  və  Azadlıqlar  Komissiyası  adlanan

müstəqil nəzarət qurumu 1978‐ci ildə təsis edildi.

Səlahiyyət  müddətləri  beş  il  olan,  parlamentarilər,  ali  məhkəmə,  şura  nümayəndələrindən  təşkil

olunan  on  yeddi  üzv  və  prezidentdən  ibarət  olan  Komissiya  tamamilə  müstəqildir  və  heç  bir

qurumdan göstəriş almır.

Komissiyanın həftədə bir dəfə baş tutan iclaslarında Fransa hökuməti tərəfindən ona rəy bildirilməsi

üçün  təqdim  edilmiş  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  qanunlar  və  tənzimləmələr  müzakirə

olunur.  Komissiyanın  səlahiyyətlərinə  həssas  fərdi  məlumatların  (xüsusilə  biometrik

texnologiyaların köməyi ilə) işlənməsinə icazənin verilməsi daxildir. O, həmçinin yeni texnologiyalrın

fərdlərin  şəxsi  həyat  və  toxunulmazlığına  təsiri  məsələsini  təhlil  edir.  2004‐cü  ildən  etibarən

Komissiya qanunvericiliyə uyğun olmayan şəkildə fərdi məlumatların işlənməsini həyata keçirən

qurumlara qarşı 300 000 avro pul cəriməsi tətbiq etmək və bunun ictimaiyyətə açıqlanmasına icazə

verən səlahiyyətə malikdir.

Ukrayna: Ukrayna Ali Radası 2010‐cu il tarixdə “Fərdi məlumatların mühafizəsi haqqında” Qanunu

qəbul etmiş, 6 iyul 2010‐cu il tarixdə Konvensiya və Əlavə Protokolu ratifikasiya etmişdir. Ukrayna

Prezidentinin  Fərmanı  ilə  Ukraynanın  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  üzrə  Dövlət  Xidməti

formalaşdırılmışdır.  Dövlət  Xidməti  fəaliyyəti  Nazirlər  Kabineti  tərəfindən  Ədliyyə  Nazirliyi

vasitəsilə əlaqələndirilən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.

Qanunvericiliyə  əsasən  Ukraynada  yerləşən  bütün  müəssisələr  nəzarət  etdikləri  fərdi

məlumatlardan ibarət məlumat bazalarını Dövlət Xidmətində qeydiyyatdan keçirməlidirlər. Məlumat

bazasının  nəzarətçisi  qəbul  etdiyi  fərdi  məlumat  üçün  adekvat  mühafizə  təmin  etməli  və  fərdi

məlumatı  şəxsin  öncədən  əldə  edilmiş  yazılı  razılığı əsasında  almalıdır.  Dövlət  Xidmətində

qeydiyyatdan keçirməyən nəzarətçilər həm cinayət, həm də inzibati məsuliyyətə cəlb edilə bilərlər.

Gürcüstan: Gürcüstanda Fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə Müfəttiş institutu 2013‐cü ildə “Fərdi

məlumatların mühafizəsi haqqında” Qanuna əsasən təsis edilmişdir. Müfəttiş fərdi məlumatların

mühafizəsi qanunvericiliyinin tətbiqi və fərdi məlumatların işlənməsinin qanuniliyinə nəzarət edir.

Onun  əsas  məqsədi  ölkədə  fərdi  məlumatların  mühafizəsinə  zəmanət  vermək  və  fərdlərin  şəxsi

həyat hüququnu qorumaqdır. Öz funksiyalarını həyata keçirərkən Müfəttiş müstəqildir və heç bir

quruma tabe deyildir. O, dövlət və özəl  təşkilatlara  fərdi  məlumatların  mühafizəsi  məsələləri  ilə

­  36 ­